بیانیه
بیانیه جامعه مهندسان مشاور ایران درباره
انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان
بحران آب و امنیت غذایی واژه‌هایی هستند که در سال‌های اخیر در ادبیات مهندسی و محافل سیاسی و دیپلماسی به‌وفور به آن‌ها پرداخته می‌شود. خطر بحران آب نه‌تنها کشورهای خشک و نیمه‌خشک و یا رشدنیافته و درحال‌توسعه را تهدید می‌کند، بلکه کشورهای با اقلیم نسبتاً مناسب و نیز کشورهای پیشرفته هم نگران مخاطرات و پیامدهای ناشی از این پدیده می‌باشند.
پرسش این است که؛ باوجود حجم عظیم آب دریاها و اقیانوس‌ها که سه‌چهارم سطح کره زمین را فراگرفته است، چه عاملی باعث پیدایش پدیده بحران آب و نگرانی از مخاطرات و دغدغه‌های ناشی از آن می‌شود و پاسخ چنین پرسشی این است که؛ آب دریاها و اقیانوس‌ها کیفیت لازم برای استفاده در زندگی انسان‌ها را ندارند. علاوه بر آن، شوری‌زدایی و انتقال آب از دریاها و اقیانوس‌ها تا محل مصرف مستلزم صرف هزینه‌هایی است که در بسیاری از موارد توجیه اقتصادی ندارد.
دغدغه‌های مرتبط با بحران آب به‌مرور و در شرایط مواجهه با کمبود آب شیرین تجدید پذیر در جوامع پدید آمده‌اند. در سال‌های اخیر میزان آب شیرین تجدید پذیر قابل‌دسترس از یک‌سو تحت تأثیر افزایش جمعیت کره زمین، ارتقا سطح بهداشت عمومی و افزایش نیازهای زیستی شامل غذا، پوشاک، خدمات و سایر نیازهایی که بدون تأمین آب برآورده نمی‌شوند و از سوی دیگر تحت تأثیر نزول کیفیت و درنتیجه کاهش کمیت ناشی از آلایندههای صنعتی و کشاورزی و همچنین تحت تأثیر اثرات گرمایش زمین و تغییر اقلیم، بیش از گذشته محدودشده است؛ و این فرایند کاهش میزان آب شیرین تجدید پذیر کماکان ادامه داردو از این دیدگاه به مهم‌ترین نگرانی انسان این دوران بدل شده است.
کنش‌های مجموعه این عوامل تأثیرگذار که موجب تنگناهای آبی و بحران آب می‌شوند، کشورها و جوامعی را که درگذشته متناسب با ظرفیت‌های طبیعی، نیازهای انسانی و به‌ویژه متناسب با میزان آب موجود در دسترس در مناطق زیستی خود، توسعه‌یافته بودند، به سمتی سوق می‌دهد که برای تنگناهای کم‌آبی پدید آمده در وضعیت جدید، چاره‌جویی کنند.
در مواجهه با این معضل و برای چاره‌جویی، هر جامعه‌ای متناسب با شرایط اقلیمی و ظرفیت توسعه‌ای اقتصادی اجتماعی و ملاحظات زیست‌محیطی مربوط به خود و محیط پیرامونی خود، رویکردهای گوناگون و گزینه‌های مختلفی را برای برون‌رفت از وضعیت مخاطره‌آمیز تنگناهای کم‌آبی و بحران آب پدید آمده موردتوجه قرار می‌دهد. در این راستا شرط دستیابی به راهکار درست و قابل‌قبول و آیندهنگر و پایدار، مستلزم پرداختن به همه جنبه‌ها و بررسی همه گزینه‌های مطرح و انجام مطالعات جامع و کافی در همه زمینه‌ها است.
انتقال آب بین حوضه‌ای در دوران جدید، تاریخچه شناخته‌شده‌ای در کشور ما دارد. شهر تهران همچنان بی‌وقفه تشنه و نیازمند منابع جدید آب است. انتقال از رودخانههای کرج، هراز، جاجرود، طالقان، ماملو و... نه‌تنها کمکی به حل مشکل کمبود آب این کلان‌شهر ننموده‌اند، بلکه هرکدام از آن‌ها به‌نوبه خود زمینه‌هایی را برای هجوم جمعیت مهاجر بیشتر فراهم نمودند و نتیجه آن‌که؛ این چرخه آب بیشتر، جمعیت بیشتر و دوباره تشنگی و کمبود آب بیشتر، همچنان ادامه‌دار است و مشکلات کم بود آب کلان‌شهر، کلان‌تر شده است. اگرچه اثرات این‌گونه طرح‌ها در کوتاه‌مدت عیان نخواهد شد، اما انتقال آب از سرشاخه‌های کارون به اصفهان و یزد و انتقال آب به قم، اقداماتی هستند که پیامدهای ناخوشایندشان مشهود است و آینده روشن آن‌ها موردتردید بسیاری از خبرگان می‌باشد.
طرح انتقال آب از دریای خزر به سمنان ازجمله طرح‌هایی است که به‌عنوان راهکاری برای گریز از بحران آب و یا احیاناً باهدف تأمین آب برای توسعه بیشتر آن منطقه در دستور کار قرارگرفته و علاوه بر انتقال بین حوضه‌ای، شوری‌زدایی آب دریای خزر را هم در بردارد. از این دیدگاه، ابعاد، مقیاس و اهمیت این طرح، از جنبه‌های گوناگون فنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، آن را به‌عنوان یک موضوع در مقیاس منطقه‌ای، ملی و حتی بین‌المللی مطرح می‌نماید.
بی‌تردید اگر مقبولیت چنین طرحی به تائید مسئولان برسد، الگویی خواهد شد برای تعمیم استفاده از این روش در همه استان‌های گلستان، مازندران و گیلان و تمامی استان‌های نیازمند به آب هم‌جوار دریای خزر در استان‌های جنوبی سلسله جبال البرز؛ و صدالبته که به‌کارگیری چنین شیوه‌ای، انگیزه‌ای خواهد شد برای اقدامات مشابه در کشورهای همسایه واقع در سواحل دریای خزر. پیشبینی این‌چنین سلسله رخدادها و پیامدهای قریب‌به‌یقین و ناخوشایند ناشی از آن‌ها، سبب نگرانی‌هایی می‌شود که وضعیت آینده دریای خزر و شهرها و تمدن‌های ساحلی آن، چه در ایران و چه در دیگر کشورهای هم‌جوار، از چشمان تیزبین و آیندهنگر خبرگان و اساتید فن دور نماند.
راهکار انتخاب‌شده پیش رو برای تأمین آب سمنان، از دو عنصر اصلی تأثیرگذار؛ شیرین کردن آب دریای خزر، دریایی با پتانسیل‌های بسیار بالای تولید ثروت، دارای مراکز صنعتی و جمعیتی متراکم و سواحل زنده و مولد و نیز انتقال بین حوضه‌ای از دریای خزر به استان سمنان با عبور خط انتقال آب از مناطق جنگلی با پوشش گیاهی از گونه‌هایی بسیار خا ص از منظر ملی و بین‌المللی، تعریف‌شده است. علاوه بر عوامل تأثیرگذار دیگر، هر یک از این دو عنصر به‌تنهایی دوام و پایداری طرح را از دیدگاه اجتماعی و زیست‌محیطی موردتردید قرار می‌دهند. از این منظر، آنچه انتظار می‌رود به‌عنوان الزامات در بررسی همه‌جانبه طرح پیش رو با دقت کافی و مسئولانه موردتوجه قرار گیرند، به ترتیبی که اعتبار حال و آینده آن از نگاه مسئولین، متخصصین و صاحب‌نظران به‌درستی مورد ارزیابی قرار گیرد عبارت خواهند بود از:
از نگاه منطقه‌ای
- ضرورت بررسی نیازها و ظرفیت‌های موجود آب در مبدأ (در نواحی ساحلی دریای خزر).
- ضرورت بررسی نیازها و ظرفیت‌های موجود آب در طول مسیر انتقال.
- ضرورت بررسی ظرفیت‌ها و نیازهای موجود آب در مقصد (استان سمنان و استان‌های هم‌جوار در جنوب رشته‌کوه البرز).
از نگاه ملی
- ضرورت بررسی‌های آمایشـــی و تعیین ظرفیت‌های مناسب برای توسعه سرزمینی و به بیانی دیـــگر انجام مطالعات آمایش سرزمین در مقیاس ملی، به‌منظور تعیین ظرفیت توسعه‌پذیری در مقصد و نیازهای توسعه‌ای در مبدأ، مشکلات تأمین منابع مالی طرح و در برابر آن، ارجحیت و اولویت تأمین مالی برای اتمام طرح‌های نیمه‌تمام و به بهرهبرداری رساندن این طرح‌ها.
از نگاه بین‌المللی
- ضرورت انجام مطالعات ژئو پلتیک و ملحوظ داشتن کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر، همراه با بررسی چالش‌های روز و آتی و انجام تعاملات و توافقات با کشورهای همسایه ذی‌ربط در حاشیه دریای خزر.
از نگاه فنی
- ضرورت بررسی پیچیدگی‌های طرح ازنظر شرایط ژئوتکنیکی و زمین‌شناسی، لرزه‌خیزی، هیدرولیکی، میزان و نحوه تأمین انرژی موردنیاز از دیدگاه ایمنی و ماندگاری و پایداری سازه‌ها در طول دوران بهرهبرداری.
از نگاه اقتصادی
- ضرورت بررسی هزینههای سرمایهگذاری برای تأسیسات نمک‌زدایی، خط انتقال، ایستگاه‌های پمپاژ و مخازن بین‌راهی و هزینههای بهرهبرداری و نگهداری و تأمین انرژی، قیمت تمامشده آب و مطالعات جامع در ارتباط با اهداف طرح و درآمدهای حاصل از اجرای این طرح و بازدهی سرمایه.
از نگاه اجتماعی
- ضرورت بررسی وضعیت جمعیت فعلی به لحاظ اشتغال و درآمد، بررسی وضعیت حال و توسعه آتی ناشی از ورود مهاجران جدید و احتمال خطر شکل‌گیری تسلسل و توالی فرآیند افزایش جمعیت، افزایش نیاز، پیدایش تنگناهای آبی و بحران آب در چرخه نامحدود افزایش میزان تأمین آب و به‌تبع آن افزایش جمعیت در آینده و احتساب نیازهای مبدأ، طول مسیر انتقال و مقصد و پیشبینی و جلوگیری از بروز تنش‌های اجتماعی بین حوضه‌ای.
از نگاه مدیریتی
- ضرورت بررسی شیوه‌های رایج مدیریت آب در مقصد از دیدگاه مدیریت تأمین، مدیریت عرضه، مدیریت تقاضا، مدیریت مصرف، استفاده از آب‌های غیرمتعارف، استفاده از آب‌های برگشتــــی، بازچرخانی آب؛ و به‌کارگیری راهکارهای مدیریتی مناسب برای پاسخگویی به نیازهای آن منطقه با استفاده از ظرفیت‌های موجود درهمان منطقه.
از نگاه زیست‌محیطی
- ضرورت بررسی اثرات نمک به‌جامانده ناشی نمک‌زدایی آب و افزایش نمک در نواحی ساحلی دریای خزر بر عناصر گیاهی، حیوانی و انسانی، اثرات ناشی از عبور خط لوله در مسیر جنگل‌های هیرکانی و اثرات نمک‌های باقی‌مانده در آب و انتقال‌یافته به مقصد و پیشبینی و ارزیابی تنش‌های اجتماعی بین حوضه‌ای در طول دوره ساخت و در دوران بهرهبرداری.
نظر به اهمیت این طرح از دیدگاه منطقه‌ای، ملی، بین‌المللی، فنی، اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و زیست‌محیطی؛ جامعه مهندسان مشاور ایران به‌عنوان فراگیرترین تشکل مهندسی کشور، حسب وظیفه ملی و حرفه‌ای خود بر آن است تا از طریق هم‌اندیشی و هم‌افزایی با کمک حرفه‌مندان، دریافت نظرات اساتید و درج مقالات آن‌ها در نشریه جامعه مهندسان مشاور ایران و همچنین برپائی یک همایش ملی با حضور مسئولین و متخصصین، در راستای تصمیم سازی مبتنی بر توسعه پایدار، ضرورتها و الزامات چنین طرح ملی را با استفاده از آموختهها و تجارب گذشته از همه جوانب به بحث و بررسی گذاشته و نتایج آن را به آگاهی همگان برساند.
پیشاپیش از همیاری، همکاری و مساعدت همه متخصصان و سازمان‌ها و ارگان‌هایی که در این راه ما را یاری خواهند نمود، قدردانی و سپاسگزاری می‌نماید.
جامعه مهندسان مشاور ایران
لینک اصل خبر در سایت جامعه مهندسان مشاور ایران
نظرات