به هر چمن كه رسيدي، گياه كوهي نچين و برو

• سه شنبه 19 فروردین 1399
• 0 نظر

به هر چمن كه رسيدي، گياه كوهي نچين و برو

چند سالي است با شروع فصل بهار، برداشت گياهان كوهي به عادتي براي مردم تبديل شده كه ادامه اين روند مي‌تواند نابودي اين گياهان را رقم بزند؛ تبليغات مبني بر مفيد بودن اين گياهان براي سلامتي به حدي زياد شده كه اگر مردم علف هرزي هم گير بياورند چشم و گوش بسته دم مي‌كنند و مي‌نوشند.

به گزارش«پارما» از ايرنا، بهار فصل شكوفايي و زايش است، در اين زمان انواع گل ها سر از خاك بر آورده و دنيايي رنگارنگ و رويايي پديد مي آورند كه با نگاه كردن به آنها روح جلا مي يابد، اما در همين ميان هستند افرادي كه بدون توجه به اينكه اين گياهان ثروتي ملي است اقدام به چيدن آنها از طبيعت مي كنند و در قالب گياهان دارويي مي فروشند.

كارشناسان مي گويند كه در ايران هشت هزار گونه گياهي وجود دارد كه حداقل دو برابر گونه هاي گياهي موجود در قاره اروپا است اما اين فراواني باعث نمي شود كه لجام گسيخته به جان آن بيافتيم و به محض سر برآوردن از خاك آن را قلع و قمع كنيم و مجال زندگي كردن حتي كوتاه به آن ندهيم.

چند سالي است كه تب مصرف گياهان دارويي در كشور به راه افتاده است و روزي نيست كه از كانال هاي مختلف مجازي اندر وصف خواص گياهان صحرايي گفته نشود؛ اما آيا تمام آنها صحيح است يا فقط براي بازار گرمي است؟

متاسفانه در اين ميان عده اي هم بدون هيچ گونه تفكر و تاملي به سمت استفاده از اين گياهان يورش مي برند كه اين خود بازار تقاضا را افزايش مي دهد كه در اين شرايط بايد ميزان عرضه تامين شود كه اين مساله خود موجب نابودي گياهان صحرايي مي شود. اين در حاليست كه حجم زيادي از اين گياهان اصلا خاصيت دارويي ندارند بلكه مضر نيز هستند.

شايد عده زيادي از مردم در آغاز فصل بهار صحنه هايي را در برخي اتوبان هاي كشور مثلا تهران - قزوين ديده باشند كه حجم زيادي از جمعيت با فاصله بسيار كم از همديگر اقدام به كندن گياهاني مي كنند كه هنوز شايد يك روز هم از عمرشان نگذشته باشد، اگر اين روال اين گونه ادامه يابد بطور قطع در آينده اي نه چندان دور ديگر اثري از گياهاني مانند كنگر، ريواس، پونه، كرفس كوهي و برخي گل‌هاي خودرو مانند لاله وحشي نخواهد بود.

حتي امروزه كه كشور درگير ويروس كرونا است باز هم عده اي سودجو وارد ميدان شده و اقدام به تبلغ براي برخي از گياهان مي كنند كه مي تواند مانع بيماري كرونا شود كه قطعا جاي تامل دارد.

عباس محمدي عضو انجمن كوهنوردان ايران در اين باره به خبرنگار محيط زيست ايرنا گفت: در گذشته سبزي هاي صحرايي يا كوهي توسط عده معدودي از افراد محلي جمع آوري مي شد اما امروزه به شكل يك تجارت درآمده است، از طرفي هم با افزايش جمعيت افرادي كه براي تفريح و گردش به كوه مي روند نيز افزايش يافته است كه اين خود دليلي بر نابودي گياهان كوهي است چون بيشتر آنها اقدام به چيدن اين گياهان مي كنند.

وي افزود: همچنين يك سري القائات غلط در جامعه باب شده كه مثلا فلان سبزي و فلان گياه خاصيت دارويي دارد كه بعضا در بيشتر موارد اغراق آميز است و در برخي موارد هم كاملا خلاف آن چيزي است كه مي گويند مثلا گياهاني هستند كه مي توانند بيماري زا باشند كه تحت عنوان گياهان دارويي به شكل انبوه برداشت و عرضه مي شوند.

اين فعال محيط زيست ادامه داد: در اين ميان مساله مهمي كه به چشم مي خورد بي انضباطي در مديريت منابع و مراتع ملي است، مثلا در تهران نيروهاي محيط‌باني و جنگل‌باني زياد است اما تمام كوه‌هاي شمال تهران از سمت شمال و جنوب آماج يورش افرادي است كه به صورت تجاري گياهان را برداشت مي كنند، يا دماوند به عنوان ميراث طبيعي و فرهنگي ثبت ملي شده اما افرادي هستند كه اقدام به چيدن سبزي هاي روييده شده در اين كوه ملي مي كنند و حجم به حدي زياد است كه با چهارپا آنها را از كوه پايين مي آورند يا در برخي جاها مانند لواسان و رودبار قصران كيسه هاي سبزي ها را با خودرو حمل مي كنند.

وي گفت: پيشنهاد من اين است كه حداقل در برخي جاها كه نزديك شهرها است مثلا توچال در نزديك تهران قرق اعلام شود و از سوي سازمان جنگل ها مراتع و آبخيزداري رسما اعلام شود كه چيدن سبزي هاي صحرايي و كوهي ممنوع است و آن را ابلاغ كنند، مثلا در تهران در دربند، دركه و ولنجك اطلاعيه آن را نصب كنند و تا حد زيادي كمك مي كند چون توجه عموم به آن جلب خواهد شد.

محمدي نسبت به زنگ خطر نابودي گياهان كوهي خبر داد و افزود: شايد به ظاهر فقط يك يا دو كيسه سبزي جمع مي شود آن هم در آخر هفته ها، اما در واقع هزاران كيسه سبزي چيده و از طبيعت خارج مي شود چون عده اي هستند كه وسط هفته اقدام به اين كار مي كنند و به صورت تجاري گوني هاي بزرگ را پر كرده و با چهارپا به پايين كوه مي آورند؛ برخي جاها مانند لواسان، رودبار قصران كيسه ها را با نيسان حمل و نقل مي كنند  اما وقتي كه اعلام شود مثلا كوهنوردي كه در محل حضور دارد مي تواند حداقل تذكر بدهد.

وي درباره فرصت گلدهي به گياه گفت: بيشتر گياهاني كه تحت عنوان سبزي چيده مي شوند در اوايل رشد كه سبزتر، شاداب تر و لطيف تر هستند چيده مي شوند زيرا وقتي گياه به مرحله گلدهي مي رسد ديگر زمخت و چوبي مي شود و متقاضي ندارد. از سوي ديگر اساسا نمي شود اين روش را كنترل كرد، مثلا اگر قرار بود در ارتفاعات تهران اين گياهان بعد از گلدهي چيده شوند قابل كنترل نخواهد بود زيرا قطعا هستند افرادي كه اين روش احترام نخواهند گذاشت، مساله ديگر اين است كه در كنار شهرهاي بزرگ مانند تهران، تبريز و يا مشهد مردم نياز مادي ندارند و اين كار حالت تفنن پيدا كرده است كه متاسفانه دارد ابعاد گسترده تري پيدا مي كند.

عضو انجمن كوهنوردان ايران درباره اينكه آيا آمار دقيقي از ميزان برداشت سبزي هاي كوهي در كشور وجود دارد، افزود: آمار دقيقي از ميزان برداشت ها وجود ندارد اما مشاهدات عيني نشان مي دهد كه خيلي از نقاط به علت برداشت بي رويه اين گياهان، ديگر زمين لخت شده است مثلا بسياري از نقاط منطقه ولنجك پوشش گياهي خود را از دست داده و فقط مقدار كمي گياهان خاردار باقي مانده است كه متاسفانه در همين مكان ها گوسفند نيز مي چرد.

وي اظهار داشت: شهر تهران همواره در معرض خطر سيل قرار دارد و بارها نيز اتفاق افتاده است مثلا چند سال پيش در گلابدره سيل آمد و تلفاتي هم به همراه داشت در حالي كه گياهان مي توانند مانع جاري شدن سيل شوند و آنرا مهار كنند، يا اينكه آب باران به داخل زمين نفوذ مي كند و موجب تغذيه سفره هاي زير زميني مي شود اما اگر گياهي وجود نداشته باشد فرصت نفوذ به خاك از آبهاي باران و جاري گرفته مي شود و در قالب سيل بروز مي كنند در نتيجه به مرور منابع آب زير زرميني خود را از دست مي دهيم به همين دليل لازم است كه پوشش گياهي حفظ و احيا شود تا دچار كمبود منابع آبي نشويم.

محمدي ادامه داد: مهمترين منبع تغذيه آبهاي زير زميني تهران كوه هاي شمال شهر است كه در هر هفته حداقل 30 تا 40 هزار نفر وارد اين كوه ها مي شوند، تفرجگاه بزرگي است كه حق مردم هم هست حال اگر فقط پنج درصد اين جمعيت اقدام به كندن گياهان كنند يك رقم بسيار زيادي خواهد شد كه اثرات نامطلوبي به جاي خواهد گذاشت. علاوه بر اين مساله زيباي كوه هم بايد در نظر گرفت چون زيبايي كوه به گياهان آن وابسته است بنابراين حفظ آنها لازم است بنابراين به علت حفاظت از منابع آب، جلوگيري از فرسايش خاك، گرد و غبار و زيبايي لازم است كه گياهان حفظ شوند.

وي تاكيد كرد: مثلا شهرداري تهران مي تواند چيدن گياهان كوهي را در فصل بهار ممنوع اعلام كند و بر اجراي آن نيز نظارت داشته باشد، افرادي كه اين كار را مي كنند كاملا غير قانوني است و ممكن است خودشان هم ندانند در واقع نمي شود كه از يك منبع عمومي براي درآمد شخصي برداشت كرد بنابراين شهرداري مي تواند راحت مانع كسب و كارهاي غيرقانوني شود، همچنين در يك برنامه بلند مدت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي با همكاري سازمان جنگل ها مراتع و آبخيزداري بر كار عطاري ها نظارت كنند مثلا عطاري بايد براي گياهاني كه عرضه مي كند شناسنامه داشته باشد.

محمدي گفت: در اين زمينه قانون وجود دارد اما به نظر مي رسد كه در اجراي آن تجاهلي رخ داده است، سازمان جنگل ها مراتع و آبخيزداري در اين زمينه قانون مفصلي دارد كه هر نوع برداشتي بايد با موافقت اين سازمان باشد و در مناطق حفاظت شده بايد تحت نظر سازمان محيط زيست صورت گيرد و بايد حتما افراد پروانه برداشت داشته باشند اما اجرا نمي شود.

وي در پاسخ به اينكه چند سالي است كه گرايش به سمت گياهان دارويي و يا كوهي زياد شده چه كار كنيم كه منابع طبيعي حفظ شوند؛ گفت: مي توان با پرورش گياهان دارويي به منابع طبيعي كمك كرد يا در حد محدود و قابل قبولي با داشتن پروانه برداشت كرد.

همچنين حسين عبيري گلپايگاني فعال محيط زيست در گفت و گو با خبرنگار محيط زيست ايرنا گفت: هر ساله در وقت برداشت سبزي هاي كوهي و يا گياهان دارويي خودرو (يا خودرويشي) فعالان محيط زيست به هموطنان نكاتي را گوشزد مي كنند مبني بر اينكه بايد برداشت اين گياهان علمي باشد چون برداشت بي رويه يكي از اصلي ترين آفت اين گياهان است.

وي افزود: اگر به كتب علمي، مخصوصا كتب پزشكي دوره باستان مراجعه شود مي بينيد كه قرن‌هاي زيادي است دانشمندان علم طبابت وقتي قرص و آمپولي وجود نداشت براي سلامتي بيماران و پيشگيري از امراض، مردم را به خوردن انواع گياهان يا عصاره آنها تشويق مي‌كردند اما با توجه به افزايش جمعيت و صنعتي شدن جوامع، رويشگاه گياهان وحشي با 2 مشكل اساسي روبرو شد، نخست اينكه بخش زيادي از اين رويشگاه‌ها براي توسعه كشاورزي مكانيزه يا دست‌كاشت توسط انسان تخريب و به مزارع تبديل شدند و دوم برداشت بخشي‌هايي از رويشگاه‌هاي خودرو توسط انسان است؛ رويشگاه‌هايي كه هنوز توسط ادوات مكانيكي تخريب نشده و دست نخورده باقي مانده‌ است.

وي ادامه داد: در واقع برداشت بي‌رويه از اين رويشگاه‌ها، پاكوب كردن و چراي بي‌رويه دام، گياهان موجود در اين رويشگاه‌ها را با خطر نابودي مواجه كرده است، به همين دليل چند سالي است كه فعالان محيط‌زيست و دوستداران منابع طبيعي با اعلام خطر و هشدارهاي جدي در رسانه‌ها براي حفاظت و جلوگيري از تخريب اين رويشگاه‌ها، آستين همت بالا زده‌اند.

عبيري اظهارداشت: متاسفانه چند سالي است كه بعضي افراد آگاهانه يا ناآگاهانه و حتي گاهي با اجيركردن كارگران غيرايراني در فصل بهار براي كسب درآمد، با برداشت غيراصولي از گياهان وحشي برخي از اين گونه‌ها را با خطر انقراض مواجه كرده‌اند كه براين اساس، براي حفاظت و جلوگيري از نابودي اين رويشگاه‌ها، چند راهكار پيشنهاد مي‌شود كه يكي از آنها اين است كه وزارت جهادكشاورزي با در اختيار قراردادن تسهيلات و امكانات به كشاورزان و فارغ‌التحصيلان رشته كشاورزي براي توليد اين نوع محصولات كه امكان تهيه آنها به روش گلخانه‌اي وجود دارد، برداشت از رويشگاه‌هاي طبيعي را به حداقل ممكن كاهش دهد همچنين اين وزارتخانه با ساختار نظارتي خود در فصل بهار و هنگام برداشت اين نوع محصولات، با اعلام مناطق ممنوعه و درمعرض نابودي از تخريب اين رويشگاه‌ها جلوگيري كند.

وي ادامه داد: با توجه به اينكه سازمان حفاظت محيط‌زيست متولي اصلي مناطق حفاظت شده و ممنوعه است كه بخشي از زيست‌بوم گياهي و رويشگاه‌هاي منحصربه‌فرد در كشور را نيز شامل مي‌شود و از طرفي كنترل و رسيدگي به جرم خريد و فروش اين نوع محصولات در بازارها و بازارچه‌هاي در حيطه مسووليت اداره كل محيط‌زيست استان‌ها و نهادهاي امنيتي و نظارتي است، ادارات محيط‌ زيست مي‌توانند براي جلوگيري از تخريب رويشگاه‌ها، با كساني كه به‌ صورت گسترده از اين رويشگاه‌ها برداشت غيرقانوني انجام مي‌دهند، برخورد جدي كنند.

اين فعال محيط زيست گفت: همچنين وزارت بهداشت و درمان آمزش پزشكي به عنوان يك وزرات خانه تخصصي در سلامت مردم بايد براي جلوگيري از شيادان كه بدون اطلاعات علمي و پزشكي گياهان مختلف را كه هيچ ارزش دارويي ندارند به عنوان گياهان شفا بخش معرفي كنند را شناسايي و به نهادهاي نظارتي معرفي كنند و همچنين با استفاده از تربيون ها و رسانه ها مردم را آگاه كنند كه هر گياه در كوه و دشت ارزش دارويي ندارد.

به گفته وي قوه قضاييه و نيروي انتطامي با تشكيل دادسرايي براي پيگيري و شناسايي شيادان و تخريب كنندگان محل رويشگاهان گياهان كوهي و دارويي اقدام كنند. همچنين تشكل‌هاي دوستدار محيط‌زيست و منابع طبيعي كه در حوزه ملي يا محلي فعاليت مي‌كنند، به‌ ويژه تشكل‌هاي محلي كه در حاشيه اين رويشگاه‌ها اقامت دارند، با اقدامات جدي حفاظتي و همچنين با گذاشتن زمان، بخشي از فعاليت‌هاي زيست‌ محيطي خود را در بعضي از فصول سال به حفاظت از گياهان وحشي خودرو (چه خوراكي مانند ريواس و چه گياهان دارويي) كه محل رويش آنها بيشتر در كوهپايه‌ها، مراتع و بيابان‌ها است اختصاص دهند.

وي تاكيد كرد: از انجمن‌هاي علمي، به‌ويژه در بخش پزشكي و دارويي درخواست مي‌شود با توجه به اينكه بخش زيادي از گياهان وحشي خودرو هيچ خاصيت دارويي ندارند اما بعضي افراد سودجو و فرصت‌طلب با اطلاعات غلط علمي‌ كه به مردم عادي مي‌دهند آنان را تشويق به خريدن اين نوع گياهان براي خوردن يا تهيه دمنوش مي‌كنند، از طريق رسانه‌هاي عمومي تصويري، صوتي و نوشتاري، به‌صورت محفل‌هاي علمي به اين موضوع ورود كنند و مردم را آگاه كنند تا مردم گول اين نسخه‌پيچي‌هاي بدون پشتوانه علم پزشكي را نخورند.

و چه زيبا گفته سهراب سپهري؛ "نرسيده به درخت،
كوچه باغي است كه از خواب خدا سبزتر است
و در آن عشق به اندازه پرهاي صداقت آبي است
مي‌روي تا ته آن كوچه كه از پشت بلوغ، سر به در مي‌آرد،
پس به سمت گل تنهايي مي‌پيچي،
دو قدم مانده به گل،
پاي فواره‌ي جاويد اساطير زمين مي‌ ماني ‏
و ترا ترسي شفاف فرا مي‌گيرد.

در واقع مي توان اين ترس را به شرايط خطرناك و نگران كننده گياهان وحشي و صحرايي كشور نسبت داد كه اگر دير بجنبيم تا چند سال آينده ديگر اثري از آنها باقي نخواهد ماند.