قلعه خویدک؛ شاهکار تاریخی کویر
قلعه خویدک یزد که به شماره ۱۳۰۲۹ در مرداد سال ۸۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده از جمله شاهکارهای کویر ایران است که با مصالح کاملا بومی و با استفاده از روش‌ها و متد معماری سنتی کویر ساخته شده است.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) قلعه خویدک در روستایی به همین نام واقع در شهرستان یزد قرار دارد. این روستا در ۱۷ کیلومتری جنوب خاوری شهر یزد در مسیر راه یزد - بافق قرار گرفته است؛ در جنوب این آبادی زمین‌های نمکی و در سمت شمال شن‌زار و کویر است ضمن آنکه بلندی این شهر از سطح دریا ۱۲۵۰ متر است.
بنا بر اعلام نظر "دینیار شهزادی" باستان شناس، ساخت و ساز فعلی بنا مربوط به دوران آل مظفر می‌باشد که در چندین مرحله نیز پس از آن تعمیراتی بر روی بنا انجام شده و در بعضی نقاط از جمله سقف یکی از اتاق‌ها خشت‌هایی با ابعاد معمول پیش از اسلام دیده شده که به احتمال قوی مصالحی است که در ساخت و ساز اولیه بنا در پیش از اسلام به کار برده شده و بعد از تخریب، مجدد از همان مصالح برای تعمیرات دوباره بنا استفاده شده است.
در کتب تاریخ یزد متعلق به قرن ۹ و ۱۰ هجری به این قلعه اشاره شده است که می توان از "تاریخ جدید یزد و جامع مفیدی" نام برد.
بنای یاد شده از معدود قلاع باستانی ایران در استان یزد به شمار می‌رود و به لحاظ اهمیت با ارگ بم قابل مقایسه است.
دیواره اطراف قلعه با ترکیب و چینه با ارتفاعی بیش از ۸ متر و با تزییناتی در نمای بیرونی ساخته شده است. ضمن آنکه درب ورودی قلعه با طاق هلالی بلند در ضلع جنوبی قلعه واقع شده است.
فضای داخلی قلعه به صورت چهار ردیف اتاقک‌هایی است که سه کوچه در امتداد شمالی – جنوبی، آنها را از هم مجزا می‌کند و سقف این اتاق‌ها به صورت آهنگ و اکثرا با قوس هلالی است و بر روی بخشی از کوچه‌ها ساباط‌هایی دیده می‌شود.
اتاق‌های ضلع جنوبی و شرقی به صورت دو طبقه بوده‌اند که سقف طبقه سوم در اکثر موارد فرو ریخته است و در چهار گوشه قلعه برج‌های دیدبانی تعبیه شده است؛ در اطراف دیوار دو جداره قلعه خندقی به عرض ۱۰ متر وجود داشته است که در حال حاضر پر شده است.
نیکزاد اضافه کرد: بقایای یک آسیاب آبی در جوار قلعه دیده می‌شود که در مسیر قنات بوده و نشان دهنده وجود سیستم آبرسانی در قلعه نیز می باشد و نام بنا برگرفته از نام روستای محل ساخت است.
بنای این قلعه باستانی با مساحت تقریبا ۲۲۵۲ متر مربع با خشت و گل احداث شده است و به عنوان قلعه مسکونی و تدافعی در طول سده‌های متوالی مورد استفاده بوده است.
با توجه به قدمت بسیار طولانی بنا، تعمیراتی که در مراحل مختلف بر روی بنا انجام شده منجر به تغییراتی در بنا نیز شده است. در دهه‌های اخیر لوله آب شهری تا آستانه ورودی قلعه کشیده است و خندق اطراف قلعه نیز در خیابان سازی دهه‌های اخیر پر شده است.
هم اینک طرح مرمت و احیاء قلعه "خویدک یزد" تهیه و مراحل مرمت آن در حال انجام است.
نظرات