مدلی برای برنامه آموزش معماری مبتنی بر اندیشه اسلامی در کشور ارائه شد
پژوهشگران دانشگاه علم و صنعت ایران موفق به ارائه مدلی برای برنامه آموزش معماری، مبتنی بر اندیشه اسلامی شدند و پیشنهادهایی را نیز برای ارتقای آموزش معماری در ایران ارائه کردند.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) سلمان نقره کار، دانش‌آموخته دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران اظهار کرد: کیفیت مکان زندگی انسان، چه معماری و چه شهر، بخشی از کیفیت زندگی اوست که حداقل بعنوان بستر و زمینه، در کمال وی مؤثر است. عوامل گوناگونی در شکل گیری مکان مداخله دارند. در میان این عوامل، نقش معمار که موجد معماری است، بعنوان تصمیم گیرنده نهایی یا رهبر ارکستر موسیقی مکان، از اهمیت بسزایی برخوردار است. از اینجاست که اهمیت آموزش معماری و پرورش معماران شایسته در جامعه روشن می‌شود.
وی افزود: «انسان» در هر دو عرصه معماری و آموزش آن موضوع اصلی است و به هر میزان که بتوان به شناخت جامع تری از انسان دست یافت، می‌توان نتایج بهتری در این دو حوزه بدست آورد. مکتب اسلام ناب محمدی(ص) شامل قرآن، سنت و عترت، بعنوان راهنما و مکمل عقل بشری، بعنوان کاملترین و آخرین دین توحیدی از سوی خالق حکیم و مهربان جهان برای انسان تعبیه شده تا هم «هستهای» انسان و کمال او، هم «بایدهای» نیل به کمال و هم الگو و اسوه‌های عملی راه یافته را برای او تبیین کند. از این رو، معتبرترین منبع برای شناخت انسان و هدایت او به سوی کمال شایسته وی، این مکتب است.
نقره کار خاطرنشان کرد: اگر آدمی قصد کمال داشته و در جستجوی کمال حقیقی است، باید این مکتب را مبنای تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی خویش قرار دهد؛ و از جمله این شئون، معماری و آموزش معماری است.
تربیت مهندسان معمار متخصص و متعهد، نیازمند طراحی مدل‌های مبتنی بر اندیشه اسلامی و متناسب با نیازها و امکانات کشور برای آموزش معماری در ایران است.
وی تصریح کرد: طراحی یک مدل ایرانی-اسلامی آموزش معماری، یکی از اولین گام‌های لازم برای دستیابی به برنامه راهبردی برای آموزش معماری در ایران است. برای این منظور نیازمند تحقیقاتی در گستره‌های مرتبط با «آموزش معماری، معماری اسلامی و تعلیم و تربیت اسلامی» خواهیم بود. به نظر می‌رسد بتوان از برخی از مدل‌های دانش برنامه ریزی استراتژیک در این راستا برای بدست آوردن ساختار پایه بهره جست.
نقره کار گفت: همچنین برای بهره گیری از اندیشه اسلامی، می‌توان طی فرایند اجتهاد یا عقل مبتنی بر وحی، محتوای این ساختار را پر کرد. در این صورت می‌توان به مدلی دست یافت که طی آن «دانش‌ها، بینش‌ها، ارزش‌ها، اهداف، مأموریتها و راهبردها و روش‌های آموزش معماری» همگی در سپهر اندیشه اسلامی تبیین می‌شوند. به عبارتی، پاسخ به چیستی معماری و کیستی معمار و چگونگی تعلیم و تربیت وی، که پرسش‌های اساسی هر نظام آموزش معماری است، از منظومه اندیشه اسلامی بدست می‌آید.
وی افزود: از این منظر خداوند حکیم، حکمت وجود انسان در این عالم و تمامی اعمال او را در مسیر کمال او، تدبیر فرموده و انسان در جستجوی سعادت، که آگاهانه دین اسلام را بعنوان برنامه سعادت خویش انتخاب کرده، باید تمامی کارهایش را در این مسیر جهت دهی و ساماندهی کند؛ معماری و آموزش معماری نیز مانند سایر افعال انسان، بر همین مبنا تعریف می‌شوند. بر اساس این بینش محوری است که مدل «آموزش اسلامی معماری» شکل می‌گیرد. بر مبنای این مدل می‌توان پیشنهادهایی برای ارتقاء آموزش معماری در ایران ارائه داد که البته مستلزم شناسایی دقیق وضع موجود و تشخیص نقاط قوت و ضعف، و فرصتها و تهدیدهای آن است.
نقره کار در ادامه اظهار کرد: در یک بررسی مقدماتی درباره آموزش معماری در ایران می‌توان گفت که در عرصه نظری، تأثیر آموزه‌های اسلامی بر مبانی آموزش کمرنگ بوده و برنامه نیز پس از تدوین اولیه، متناسب با نیازهای بومی کشور بصورت پویا مورد بازنگری، تغییر و اصلاح قرار نگرفته است. در عرصه عملی، سازوکار اجرای آموزش معماری، یک سامانه هدفمند نبوده و بصورت یک کل یکپارچه در راستای پرورش معماران شایسته عمل نمی‌کند.
وی تصریح کرد: نتیجه آن‌که محصول آموزش معماری پس از طی این دوره، نه به شکوفایی و رشد متعادل قوای فردی انسانی می‌رسد و نه از کارآیی حرفه‌ای معمارانه لازم برای برآوردن نیازهای جامعه برخوردار است. سطح پایین کیفیت معماری امروز کشور، چه از جنبه علمی و فنی و چه از بعد هنری و چه برخورداری آثار از اصالت و هویت‌های خودی، شاهدی بر این مدعاست.
نقره کار خاطرنشان کرد: اصلاح و ارتقاء وضع موجود آموزش معماری، نیازمند نگرشی جامع با رویکردی سامان‌مند به موضوع است. «اصلاح برنامه آموزش معماری و ارکان و مؤلفه‌های مؤثر بر آموزش، ساماندهی بسترهای موجود یا فراهم کردن زیرساختهای جدید، بازنگری در فضای پیش و پس از دانشکده، به همراه فراهم کردن شرایط تعامل سامان‌مند میان دانشکده با فضای پیش و پس از خود»، رهنمودهای هفتگانه‌ای هستند که برای نیل به این هدف مفیدند.
وی تاکید کرد: در این میان «اصلاح برنامه آموزش معماری» بعنوان یکی از گام‌های مقدماتی برای ساماندهی بقیه مؤلفه‌های آموزش، از اولویت و اهمیت بسزایی برخوردار است. اگر مدل آموزش اسلامی معماری، بعنوان مبنای این کار اصلاحی قرار گیرد، باید بینش‌ها، ارزش‌ها، اهداف، مأموریتها، راهبردها و روش‌های آموزش معماری در ایران متحول شوند. در میان این موارد، اصلاح راهبردها بدلیل این‌که واسط بین عرصه نظر با عمل هستند، می‌توانند در اولویت قرار گیرند.
نقره کار گفت: راهبردهایی مانند «ماتریس تعامل دروس، منظومه دروس و دوره‌های سه مرحله‌ای تربیت معماران» پیشنهادهایی هستند که در این رساله ارائه شده‌اند. همچنین برای عملیاتی شدن طراحی، اصلاح و اجرای برنامه راهبردی آموزش معماری در ایران، مبتنی بر اندیشه اسلامی، خود نیازمند طراحی یک نقشه راه است که طی آن تحقیقات میان رشته‌ای بنیادی و کاربردی همراستا و هدفمند، از نظر به عمل و بالعکس انجام پذیرد تا پایه‌های شکل گیری یک مدل آموزش معماری شایسته ایران اسلامی فراهم آید.
وی در ادامه اظهار کرد: بر اساس مبانی فوق، هدف این تحقیق، همان‌گونه که از نامش پیداست، جستجوی مدلی برای آموزش معماری در ایران، بر مبنای اندیشه اسلامی است. روش‌های گوناگونی برای نیل به این هدف وجود دارد، پیش فرض پژوهشگر این است که اسلام با جامعیتی که دارد، بصورت یک ابر سامانه، همه این روش‌ها را در ساختاری واحد و جامع ساماندهی می‌کند.
نقره کار گفت: در همین راستا، این تحقیق در جستجوی پاسخ به یک پرسش اصلی و یک پرسش فرعی در پی آن است؛ پرسش اول از جنس حکمت نظری است، «آموزش معماری بر مبنای اندیشه اسلام، چگونه آموزشی است؟» و پرسش دوم از جنس حکمت عملی است و رویکردی کاربردی دارد که درصورت پاسخ به پرسش قبل مطرح می‌شود، «چگونه می‌توان وضع موجود آموزش معماری در ایران را بر اساس آموزه‌های اسلامی، به سوی وضع مطلوب ارتقاء داد؟».
وی افزود: برای پاسخ به دو پرسش فوق، این رساله شامل سه بخش اصلی است؛ در بخش اول که شامل سه گفتار است، به تبیین فرضیه و تشریح مساله و پاسخ اجمالی به پرسش‌های مبنا پرداخته می‌شود. به این ترتیب که گفتار اول، به روشن شدن مساله می‌پردازد؛ ادبیات موضوع، تحقیقات قبلی انجام شده و گستره‌های مورد نیاز برای پاسخ یابی پرسش تحقیق در گفتار دوم؛ و روش‌ها و مدل‌های تحقیق در گفتار سوم معرفی می‌شود.
نقره کار خاطرنشان کرد: در بخش دوم که شامل دو گفتار است، مبنای نظری فرضیه تحقیق، تبیین شده و افق چشم انداز ارتقاء آموزش معماری در ایران مشخص می‌شود. به این ترتیب که در گفتار چهارم طی یک فرآیند مدلسازی، دو مؤلفه «آموزش معماری» و «اندیشه اسلامی» در قالب یک مدل سامانه‌ای ترکیبی تنظیم می‌شود تا ساختار آموزش اسلامی معماری بدست آید. سپس در مرحله داده پردازی محتوای اسلامی و دانش و تجربه بشری، که در گستره‌های گفتار دوم بررسی شده بود، طی فرآیند اجتهاد بصورت سلسله مراتبی تنظیم می‌شود تا چارچوب آموزش اسلامی معماری در قالب مبانی و اصول بدست آید.
وی تصریح کرد: بر اساس این چشم انداز، در گفتار پنجم مدلی از برنامه راهبردی آموزش معماری، بر مبنای اندیشه اسلامی بعنوان درآمدی بر «آموزش اسلامی معماری» طراحی می‌شود(مدل مطلوب). نکته قابل توجه در روند شکل گیری مدل مطلوب در این تحقیق آن است که این مدل از ترکیب محتوای گستره‌های گفتار دو در مدلسازی منتج از گفتار چهار بدست آمده است که خود این مدل‌ها بصورت خام در گفتار سه معرفی شده و در گفتار چهار متناسب با محتوای بحث، مجددا طراحی شده‌اند. یعنی گفتارهای دو، سه و چهار کاملا مکمل یکدیگر عمل می‌کنند تا ما را به مدل نهایی در گفتار پنج برسانند.
نقره کار گفت: در بخش سوم که شامل دو گفتار شش و هفت است، با توجه به رویکرد کاربردی این پژوهش، ضمن بررسی، نقد و تحلیل وضع موجود آموزش معماری در ایران و شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدهای آن در گفتار شش، با توجه به مدلی که در گفتار پنج طرح شد، روش‌ها و راهکارهای عملی ارتقاء از این وضع موجود به آن وضع مطلوب در قالب رهنمودها و پیشنهاد نقشه راه ارائه خواهد شد. پیشنهادهای ارائه شده را می‌توان راه حل‌های دوران گذار از وضع موجود به وضع مطلوب دانست.
وی تصریح کرد: در این رساله آنچه که اهمیت داشته، یافتن فرآیند و طرح ساختاری برای نیل به پاسخ است؛ فرآیند نحوه بهره گیری از آموزه‌های عقل و وحی (بمنزله بخش بنیادین یا حکمت نظری) است. بعبارتی دستاورد اصلی این رساله، یافتن این مدل میان رشته‌ای است. چگونگی تأثیر آن بر آموزش معماری(بمنزله بخش کاربردی یا حکمت عملی) بعنوان یک نمونه از کاربرد مدل مطرح است. بنابراین اعتبار محتوا و نتایج حاصل از آن در حد یک پیمایش مقدماتی است و نیازمند تحقیقات میان رشته‌ای وسیعتر و عمیقتر در آینده است.
در گفتار هشتم، جمع‌بندی مطالب ارائه شده است.
سلمان نقره کار، دانش‌آموخته دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران رساله دکتری خود را با عنوان « در جستجوی مدلی برای برنامه آموزش معماری، مبتنی بر اندیشه اسلامی و پیشنهادهایی برای ارتقای آموزش معماری در ایران» به راهنمای مهندس نقره کار و دکتر مظفر ارائه کرده است.
نظرات