خيابان گردي كرونايي بز كوهي كشميري تا شير راكي!

• یکشنبه 24 فروردین 1399
• 0 نظر

خيابان گردي كرونايي بز كوهي كشميري تا شير راكي!

كرونا ويروس عجيبي است و در مدتي كوتاه جهان را به چالش كشيده. ناشناخته، مرموز، منحوس و هنوز هم مجهول است. اين جهش يافته ميكروسكوپي، قلدرانه مردم را خانه نشين و در عوض پاي بز، شير و گراز را به خيابان گردي باز كرده است.

به گزارش«پارما» از  خبرگزاري فارس، كرونا حكم خانه نشيني جهاني صادر كرده است؛ قرنطينه اجباري تا در خانه مي مانيم اختياري. قاضي يكي از ايالات آمريكا گفته شهروندان ناقض قرنطينه خانگي شناسايي مي شوند و پابند الكترونيك به پايشان نصب مي شود تا در صورت تكرار رديابي شوند. گوشه ديگر جهان، مردمي كه اخبار مبتلايان، مرگ و مير و بهبوديافتگان كرونا را رصد و تحليل مي كنند، ترجيح مي دهند تا حد ممكن از جامعه فاصله بگيرند و در خانه بمانند. خلاصه اينكه شهرها، كوچه و خيابان هاي جهان خلوت شده است. حالا در روزهاي خانه نشيني انسان ها، تصاوير مختلفي از سرك كشيدن حيوانات به شهرها؛ قلمرو ظاهراً سابق آدم ها، خوراك مهيجي براي روزهاي كسالت بارِ در خانه ماندن و فضاي مجازي شده است.  بعضي كارشناسان سكوت و سلامت محيط زيست را عامل اين تغييرات مي دانند. بازار مقاله، نقد و نظرات زيست محيطي هم كم داغ نيست. بايد ديد كرونا چه بر سر محيط زيست مي آورد؛ خوب يا بد؟

هواي جهان پاك تر شده

نقشه كرونا براي محيط زيست چيست؟ اين همان سوال هزار و بحث و صد هزار پاسخِ كنش گران  و متخصصان محيط زيست است. بعضي آن را مثبت مي خوانند و برخي منفي مي دانند. اول نگاه مثبت؛  گازهاي گلخانه‌اي، محافظت از تنوع زيستي و مراقبت از اقيانوس‌ها 3 شاخص مهم براي سنجش وضعيت محيط زيست در جهانند. بسياري از كارشناسان، وضعيت زيست محيطي جهان در سال 2020 را نگران كننده اعلام كردند. بنابراين قرار شد با رويكردهايي جدي امسال، سال ترميم يا وقفه از آسيب هاي بيشتر براي حفاظت از محيط زيست باشد.  حالا كارشناسان اين حوزه اين روزها در حال تحليل هستند. مقالاتي منتشر كرده اند حاكي از اين كه كرونا پيش از هر رويكرد جهاني به اجبار اين فرصت را در اختيار محيط زيست قرار داده است. بعضي به كاهش سوخت هاي فسيلي و آلاينده در شهرهاي صنعتي جهان در كشورهايي مانند ايتاليا و چين اشاره كرده اند. مطالعات زيست محيطي جهان در اين ايام نشان داده گاز مونو اكسيدكربن كه بيشتر توسط اتومبيل ‌ها توليد مي ‌شود، در مقايسه با مدت مشابه سال 2019 حدود 50 درصد كمتر بوده است. توليد گاز دي ‌اكسيد كربن كه با گرم كردن كره زمين در تغييرات آب وهوايي سهم دارد هم كاهش يافته. داده هاي به دست آمده از ماهواره «سنتينل- 5» آژانس فضايي اروپا هم آسمان ايتاليا را پاك تر ثبت كرده است. مصرف سوخت‌هاي فسيلي در هفته پس از سال نو چيني امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل 36 درصد كمتر بوده.

زيان هاي خانه نشيني ما

گروه ديگري از كارشناسان اما استنادات ديگري دارند كه حالا خانه ها كانون آلودگي زيست محيطي است. مردم حتي حالا در آستانه گرما از وسايل گرمايشي استفاده مي كنند چون بر اين باورند اين ويروس از گرما گريزان و گرما «متحد» انسان در مبارزه با كروناست. هر چند تحقيقات اين موضوع را تاييد نكرده و در كشوري گرمسير مانند استراليا در فصل تابستان هم موارد مبتلا به كرونا ثبت شد. آلاينده هاي بهداشتي مانند ماسك، شيرابه هاي كرونايي زباله ها و افزايش چشمگير زباله هاي عفوني در جهان و مواردي مانند اين را خطري براي محيط زيست است. ماندن طولاني يا دائم مردم در خانه مي تواند به نحوي ديگر به محيط زيست آسيب بزند. آب، برق، سوخت خانگي، مواد غذايي، بهداشتي و دارويي بيشتري مصرف  مي شود. در هواي سرد با روشن كردن سيستم گرمايش و مصرف برق براي ساعات بيشتر همراه است. افزايش مصرف آب و مواد شوينده هم آسيب ديگري است كه فاضلاب را بيشتر مي كند؛ احتمال بيشتر آلودگي سفره هاي آب زيرزميني. افزايش مصرف دارو، مواد ضدعفوني كننده و سموم هم آلايندگي خاص خود را دارد. با اين اوصاف هنوز براي اين جمع بندي كه كرونا به كمك محيط زيست آمده يا آينده زيست محيطي جهان را آسيب پذير مي كند، كمي زود است.

جور جفاي بشر

«طبيعت يك روز بالاخره انتقام مي گيرد.» اين جمله هشداري را شايد بيشتر ما بارها و بارها شنيده ايم. جمله اي كه تلنگر مي زد تا كمتر در حق طبيعت يا همان محيط زيست جفا كنيم. كارشناسان محيط زيست معتقدند اين چرخه هوشمند است يعني هر كوتاهي و جفا در حق اكوسيستم، خلاء در آن ايجاد مي كند. اين خلاء مثل چرخ دنده ساعت كه خراب بشود يا حفره اي است كه جاي خالي خودش را نشان مي دهد. براي مثال اگر ما درختان را قطع كنيم، اكسيژن كم توليد مي شود. هواي آلوده تري تنفس خواهيم كرد و مثال هايي از اين دست زياد است. حالا هم دانشمندان هشدار مي‌دهند در آينده، بيماري‌هايي شبيه #كرونا_ويروس به وجود خواهد آمد و مردم بايد منتظر بيماري‌هاي همه گير بعدي باشند. محققان در كمپين «نشنال جئوگرافيك» گفته اند كه كوويد19 تازه شروع ماجراست و به دليل جنگل زدايي و استفاده از حيوانات وحشي به عنوان غذا و دارو، بيماري‌ هاي بيشتري مانند يا بدتر از كرونا ويروس خواهد آمد. اين جملات هشداري، پيش فرض هايي است كه مداخله در كار طبيعت را محكوم مي كند و تلنگر مي زند كه براي توقف اين تخريب و آسيب ها، امروز بهتر از فرداست و آثار سوء آن را كمتر مي كند.

بزهاي پيشكشي در ولز

ما خود را مالك اين سياره مي دانيم، اين خوي بشر است. تفكري كه سبب شده تمام چرخه حيات محيط زيست را خادم خود بدانيم و نگاه بهره بردارانه داشته باشيم. توسعه شهرها و نفي حريم حيات ديگر موجودات در خشكي، دريا و آسمان نمونه هايي از اين خوي بد ماست. شهرها چنان توسعه پيدا كرده كه قلمرو زندگي ديگر جانداران كوچك شده. به زيستگاه هاي مشخص، محدود و معمولاً صعب العبور كوچ كردند تا پاي بشر به آن باز و چرخه حياتشان تنگ تر نشود. برخي گونه هاي جانوري هم به تصميم بشر خاستگاهشان تغيير كرد. اين روز‌ها تصاوير جالبي در نقاط مختلف جهان ديده مي شود. حيوانات وحشي به دليل اعلام قرنطينه كشورها براي مقابله با ويروس كرونا و در خانه ماندن انسان ‌ها احساس راحتي مي ‌كنند و در خيابان پرسه‌ مي زنند. شهر «سانديدنو» در «ولز» در اين روزهاي كرونايي ديدني است؛ گله ‌اي از بزهاي كوهي راهي خيابان‌ ها شده‌ اند براي گشت و گذار.

وب‌ سايت «تلگراف» از هجوم اين چهارپايان به شهرهاي ولز نوشته؛ بزهاي كوهي از نسل بزهاي كوهي كشميري. روايتي وجود دارد كه سال 1907 شاه ايران اين گونه جانوري حيات وحش كشور را به ملكه ويكتوريا هديه داد. بزها از آن زمان در صخره ‌هاي مشرف به دريا در ولز زندگي مي ‌كنند. البته نمونه هاي مشابه اين رفتار را مي توان در جاهاي ديگر جهان هم ديد. تقريباً از همان اولين روزهاي قرنطينه در هند با خلوت شدن جاده و خيابان ها، رفت و آمد حيوانات جنگلي مانند فيل، ببر، پلنگ و گوزن سر طلايي در شهرها زياد شده است. هندوستان شهرهاي متراكم، پر جمعيت و پر ترددي دارد و شرايط قرنطينه سبب شده شهرها سوت كور شوند، حيوانات كمتر احساس خطر كنند و بنابه غريزه كنجكاوانه خود پرسه بزنند؛ گويي شهرها را فتح مي كنند.

فيل ها گرسنه مي مانند

در كشورهاي توريستي و گرمسيري مانند تايلند، حيواناتي مانند فيل كه براي جذب گردشگر بكار گرفته مي شدند حالا به دنبال ركود گردشگري گرسنه مانده اند. در تايلند هزار فيل كه تامين غذاي روزانه آن براي فيلبانان سخت شده، گرسنه هستند. اين فيل ها هر روز 200 كيلوگرم غذا مي خورند. آمارها حكايت از اين دارد كه 4 هزار فيل در اين كشور زندگي آزاد ندارند و در اين صنعت بكار گرفته مي شوند. كرونا زندگي اين جانواران را كه سال هاست فيلبانان آن ها را از جنگل بيرون آورده اند، تهديد مي كند. مدتي قبل هم در چند كشور آسياي شرقي و گرمسيري، اخباري مبني بر حمله ميمون هاي گرسنه به شهر منتشر شد. شرح اخبار حاكي از اين بود كه غذاي اين ميمون ها را معمولاً گردشگران تامين مي كردند. اين موضوع آن ها را وابسته و مهارت غذايابي گونه هاي جانوري را پايين مي آورد. حالا در اين روزهاي كرونايي و بدون گردشگر، چنين رفتارهايي از حيوانات گرسنه سر مي زند.

پياده روي شير جوان در سانتياگو

در بارسلون گرازهاي وحشي در معابر شهر ديده شده اند. دوربين ها در خيابان‌هاي شهر 6ميليوني «سانتياگو» هم پرسه زني يك شير كوهي جوان را ثبت كرده اند. «بولدر» واقع در كوهپايه ‌هاي كوهستان راكي بهشت سنگ نوردان است با قوانين قرنطينه و سكوت شهر، ساكنانش گفته اند شيرهاي كوهي از ارتفاعات راكي پايين مي آيند و در شهر مي گردند. دلفين ‌هاي مديترانه در قالب گروه ‌هاي بزرگ، به خط ساحلي نزديك شده اند؛ اتفاقي كه كمتر مي توان شاهدش بود. «رومن ژوليار»، مدير تحقيقات موزه تاريخ طبيعي پاريس مي ‌گويد: «كاهش ناگهاني حضور آدم‌ ها به حيوانات وحشي ميدان داده است. آن ها با سرعتي باورنكردني تغيير رفتار مي دهند.» ژوليار روباه‌ ها را مثال مي‌ زند كه در حاشيه شهرهاي بزرگ اروپايي زندگي مخفيانه داشتند حالا اما هر روز در شهر رژه مي روند و خود را به مردم خانه ‌نشين كه از پشت پنجره آن ها را مي بينند،  نشان مي ‌دهند. كبوتر يا گنجشكان پارك‌ ها هم كم ‌كم از محدوده قديمي خود دورتر پرواز مي كنند. قلمرو آن ها؛ پارك ها را حالا حيوانات ديگري اشغال مي كنند. خبري از ماشين هاي چمن زني نيست. گياهان بيشتر گل مي دهند. گرده و شهد براي زنبورهاي عسل بيشتر شده است.

سال بي خطر اين حيوانات

«ژروم سوئور» هم كه در موزه تاريخ طبيعي روي صدا و زبان پرندگان پژوهش مي‌ كند، نكته جالبي را اين روزها مطرح كرده كه پرنده‌ ها به دليل سر و صداي زياد محيط آواز نمي ‌خوانند اما با تغييرات تازه، صداي آن ها بيشتر به گوش مي‌رسد. درست برعكس آنچه كه خيلي ها فكر مي كنند كه سكوت باعث شده صداي پرنده را بشنويم: «پرندگان از شرّ آلودگي محيط زيستشان توسط بشر خلاص شده ‌اند.» اين قرنطينه بزرگ جهاني كه شايد در تاريخ  زندگي بشر بي ‌سابقه باشد در نيم كره شمالي با بهار و فصل جفت ‌گيري بسياري از جانوران همزمان شده است. كارشناس تنوع زيستي شاغل در مناطق جنگلي فرانسه كه صحبت هايش در رسانه ها بازتاب داشته مي گويد: «هر سال قورباغه‌ها و نوعي از سمندر؛ «سمندر آذرين» براي جفت‌ گيري از جاده‌ ها عبور مي‌ كردند و كشته مي ‌شدند. امسال اما رفت و آمدشان بدون ترس و خطر است.» هر روز خبرها و مقاله هاي مختلفي از تاثير كرونا يا به عبارت بهتر؛  خانه نشيني انسان و نقش آن بر اكوسيستم، جمعيت و رفتار گونه هاي جانوري و گياهي منتشر مي شود.

غذا بدهيد؛ كرونا نه!

با توجه به تاييد احتمال انتقال كرونا از انسان به حيوان كه پيش از اين رد مي شد، طرفداران محيط زيست توصيه هايي دارند. اگر قرار است براي سگ، گربه و حيوانات ديگر غذا تامين كنيد از غذاي دست و دهان خورده نباشد. براي مثال استخوان هايي كه براي سگ هاي ولگرد يا غلاتي كه براي پرنده ها كنار مي گذاريد نيم خورده نباشد. پيش از خوردن غذا مقداري از آن را بدون دخالت دست جدا كنيد. در ظرفي تميز و در بسته بريزيد. بعد آن را به محل مورد نظر ببريد و رها كنيد تا حيوانات مصرف كنند. اگر شما ناقل باشيد ممكن است ويروس كرونا با غذاي دست و نيم خورده شما به جانوران منتقل شود. كرونا ويروسي سريع الانتقال است. گربه اي خانگي از بانويي بلژيكي و صاحب خود كرونا گرفته است. پس بايد زنجيره كرونا را از هر طريق قطع كنيم چه از حيوان به انسان چه انسان به حيوان. روزهاي نخست شيوع كرونا در سال نو چيني در شهر ووهان، برخي رسانه ها طبخ سوپ خفاش را عامل احتمالي انتقال كرونا دانستند. بعدها با بررسي ژنوم ويروس نام حيواني ديگر؛ مورچه خوار به ميان آمد. نقدها بر سر اينكه حيوانات وحشي نبايد براي طبخ عرضه شود آن هم با شرايطي كه بازارهاي «تَر» دارند، كم نبود. به ويژه در فضاي مجازي بالا گرفت و اين اقدامات را محكوم كرد. دوباره پرونده مرس، سارس و ابولا به عنوان ويروس هايي با عامل حيواني باز شد. اين احتمالات هنوز با قطعيت علمي رد يا به طور كامل تاييد نشده است. اما با توجه به تاثيرپذيري چرخه محيط زيست و حيات، دولت چين قوانين بازدارنده وضع كرد؛ خوردن حيوانات وحشي ممنوع اعلام شد.

دفاع يا تهاجم نوين؟

يك تيم تحقيقاتي در زمينه محيط‌ زيست و بيمارى ‌هاى بيولوژيكى معتقد است كرونا حيات بيولوژيك زمين را تغيير خواهد داد. به دنبال تغيير سبك زندگي بشر با شيوع اين ويروس فراگير، فعاليت هاي صنعتي و توليد آلاينده ها كمتر شده است.  پيش بيني شده ادامه يافتن اين سبك كاهش توليد بيش از 200ميليون مترمكعب گازهاى گلخانه ‌اى و دي ‌اكسيد كربن را به دنبال دارد. بنابراين با پايين آمدن دماى كره زمين به دنبال اين كاهش، بقاى بيش از 700 گونه گياهى و جانورى قابل پيش بيني است. مشروط بر اينكه اين وضع به مدت يك سال ادامه داشته باشد. اين گروه تحقيقاتي از كرونا با عنوان «تنفس عميق» براي محيط زيست زمين ياد مي كنند. نتايج بيشتر اين تحقيقات با اين كليدواژه قابل دسترسي و جستجو است.  البته برخي مقالات و جستارهاي زيست محيطي هم اين ويروس را با عنوان و كليدواژه «دفاع نوين اكوسيستم از خود» مطرح كرده اند. با اين حال به نظر مي رسد اين موارد جمع بندي هاي پژوهشي است كه ارائه مي شود تا يك فرضيه قابل دفاع محكم. گروهي ديگر از محققان معتقدند با فرض دست كاري و سلاح بيولوژيك بودن اين ويروس همچنان اين بشر است كه به حريم طبيعت، جهان و حتي چرخه حيات خود دست درازي مي كند. بنابراين دفاع نوين ماهيت خود را از دست مي دهد و با فرض دست ورزي بيولوژيكي بايد جاي خود را به تهاجم نوين بشري دهد. زمان و نتايج نهايي تحقيقات گسترده اين موضوع را روشن خواهد كرد.

روزگار ايزوله پوشي پاكبانان

تلاش كشورهاي  جهان بر اين است زباله هاي كرونايي جداگانه و بدون دخالت دست جمع آوري شوند. با اين حال اما هنوز در بسياري از كشورها اين موضوع محقق نشده است. بي مسئوليتي اخلاقي برخي شهروندان در رفتار با اين زباله ها مي تواند كرونا را دوباره به شهرها برگرداند، چطور؟ ماسك، دستكش و زباله هايي كه به طور مستقيم با دست، رطوبت بدن و تنفس ما در ارتباط بوده در صورت ناقل بودن ما فقط يك دستكش يا ماسك نيست. وقتي آن را در پياده رو يا معابر رها مي كنيم، ممكن است حيوانات آن را لمس كنند. باد آن را جابجا كند و پاكبانان براي حفظ پاكيزگي شهر ناچار خم شوند و آن را بردارند تا به مخازن زباله بياندارند. البته بين اخبار بد روزهاي كرونايي خبر تجهيز كارگران خدمات شهري و جمع آوري پسماند به لباس ايزوله هم خبري خوب و دلگرم كننده بود. مخازن زباله پر از پسماند تر  و شيرابه زباله است. شيرابه در شرايط عادي براي محيط زيست به خصوص درختان سم است حالا به ويروس از دستكش يا ماسكي كه ما بدون كيسه يا محافظ در مخزن رها كرده ايم آغشته مي شود. بنابراين يك بي احتياطي ساده ما مي تواند دوباره كرونا را برگرداند.

لاكپشت ها، بمب مي بلعند

زباله هاي عفوني، بمب هاي ساعتي هستند. زباله هايي كه نحوه جمع آوري و امحا آن ها بسيار مهم و حياتي است. افرادي كه با اين زباله ها در ارتباط هستند مانند كادرهاي درماني بايد از پوشش محافظتي و ايزوله استفاده كنند. زباله هاي بيمارستاني البته و خوشبختانه با حساسيت بيشتري جمع آوري و امحا مي شوند. خطر زباله هاي عفوني بيمارستاني و عمومي كم نيست. امحاي صحيح ماسك‌هاي آلوده به مسئله جهاني تبديل شده است. فعالان محيط زيست علاوه بر نگراني براي گسترش آلودگي توسط اين‌ ماسك ها كه جايگزين زباله هاي پلاستيكي مي شوند از خطر بلعيده شدن آن‌ توسط لاك ‌پشت‌ها، دلفين ‌ها و بقيه جانوران نگرانند.

زباله هاي عفوني و كرونايي خطري مهلك تر از پلاستيك براي چرخه حيات است.  جملات «محمد درويش»، محقق و فعال محيط زيست در مصاحبه اخير با همشهري قابل تأمل است: «طي 4دهه پاياني قرن بيستم از سال 1960 تا 2004 سازمان جهاني بهداشت بيش از 335 نوع بيماري جديد شناسايي كرده كه 60 درصد منشا جانوري داشته اند. متأسفانه هر سال  300 نوع ماده جديد شيميايي در طبيعت تزريق مي شود.»

كيسه قرمز اصفهاني تا امحاگر چيني

قدم اول را بايد خود ما برداريم؛ زباله‌هاي عفوني حاوي ويروس كرونا بايد از بقيه زباله‌ها جدا شوند تا امحاي آن ها با دقت و حساسيت انجام شود.  در اصفهان خانواده ‌هايي كه مبتلا به كرونا دارند با تماس با سامانه‌ 137 شهرداري، كيسه زباله‌ قرمز رنگ مي گيرند و زباله ‌هاي عفوني را در آن مي‌ اندازند. 2500 نفر وظيفه‌ جمع آوري اين زباله ها را بر عهده دارند. گام بعدي امحاي اصولي و حرفه اي است. مدتي قبل در خبرها خوانديم چين به پاس همدردي ايران با مبتلايان كرونا در كشورش، يك دستگاه امحاي پسماند بيمارستاني به ما اهدا كرده است كه روزانه قابليت امحاي ده تن زباله عفوني بيمارستاني دارد. شركت هاي دانش بنيان كشورمان هم اين روزها در اين زمينه فعاليت هايي داشته اند. با اين حال به نظر مي رسد مي توان انتظار اخبار بيشتر و بهتري در اين حوزه از دانش بنيان ها و جوانان خلاق عرصه صنعت داشت.