پاسخ به منتقدان بزرگترین پروژه عمرانی کشور

• سه شنبه 1 شهریور 1390
• 0 نظر

پاسخ به منتقدان بزرگترین پروژه عمرانی کشور

سد و نیروگاه برق آبی گتوند بزرگترین پروژه عمرانی کشور است که عمده مراحل ساخت آن در دولت دهم انجام شده است. ساخت این سد و نیروگاه که نمادی از خودباوری و توانمندی متخصصان ایرانی محسوب می شود از سوی برخی افراد و کارشناسان با انتقاداتی روبرو شده است.

به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) سد گتوند علیا در منتهی الیه رودخانه کارون در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از مصب رودخانه کارون و ۲۵ کیلومتری شوشتر و نزدیک شهر گتوند واقع شده که افزایش ظرفیت انرژی برق‌آبی کشور و نیز کنترل و ذخیره سازی آبهای روان به میزان پنج میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب از اهداف اصلی اجرای آن است.

کنترل سیلاب های مخرب فصلی کارون ، ایجاد زمینه های اشتغالزایی و بسترسازی جهت رونق اقتصادی منطقه از طریق ایجاد جاذبه‌های گردشگری از دیگر اهداف احداث این سد به شمار می رود.

مخزن سد گتوند علیا دومین مخزن بزرگ در میان سدهای کشور پس از کرخه است و از سویی، بزرگترین مخرن سدهای حوضه رودخانه کارون به شمار می رود.

این سد همچنین بلندترین سد خاکی و دارای بزرگترین تونل های آبرسان از نظر طول (در مجموع دارای ۲۸٫۵ کیلومتر تونل) و سطح مقطع در میان سدهای کشور است.

سد گتوند از نوع سنگریزه‌ای با هسته رسی بوده و دارای ارتفاع ۱۸۲ متر، طول تاج ۷۶۰ متر و عرض تاج ۱۷ متر است که تراز تاج آن ۲۴۶ متر بالاتر از سطح دریاست.

از ویژگی‌های سد گتوند می توان به نقش تعیین کننده آن در افزایش توان مدیریت مخازن سدها و نیروگاه های برق‌آبی بالادست در حوضه کارون اشاره کرد.

عملیات احداث تونل های انحراف این سد در اردیبهشت ۱۳۷۶ آغاز و عملیات اصلی ساختمانی آن در سال ۱۳۸۰ آغاز شد. مجموع عملیات خاکی در پروژه گتوند شامل خاکبرداری، حفاری زیرزمینی و خاکریزی بیش از ۸۲ میلیون متر مکعب بوده ضمن آنکه دو میلیون و ۲۰۰ هزار تن عملیات بتنی روباز و زیر زمینی درآن انجام شده است.

مجموع حجم تجهیزات هیدرومکانیک سد گتوند با در نظر گرفتن فاز دوم نیروگاه برق آبی حدود ۲۶ هزار تن است.

نیروگاه گتوند نیز از نوع رو زمینی با ظرفیت ۲ هزار مگاوات در ۲ فاز است که در فاز اول چهار واحد ۲۵۰ مگاواتی اجرا می شود و سالانه چهار هزار و ۲۵۰ گیگاوات ساعت برق انرژی تولید می کند. پست این نیروگاه از نوع GIS با سطح ولتاژ ۴۰۰ کیلوولت بوده و از طریق چهار خروجی ۴۰۰ کیلوولتی به شبکه سراسری متصل می شود.

واحدهای سه و چهار مرحله اول نیروگاه گتوند ۲ تا سه ماه آینده راه اندازی می شود و واحدهای یک و ۲ به فاصله چهار ماهه از زمان راه اندازی واحد سه و چهار آماده راه اندازی می شوند.

براین اساس از بهمن ماه و با رسیدن سطح آب به میزان مورد نیاز برای تولید برق در پشت سد گتوند، واحدهای یادشده یکی پس از دیگری وارد مدار می شوند. پیمانکار نیروگاه شرکت فرآب بوده و بیشتر قطعات بکار رفته در آن نیز داخلی است.

نیروگاه برق‌آبی گتوند دارای بیشترین میزان تولید انرژی سالانه برق در میان تمام نیروگاه‌های کشور است.

همچنین احداث پل بزرگ لالی از بخش های جانبی این طرح است که با توجه به اینکه با آبگیری سد گتوند خطوط انتقال نفت و بخشی از راه های دسترسی به شهرستان گتوند به زیر آب می رود به منظور انتقال خطوط نفتی و دسترسی به بخش‌های مرکزی استان خوزستان پل بزرگ لالی احداث می شود. این پل دارای طول ۴۷۰ متر، ‌ارتفاع ۱۲۰ متر و عرض ۱۴٫۵ متر است و در بالادست سد گتوند اجرا می‌شود.

افزایش ارتفاع سد تنظیمی گتوند در پایین دست سد گتوند از دیگر بخش های این پروژه است که یک نیروگاه ۳۶ مگاواتی نیز برای آن پیش بینی شده است.

در پروژه سد و نیروگاه گتوند ۱۰ هزار نفر به صورت مستقیم و ۱۵ هزار غیرمستقیم مشغول به کار شده اند که ۸۰ درصد از آنها را نیروهای بومی در بر می گیرند.

مجموع هزینه صرف شده دراین طرح حدود یک هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بوده و علاوه بر آن حدود ۴۰۰ میلیارد تومان هم بدهی بابت کار انجام شده توسط پیمانکاران وجود دارد.

کارشناسان اعتبار مورد نیاز برای تکمیل این طرح را حدود ۳۰۰ میلیارد تومان پیش بینی می کنند ضمن آنکه برای اجرای فاز دوم نیروگاه برق آبی نیزحدود ۳۰۰ میلیارد تومان دیگر بودجه مورد نیاز است.۶۰ درصد هزینه های این طرح شامل امور ساخت و مابقی تجهیزات بوده است.

آبگیری سد گتوند در سه مرحله صورت می گیرد که تا پایان سال به اتمام خواهد رسید. مرحله اول آبگیری سد گتوند ششم مردادماه سال جاری انجام شد که بر اساس آن ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب در مخزن چهار میلیارد مترمکعبی این سد ذخیره خواهد شد. نکته جالب توجه آن است که میزان آبگیری درمرحله اول به تنهایی از میزان آب ذخیره شده در سد کرج بیشتر است.

**سازند گچساران

حدود ۴٫۵ کیلومتر بالاتر از ساختگاه سد گتوند، بیرون زدگی سازند گچساران با توده های نمکی موجود در آن مشهود است اما در آن خبری از وجود کوه و یا گنبد نمکی نیست.

سطح بیرون زدگی سازند گچساران که شامل بیرون زدگی‌های نمکی است، حدود ۲ هزار و ۲۰۰ کیلومتر است که ارتفاع آن به ۸۰ متر می رسد و کمتر از ۱۰ تا ۱۲ درصد سطح آن را توده نمکی در بر می گیرد.

موضوعی که در این میان باعث شده تا برخی اصل این پروژه عظیم ملی را زیرسوال ببرند آن است که سازند گچساران که در سطوحی از آن توده‌های نمکی وجود دارد از مخزن سد گتوند عبور می کند. این امر می تواند در صورت عدم پیش بینی های لازم شوری آب رودخانه کارون را در پی داشته باشد.

در حالی که آبگیری سد تا تراز ۲۳۶ متر از سطح دریا ادامه خواهد داشت، بیرون زدگی های نمک بیشتر در کف مخزن بوده و در سطح تراز ۱۱۰ تا ۱۸۰که حجم مرده سد به حساب می آید قرار دارد و هیچ گاه آب از این تراز تخلیه نمی شود.

این در حالی است که بنابر تاکید مسئولان شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به عنوان کارفرمای این طرح، ‌مطالعات در مورد نحوه برخورد با سازند گچساران از سال ۱۳۸۲ به صورت متمرکز انجام شده و با پیش بینی مشاور طرح امکان عدم شوری آب کارون با مدیریت مخزن سد گتوند ایجاد شده است.

از سویی طول مخزن سد گتوند ۹۰ کیلومتر ، محیط آن ۳۰۰ کیلومتر و سطح مخزن آن ۹۶ کیلومتر است به طوری که حجم مخزن سد را به حدود پنج میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب می رساند و سالانه به طور متوسط حدود ۱۴میلیارد متر مکعب در مخزن گتوند آمده و تخلیه می شود که این قابل قیاس با حجم بیرون زدگی‌های نمکی سازند گچساران نیست.

به گفته 'محمد حسین معنوی فر' معاون اجرایی سد و نیروگاه گتوند که از ابتدای روند اجرایی این پروژه حضور فعالی در آن داشته، لایه‌های زمین شناسی تشکیل شده در منطقه هرکدام به یک دوره خاص متعلق است و این لایه‌ها در هر منطقه ای که بیرون زدگی داشته به نام آنجا نامگذاری شده است و به عنوان مثال وقتی که از سازند گچساران که دارای ترکیباتی شامل گچ، نمک، 'مارن' و خاک رس است، نام برده می‌شود منظور سومین لایه‌ موجود در زاگرس است که در طبقات پایینی زمین و پس از سازند آغاجری قرار دارد.

در این میان یکی از روش های اولیه ای که مشاور طرح گتوند برای عدم شوری آب کارون پیش بینی کرده مدیریت مخزن سد است. پس از حل نمک در آب، نمک اضافی با توجه به چگالی آن در کف آب تشکیل می شود. بر این اساس با هدف مدیریت مخزن سد گتوند، در سه تراز مختلف برای تخلیه آب دریچه هایی تعبیه شده به طوری که همواره آب شیرین از لایه های بالایی تخلیه می شود و آب نمک پایین می رود.

علاوه بر این برای اطمینان و با توجه به حساسیت مساله، کار تحکیمی در این سازند با فرض ایجاد مشکل در مدیریت مخزن نیز انجام شده است.

کارشناسان معتقدند: شیب توده های نمک سازند گچساران به سمت عمق آب است و بنابراین با حل آن در آب، خاک اطراف آن ریزش کرده و خودپوشانی بر روی نمک اتفاق می افتاد به طوری که خاک بر روی نمک ریخته می شود.

با این حال برای جلوگیری از تماس مستقیم نمک با آب پتوی خاکی به عرض ۱۵ متر روی لایه های نمکی در طول سازند ریخته شده و همچنین برای محافظت آن تا ۲ متر تخته سنگ ریخته شده است تا پتوی رسی شسته نشده و پایدارتر شود، ضمن آنکه در فروچاله ها نیز دوغاب گل ریخته شده است تا نشست پتوی رسی به حداقل برسد.

به گفته معنوی فر، برای این اقدام چهار تا پنج سال کار مطالعاتی انجام شده به نحوی که ابتدا در آزمایشگاه با مقیاس کوچکتر آزمایش شد تا درنهایت بهترین گزینه انتخاب شود.

با این حال وی معتقد است :مقداری نمک در آب حل می شود و به کف مخزن خواهد رفت که در موقع سیلابی می توان آن را با آب رودخانه مخلوط و از مخزن سد خارج کرد.

معنوی فر، ضمن رد عدم پیش بینی های لازم برای ایجاد این پتوی رسی گفت: مقداری از لایه تخته سنگی بر روی پتوی رسی لغزش پیدا کرد که دوباره تعمیر شد اما این امر قابل پیش بینی نیز بود.

وی یادآور شد: از سد شهید عباسپور به سمت پایین به دلیل وجود تناوبی از بیرون زدگی سازند گچساران برخی از رودخانه های فرعی که وارد کارون می شوند و دارای EC(شاخص سنجش کیفیت آب) تا یک هزار و ۶۰۰ واحد نیز هستند موجب شده اند که EC کارون بین یک هزار و ۲۰۰ تا یک هزار و ۶۰۰ در نوسان باشد .

از زمان آغاز مرحله اول آبگیری سد گتوند شاخص سنجش کیفیت آب در ساختگاه این سد به ۸۰۰ واحد رسیده و ۳۰ درصد کیفیت آب بهتر شده است.

**نشست سد

عده ای نیز مباحثی در مورد تخریب سد و یا آسیب وارد شدن و نشست آن پس آبگیری عنوان کرده اند.در اینجا باید توجه داشت که اگر عرض ساختگاه سد زیاد باشد لازم است سد وزنی ساخته شود تا با وزنش جلوی آب را بگیرد و این امر به حجم زیاد خاکریزی نیاز دارد.

براین اساس سد خاکی گتوند لایه بندی داشته و دارای هسته رسی است و خاصیت انعطاف پذیری دارد و می تواند متناسب با نشست‌ها خود را سازگار کند.

از سویی در هر سد خاکی ۲ درصد از ارتفاع سد نشست مجاز و طبیعی است، چرا که هنگام خاکریزی بویژه خاکریزی هسته رسی رطوبت به آن داده می شود و آبی که در میان ذرات خاک رس قرار می گیرد هنگامی که غلطک از روی آن می گذرد تخلیه نمی شود. بنابراین حداقل رطوبت موجود در خاک قابل تخلیه نیست اما به مرور زمان با فشار لایه‌های بالایی، آب از میان ذرات خاک خارج می شود که این امر موجب نشست طبیعی سد می شود.

معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه گتوند معتقد است که جز با ابزار دقیقی که در بدنه سد یک هزار و ۲۰۰ دستگاه آن قرار داده شده، نشست سد ، جابجایی و لغزش آن قابل نمایش نیست و بر این اساس سد گتوند تاکنون حدود یک متر نشست داشته است اما تا حدود سه متر نشست نیز طبیعی است.

به گفته وی، به هیچ وجه نشست هفت متری مورد ادعای برخی رسانه‌ها صحت ندارد.

به گزارش بنانیوز به نقل از ایرنا، این مقام مسئول ضمن رد هرگونه تعطیلی کارگاه پروژه گتوند به علت مسائل ایمنی تاکید کرد: با توجه به اینکه در مقطع پیش از آبگیری سد پرسنل به طور شبانه روزی مشغول بکار بودند و این امر موجب خستگی بیش از حد پرسنل شده بود، تصمیم گرفته شد پس از آبگیری تمام کارکنان به مدت دو روز استراحت کنند.

**موضع سازمان حفاظت از محیط زیست

در این میان سازمان حفاظت از محیط زیست نیز به نظر می رسد تا حدودی در مورد جوسازی ها علیه سد گتوند موضع انفعالی در پیش گرفته درحالی که به گفته معاون اجرایی سد گتوند این نوع موضع گیری مسئولان محیط زیست برای شانه خالی کردن از مسئولیت است.

به گفته وی، تاکنون کارشناسان سازمان محیط زیست در مراحل مختلف ۲۱ گزارش زیست محیطی از سد گتوند تهیه کرده اند و اگر سد گتوند مشکل زیست محیطی داشته باشد و یا اگر به عنوان مثال آب کارون شور شود بناچار سازمان محیط زیست نیز مسئول خواهد بود چرا که در مراحل مختلف، اجرای آن را تایید کرده است.

**تملک اراضی کشاورزی

به گفته معنوی فر با توجه به گستردگی پروژه گتوند، در هنگام تملک زمین های مورد نیاز این طرح، عده ای که حتی ساکن منطقه نبوده اند به عنوان مالک مراجعه کرده اند و برخی جوسازی ها علیه این پروژه به این علت است که برخی نتوانسته اند بهره ای از این بابت ببرند.

وی تصریح کرد: تملک اراضی تاکنون به طور کامل انجام نشده اما در نهایت سه هزار و ۴۰۰ هکتار زمین کشاورزی باید از کشاورزان خریداری شود که تاکنون تنها حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد تملک اراضی کشاورزی انجام شده است.

با توجه به دیم بودن زمین های این منطقه، شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران باید بابت هر هکتار زمین کشاورزی حدود ۸٫۵ میلیون تومان پرداخت کند.

نباید فراموش کرد که اجرای هر پروژه ای و از جمله پروژه های سدسازی مسائل و مشکلات ویژه خود را دارد و در مجموع دارای منافع و یا گاهی مشکلات و هزینه هایی نیز هست.اما آنچه که مسلم است هم اکنون پروژه عظیم گتوند در حال نزدیک شدن به مراحل بهره برداری خود است و همگان باید این مطلب را مد نظر داشته باشند که این سد یک پروژه ملی است که اجرای آن برگ زرین دیگری از توانمندی کشورمان در زمینه سدسازی به شمار می رود و بر این اساس ضروری است اگر انتقادی نیز به روند اجرای آن وارد می شود اصل طرح و اجرای موفقیت آمیز آن زیر سوال برده نشود.