مدیریت پسماندهای پزشکی در کشور لهستان
شهریار تبریز/ مهراب محرابی‌نیا*: بر اساس تعاریف سازمان بهداشت جهانی، پسماندهای بیمارستانی مواد زائد جامدی هستند که در فرایند تشخیص، درمان، ایمن سازی بشر یا حیوان، کارهای پژوهشی یا تست های بیولوژیکی تولید می شوند.
مطابق تخقیقات تخمین زده شده است که در حدود ۸۵ درصد پسماند های پزشکی تولید شده در جهان تهدیدی برای محیط زیست تلقی نمی شوند.۱۵ درصد باقیمانده مربوط به پسماند های عفونی، رادیواکتیو، پاتولوژیکال و یا سمی هستند که تهدید مستقیمی برای انسان به واسطه تماس آنها با افراد مریض و میکروارگانیسم ها، باکتری ها، ویروس ها و انگل ها سموم تلقی می شوند. مدیریت نادرست پسماند پزشکی منجر به بروز بیماریهای عفونی بی شماری می شود. از نظر سازمان بهداشت جهانی، استفاده مجدد از سرنگ های تزریقی که به طرز ناصحیحی استرلیزه شده منجر به وجود آمدن بالای ۳۳۰۰۰ مورد مبتلابه ایدز، ۱.۷ میلیون نفر به هپاتیت B و ۳۱۵۰۰۰ مورد مبتلا به هپاتیت C شده است.
با این اوصاف، مدیریت پسماندهای خطرناک بیمارستانی در اکثر کشورهای جهان به ویژه کشور های در حال توسعه به عنوان یک چالش مهم محیط زیستی مطرح می باشد. عدم شناسایی، نحوه جدا سازی، ترانسپورت، ذخیره سازی، ضد عفونی کردن صحیح و بی خطر سازی پسماند های خطرناک بیمارستانی سبب بروزمشکلات بهداشتی و آلودگی محیط زیست شده است. روش ضدعفونی کردن پسماندهای خطرناک بیمارستانی باید مقرون به صرفه و قابل اجرا بوده و همچنین سازگار با قوانین محیط زیست هر کشور انتخاب شود. تکنولوژی‌های متداول ضدعفونی و درمان مانند سوزاندن، اتوکلاو و ضدعفونی شیمیایی در بسیاری از کشورهای جهان قابل توصیه و اجرا هستند. از جمله تکنولوژی‌های نوین می‌توان به مایکروویو و مایع فوق بحرانی دی اکسید کربن اشاره کرد. اتخاذ تکنولوژی نوین مایع فوق بحرانی دی اکسید کربن، در ضدعفونی پسماندهای خطرناک بیمارستانی علاوه بر اینکه روش سازگار با محیط زیست است باعث کاهش تماس با پسماندهای عفونی، کاهش نیروی کار و کاهش هزینه می‌شود؛ لذا در سال‌های اخیر بعنوان روش جایگزین قابل توصیه بوده است. توجه به بی خطر سازی زباله های عفونی از آن جهت حائز اهمیت است که رها سازی و دفن این قبیل زباله ها، تهدید جدی برای سلامت مردم و جامعه محسوب می شود.
سازمان بهداشت جهانی، پسماندهای بیمارستانی را به پسماندهای عفونی، پاتولوژیک، اجسام تیزوبرنده، دارویی، سرطان زا، شیمیایی، رادیواکتیو، کپسول‌های حاوی گازهای پرفشار و پسماندهای حاوی فلزات سنگین طبقه بندی کرده است.
به منظور جلوگیری از انتشار عوامل باکتریایی، ویروسی و انگلی و سایر عوامل بیماری زا در محیط زیست، زباله های عفونی بیمارستانی باید قبل از خروج از بیمارستان و دفع نهایی تصفیه و گندزایی شوند و حتی جمع آوری آنها نیز باید با ماشینهای زباله بر مخصوص انجام شود تا محیط شهری را آلوده نکند. بنابراین بیمارستانها باید به سیستمی مجهز شوند تا زباله ها در محل بیمارستان، عفونیزدایی شوند و پس از بی خطرسازی، به محل دفن و امحای سایر زباله ها برده شوند.
در روش های سنتی معمولا زباله ها از محل تولید جمع آوری شده و به محل های دیگری در خارج از شهرمنتقل می شوند و در آنجا دفع می شوند. اگر فرض بر این باشد که زباله های بیمارستانی جداگانه جمع اوری می شوند و در محلی جداگانه دفن می شوند و یا حتی قبل از دفن سوزانده می شوند باز هم می توان تصور نمود که حمل سنتی این زباله ها قبل از اینکه بی خطر شوند می تواند خطرآفرین باشد و احتمال نشت شیرابه های آن و ریزش زباله ها به جای خود باقی است. باید به این موضوع این را نیز اضافه نمود که افراد سودجویی اقدام به زباله دزدی و بازیافت می کنند و مواد پالستیکی و ... را از زباله ها جدا نموده و به وسایل بازیافت شده تبدیل نموده و وارد بازار می کنند.
کشور های مختلف در جهان سعی می کنند با بکار گیری روشهایی نو آورانه این نوع پسماند ها را در داخل بیمارستانها و مراکز بهداشتی درمانی بی خطر کنند تا از بروز مشکلات ناشی از حمل ونقل جلو گیری کنند.
لهستان به عنوان یک کشور اروپایی باید تمامی مقررات اتخادیه اروپا را در زمینه مدیریت پسماند پزشکی بر آورده کند. بر اساس مصوبه سال ۲۰۰۸ اتحادیه اروپا تمامی کشور های عضو می بایستی تمامی تمهیدات و امکانات خود را در جهت کاهش اثرات منفی پسماند ها بالاخص پسماندهای بیمارستانی در محیط زیست و زندگی انسانها بکار گیرند. اگرچه در بعضی جاهای لهستان این قوانین به دقت اجرا نمی شود. بطوریکه مطابق دفتر بازرسی عالی اتحادیه اروپا که در سال ۲۰۱۴ صورت گرفت هیچ اطلاعاتی در رابطه با دفع حدود ۶.۹ هزار تن پسماند (۵.۷ درصد کل تولید آنها) مطابق قوانین وضع شده پیدا نشد.
حمل ونقل
امروزه مشکلات مربوط به مدیریت صحیح پسماند های پزشکی با توجه به افزایش خدمات پزشکی هر روز بیشتر و بیشتر می شود. از اینرو راه حل های نوینی باید بکار گرفته شوند تا امحا پسماند های پزشکی به صورت ایمن صورت گیرد.
یکی از مهمترین قوانین مربوط به پسماند های پزشکی (پسماند های خطرناک و عفونی) اصل نزدیکی می باشد. بر اساس این اصل، تمامی پسماند های تولید شده که امکان بازیافت ندارند باید در همان محل تولید شده امحا گردند. اگر این امکان وجود نداشته باشد، پسماند ها باید به نزدیترین واحد دفع زباله انتقال داده شوند. این اصل منجر به کاهش ترانسپورت غیر ضروری پسماند های پزشکی به فواصل دور می شود که باعث بوجود آمدن بیماریهای همه گیر کمک می کند. بازرسی های سال ۲۰۱۴ همچنین نشان دادند که این اصل در لهستان رعایت نشده است. در این کشور، پسماند های بیمارستانی در سطح پایینی به مکانهای دوردست انتقال داده شدند. روش ایده ال برای پیروی از مقررات پسماند های پزشکی برای دفع پسماند های پزشکی استفاده از زباله سوز ها می باشد اما تعداد آنها برای عملیاتی کردن این موضوع کافی نیستند. بنابراین ضروری است که پسماند ها به نزدیکترین تاسیسات منتقل شوند. این مشکل در لهستان توسط زباله سوز های سیار حل شده است که هم منطبق بر قوانین اتحادیه اروپا بوده و هم معضل ترانسپورت حل می شد.
روش حرارتی
در حال حاضر تنها روش قابل قبول در دفع پسماند های پزشکی در لهستان روش حرارتی می باشد. این فرایند با قوانین متفاوت تنظیم می شوند. مطابق مقررات وزارت بهداشت در رابطه با پسماند های پزشکی(عفونی و غیر عفونی)، فرایند روش حرارتی تحت شرایط سخت گیرانه صورت می گیرد. در این روش باید دمای flue gas برای پسماند های عفونی ۱۱۰۰ درجه و برای پسماند های غیرعفونی ۸۵۰ درجه باشد.
شرکتهای پیشرو مانند Inciner۸ در بازار بین المللی زباله سوز های مختلف از قبیل زباله سوز های پسماند های عمومی و پزشکی را که منطبق بر قوانین اتحادیه اروپا است وبر روی تریلر نصب می شوند را ارایه می کنند. و به کشور های مختلف می فروشند.
نمونه دیگری از زباله سوز های پسماند های پزشکی توسط شرکت Matthews Environmental به بازار عرضه شده است. در این شرکت، خود روهای طراحی شده (کانتینر، skid-mounted و تریلر) مورد استفاده قرار می گیرند که بیشتر در کشور های کمتر توسعه یافته که در معرض بیماریهای واگیر دار مختلفی هستند به فروش می رسند. این شرکت تکمیل پروژه را برای یک سفارش خاصی تضمین می کند امابه علت کمبود سیستم های تغذیه کننده اتوماتیک برای محفظه احتراق شامل زباله سوز های سیار پسماند های پزشکی نمی شود.
نمونه دیگراز زباله سوز های سیار Helios ۰.۳ بوده که حجم کوچکتری دارد و بیشتر در مراکز خدمات درمانی و ایستگاههای پلیس برای امحا دارو و اقلام مصادره شده مورد استفاده قرار می گیرد.
آخرین نمونه از زباله سوز های سیار MediBurn است که توسط شرکت Elastec است. این زباله سوز پسماند های دامپزشکی و پزشکی را با انتشار کم عوامل مضر محیط زیست و جو انجام می دهد. این نوع زباله سوزها توسط صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف(خریداری شد تا مانع شیوع ویروس ابولا در لیبریا و همچنین ارتش آمریکا در افغانستان مورد استفاده قرار گرفته است.
خلاصه
با توجه به خاص بودن زباله سوز های پزشکی سیار، موضوع اصلی در رابطه باطراحی آنها کسب دانش اجزای مختلف آنها می باشد. چون این نوع زباله سوزها اندازه های مختلف داشته و در کشور های مختلف در بخشهای متنوعی بکار گرفته می شوند. مثلا در کشور لهستان به علت کمبود دیتا در مورد ترکیب مورفولوژیکی پسماند ها که نیاز اصلی انجام محسابات اولیه حرارتی تلقی می شوند، طراحی نصب زباله سوز های سیار به سختی انجام می پذیرد.
این زباله سوز پیشنهادی در سطح ملی یک نو آوری بوده چراکه تمامی مقررات سخت پسماند های بیمارستانی کشور لهستان لحاظ شده ودر انواع مختلف متناسب با کشور های مختلف طراحی و ارایه می شود. کارهای مقدماتی بر روی نمونه اولیه آن صورت گرفته است و نمونه آزمایشی آن استفاده می شود و طراحان این زباله سوز امیدوار هستند که از این نوع در کشورهای مختلف استفاده شوند تا آثار مخرب پسماند های بیمارستانی تا حد ممکن به پایین ترین سطح خود برسد.
________________________
*مترجم
منابع:
https://www.mdpi.com/2071-1050/11/18/4980/htm
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/health-care-waste
https://www.inciner8.com/blog/medical-incineration/different-types-of-medical-waste/
لینک اصل خبر در سایت شهرداری تبریز
نظرات