كاهش آب‌هاي سرزميني، ثمره افت تراز آب درياي خزر

• شنبه 23 فروردین 1399
• 0 نظر

كاهش آب‌هاي سرزميني، ثمره افت تراز آب درياي خزر

به گزارش«پارما» چند سالي است كه درياي خزر دچار كاهش سطح تراز شده كه اين مساله تالاب هاي اطراف و زيستمندان در آنها را با مشكل و دشواري مواجه كرده است، با توجه به اهميت موضوع سازمان نقشه برداري كشور در بررسي هايي كه انجام داد اعلام كرد كه كاهش سطح آب‌هاي سرزميني ايران را از مقدار متوسط جهاني داريم.

اين گزارش نشان داد كه بررسي تغييرات جرم سطحي با استفاده از داده‌هاي جفت ماهواره‌هاي‌ ثقل‌سنجي GRACE-FO حاكي از آن است كه درياي خزر و مناطق شمالي ايران يكي از مناطق با بيشترين كاهش جرم سطحي نسبت به مقدار متوسط جهاني در سال‌هاي 2005-2011 هستند و سطح آب‌هاي سرزميني ايران از مقدار متوسط جهاني كمتر است كه در اين بررسي، درياي خزر و مناطق شمالي ايران يكي از مناطق با بيشترين كاهش جرم سطحي در دنيا نسبت به مقدار متوسط جهاني را نشان مي‌دهند.

مجري طرح بين‌المللي اثر نوسانات درياي خزر بر محيط‌زيست مناطق ساحلي روز سه شنبه در اين باره به خبرنگار محيط زيست ايرنا گفت: بررسي‌ها نشان مي دهد كه آب درياي خزر در فرايند سال 1995 تاكنون 1.5 متر كاهش داشته، اين كاهش باعث شد كه شتاب ثقل در مناطق آب هاي سرزميني كه معمولا بر اساس كنوانسيون رژيم حقوقي درياي خزر در فاصله 15 مايلي نسبت به خط ساحلي قرار دارد، كاهش يابد، ( هر مايل دريايي حدود 1852 متر است) در حقيقت ما از ابزار ثقل سنجي استفاده مي كنيم براي اينكه ببينيم محدوده آبهاي سرزميني ما چقدر كاهش يا افزايش داشته اند.

همايون خوشروان افزود: جاهايي كه آبهاي سرزميني  افزايش داشته باشد مثلا وقتي ذوب شدن يخ هاي قطبي اتفاق مي افتد سطح آب اقيانوس ها بالا مي آيد، به عنوان مثال در حاشيه شرقي سواحل ايالت متحده مي بينيم كه سطح تراز آب دريا بالا آمده اين امري طبيعي است كه اينجا ثقل سنجي بايد يك تغيير منفي نشان دهد يعني ما كاهش شتاب ثقل را داريم اما در خصوص خزر اينطور نيست يعني اينكه آبهاي سرزميني ما در مناطق ساحلي در حال كاهش يافتن هستند و وقتي داده هاي دستگاه هاي تراز سنج ما بررسي مي شود دقيقا اين مساله را تاييد مي كنند.

وي ادامه داد: در واقع از سال 1374 تا امروز 1.5 متر سطح تراز آب درياي خزر كاهش داشته و اين يعني اينكه در اراضي مختلف با توجه به شيب ساحل تغييراتي داشته ايم، مثلا در برخي سواحل مثلا نزديك به 60 متر و در برخي سواحل بيش از 200 متر تغييرات خطوط ساحلي داريم اين تغييرات يعني اينكه جايي كه قبلا آب بوده امروز ديگر به خشكي تبديل شده وقتي به خشكي تبديل مي شود روي نقشه هاي ثقل سنجي خودش را به صورت يك تغيير مثبت به شكل افزايش شتاب ثقل نشان مي دهد و در نهايت يعني اينكه آبهاي سرزميني در حال كاهش است.

مدير سابق مركز ملي مطالعات و تحقيقات درياي خزر در تعريف آبهاي سرزميني گفت: آبهاي سرزميني بر اساس تقسيمات سياسي است كه در مرزهاي آبي در نظر مي گيرند اينكه كشوري در كنار درياچه يا دريا واقع شده باشد محدوده آبهاي سرزميني آن متفاوت است معمولا درياچه ها حوضه هايي هستند كه در درون قاره قرار گرفتند و ارتباط آبي با هيچ دريايي ندارند، درياي خزر به رغم اينكه يك دريا است اما به عنوان يك درياي بسته در نظر گرفته مي شود و در حقيت يك درياچه است.

وي افزود: در كنوانسيون رژيم حقوقي درياي خزر، آبهاي سرزميني آن را در فاصله 15 مايلي از خط ساحل تراز منهاي 28 تعريف كردند يعني اگر در نظر بگيريم تراز منهاي 28 كه الان كنوني فعلي درياي خزر است اگر 10 مايل آبي از آن فاصله بگيريم، مي شود آبهاي سرزميني ما كه قسمتي از خاك كشور است و مي توانيم هر كاري در اين آبها انجام دهيم مثلا بهره برداري از منابع زنده و روند شيرين سازي كنيم البته به شرط اينكه به آبهاي فراسرزميني كه همان آبهاي مشترك است تاثير منفي وارد نشود.

مجري طرح بين‌المللي اثر نوسانات درياي خزر بر محيط‌زيست مناطق ساحلي تاكيد كرد: البته اين به آن معنا نيست كه بگوييم چون خاك كشور ما است پس هر كاري مي توانيم بكنيم، مي توانيم از آبهاي سرزميني خود بهره برداري كنيم به شرطي كه خسارت يا چالشي را براي آبهاي بين المللي ايجاد نكند.

وي ادامه داد: اما در مناطقي مانند خليج فارس و درياي عمان محدوده آب هاي سرزميني ديگر تعريف درياچه را ندارد آنجا تعريف دريا دارد يعني از بخش خشك هر قسمت از ايران تا شعاع 200 مايل دريايي خط آبهاي سرزميني ما مي شود كه بر اساس آن فلات قاره را مشخص مي كنند بنابراين اينكه كشوري در كنار دريا يا درياچه باشد محدوده آبهاي سرزميني آن متفاوت است.

خوشروان درباره كاهش آبهاي سرزميني و تاثير آنها بر حوضه هاي آبي مانند درياي خزر گفت: كاهش آب هاي سرزميني يعني اينكه در محدوده سواحل خود يعني در آن 15 مايل دريايي وقتي سطح تراز آب كاهش يابد، دچار خسارت هاي جدي مي شويم به ويژه در نواحي شمالي درياي خزر چون متوسط عمق در آن منطقه حدود پنج متر است پس وقتي كه 1.5 متر سطح تراز پايين بيايد سطح وسيعي از مناطق خزر به يكباره از آب خارج مي شود و اين پيامدهاي زيست محيطي زيادي به همراه دارد كه مهمترين آن از بين رفتن تنوع زيستي آبزيان مانند ماهي ها، بي مهرگان و نرم تنان است كه با از بين رفتن آنها پرندگان مهاجر كه در اكوسيستم هاي تالابي حاشيه درياي خزر زندگي مي كنند نيز كاهش مي يابند و لطمات جدي بر روي ذخاير ماهيان اقتصادي مانند ماهي خاوياري ، سفيد و ماهي هاي استخواني ديگر اعمال مي شود.

وي افزود: بنابراين از دست دادن آبهاي سرزميني مي تواند باعث نگراني هاي جدي براي كشورهاي ساحلي محسوب شود و اين اتفاق در سال 1930 تا 1978 ميلادي براي خزر رخ داد يعني آن زمان آب درياي خزر نزديك به سه متر كاهش يافت و نزديك به بيش از 35 درصد از مساحت خليج گرگان در آن زمان خشك شد، تالاب گميشان به طور كامل خشك شد، بخش وسيعي از پارك ملي بوجاق، تالاب كياشهر و زيبا كنار تحت تاثير اين فرايند دچار خشكزايي شدند.

خوشروان اظهار داشت: اين اتفاق در آن زمان رقم خورد و اكنون دوباره داريم آن را تجربه مي كنيم اما در ميانه آن تغييرات هستيم چون اختلاف تراز در حال حاضر نسبت به آن زمان تقريبا نصف است يعني آن زمان دو برابر چيزي كه الان رخ داده بود، بنابراين از دست رفتن آبهاي سرزميني يك نگراني عمده است چون بنادر ما هم دچار لطمه خواهند شد.

وي ادامه داد: در بنادري كه آبخور كشتي ها تعريف شده  و بر اساس آن بنادر را ساختند وقتي سطح تراز پايين بيايد و آبهاي سرزميني از خط ساحلي فاصله بگيرند آن زمان تردد كشتي ها هم دچار مشكل خواهد شد، مشكل رسوب گذاري در دهانه بنادر پيش خواهد آمد و بسياري مسائل ديگر كه به لحاظ زير ساختي و مهندسي سواحل مي تواند موجب نگراني هاي عمده شود ايجاد خواهد شد، بنابراين مديريت آبهاي سرزميني در يك تراز تعادل متعارف امر بسيار مهمي است كه بايد  5 كشور حاشيه درياي خزر براي حفظ آن تلاش كنند.

خوشروان درباره عوامل كاهش سطح آبهاي سرزميني گفت: مهمترين عوامل كاهش سطح آبهاي سرزميني تغييرات آب و هوايي است، بحث خشكسالي و گرمايش كره زمين است، گرمايش كره زمين در حال ذوب كردن يخ هاي قطبي است كه اين فرايند سطح تراز آب درياهاي آزاد را دارد سالانه بين 2 تا 3 ميليمتر افزايش مي دهد، اما از طرف ديگر درياهايي كه درون قاره قرار گرفتند رفتارشان متفاوت است يعني به جاي اينكه ترازشان افزايش يابد كاهش مي يابد چون منابع آب ورودي به اين حوضه ها معمولا از طريق آب باران و برف است.

وي افزود: وقتي رطوبت بر روي حوضه آبريز درياي خزر كاهش يابد بنابراين سطح تراز آب خزر نيز تحت تاثير فرايند تبخير به شدت دچار كاهش مي شود اين اتفاقي است كه از سال 2010 به اين طرف دارد در خزر رخ مي دهد يعني به سرعت خيلي زياد گاهي با سرعت 20 سانتيمتر در سال مي بينيم كه سطح تراز خزر افت مي كند و اين يعني كاهش رطوبت  بر روي حوضه درياي خزر كه جاي نگراني دارد.