همه ساله 22 آوريل مصادف با دوم ارديبهشت ماه، به عنوان روز جهاني زمين و  در كشور ما با عنوان روز زمين پاك شناخته مي شود. با توجه به اينكه هر سال يك شعار به عنوان سرفصل كاري و محوريت بخشيدن به برنامه ها تعيين مي شود، شعار امسال روز زمين پاك، اقدام براي تغييرات اقليمي است.

هدف از تعيين روزي به نام زمين پاك، پرداختن به مهمترين معضلات زيست محيطي زمين است تا در سطوح مختلف كارشناسي، مديريتي و رسانه ها براي جلب مشاركت عمومي در جهت حل مشكلات تلاش هاي همه جانبه اي صورت گيرد.

ايرج حشمتي، مديركل حفاظت محيط زيست استان اصفهان در گفت و گويي با ايسنا، به مناسبت دوم ارديبهشت، روز جهاني زمين پاك، به تشريح مهمترين چالش هاي زيست محيطي استان اصفهان پرداخت كه در ادامه مي خوانيد.

امسال مهمترين موضوع در روز جهاني زمين چيست؟

امسال پنجاهمين سالروز زمين در سال 2020 چالش برانگيزترين موضوع محيط زيست، اقدام براي تغييرات اقليمي است. تغييرات آب و هوا يكي از بزرگترين موضوعات جهاني براي آينده بشريت، كل محيط زيست و سيستم هاي پشتيبان حيات است كه جهان ما را قابل سكونت مي كند. تا زماني كه ما اقدامات پيشگيرانه براي تغيير اوضاع شروع نكنيم، نسل هاي آينده در معرض خطر خواهند بود. به طور كلي، موضوع روز زمين 2020 مسئوليت هر فرد در سراسر جهان را در برداشتن گام هاي لازم براي كنترل تغييرات آب و هوا بيان مي كند.

تعريفي از پسماند ارائه كنيد و ارزيابي تان از مديريت پسماند در كشور و استان چيست؟
بر اساس ماده 2 قانون مديريت پسماند، پسماند به مواد جامد، مايع و گاز (غير از فاضلاب) گفته مي شود كه به طور مستقيم يا غيرمستقيم حاصل فعاليت انسان بوده و از نظر توليدكننده زائد تلقي مي شود. پسماندها به 5 گروه پسماندهاي عادي، پسماندهاي پزشكي (بيمارستاني)، پسماندهاي ويژه، پسماندهاي كشاورزي و پسماندهاي صنعتي تقسيم مي شوند. لازم است قبل از ارزيابي به حجم و نحوه مديريت انواع پسماند اشاره اي داشته باشيم.

درخصوص پسماند عادي كه شامل پسماندهاي ناشي از فعاليت هاي روزمره انسانها در شهرها، روستاها و خارج از آنها مي شود، طبق برآوردها ميزان توليد اين نوع پسماند در كشور بيش  از 58 هزار تن در روز در مناطق شهري و روستايي است، بدين ترتيب سالانه حدود 21 ميليون تن پسماندهاي عادي در كشور توليد مي شود. در استان اصفهان براساس نتايج سرشماري سال 1395 بيش از 5 ميليون و 120 هزار نفر جمعيت سكونت دارند كه ميزان زباله توليدي اين جمعيت 3063 تن در روز و 900 تا 1000 تن در روز در شهر اصفهان است. از كل زباله عادي توليد شده در استان اصفهان 67.8 درصد آن يعني 2078 تن در روز آن به 6 كارخانه كمپوست موجود در استان، هدايت مي شود و 32.2 درصد مابقي در 162 محل دفن زباله شامل، 42 لندفيل شهري و 120 لندفيل روستايي، دفن مي شود. 6 كارخانه كمپوست اشاره شده زباله هاي توليدي توسط 4119 هزار نفر از مردم استان معادل 80 درصد جمعيت استان را بازيافت كرده و در نهايت به كود كمپوست، تبديل مي كنند.

ميزان بازيافت پسماندهاي خشك در كلان شهرها به طور ميانگين حدود 9 درصد است. با توجه به اينكه حدود 35 درصد پسماند عادي را پسماند خشك قابل بازيافت تشكيل مي دهد، مقدار بازيافت پسماند خشك با وجود توجيه اقتصادي بالاي آن حدود يك سوم مقدار قابل انتظار است. در استان اصفهان نرخ كل تفكيك پسماند خشك در سال 97 حدود 7.5 درصد و در سال 98 به بيش از 8 درصد افزايش يافته است. درصد پسماند خشك جمع آوري شده در سال هاي 97 و 98 نسبت به سال 96 به دليل بالا رفتن قيمت اقلام بازيافتي و به تبع آن رشد جمع آوري غيرمجاز بي سابقه پسماند خشك، توسط عوامل غيرمجاز و دوره گردها و همچنين مشكلات معيشتي مردم، كاهش داشته است.

ميزان دفن پسماندهاي پرخطر پزشكي چقدر است؟
درباره ميزان توليد پسماند پزشكي كشور و استان بايد يادآور شد كه 500 تن در روز پسماند پزشكي در مراكز بهداشتي و درماني كشور توليد مي شود. در استان اصفهان نيز با توجه به وجود 64 بيمارستان و 7956 مركز درماني غيربيمارستاني، ميزان كل پسماندهاي پزشكي حدود 16 تن در روز است كه 12.7 تن آن معادل 79 درصد به طور مقدماتي بي خطرسازي و سپس دفن اصولي شده و ميزان 3.3 تن در روز آن معادل 21 درصد كل پسماند پزشكي استان كه مربوط به مراكز خدماتي و درماني غير بيمارستاني، متأسفانه بدون انجام عمليات بي خطرسازي دفن مي شود. بخش ديگري از پسماندهاي پزشكي، پسماندهاي شيميايي و دارويي به ميزان 1.53 تن در روز است كه 1.22 تن در روز معادل 80 درصد آن در بيمارستان ها تفكيك و در محل هاي مناسب نگهداري شده و به صورت اصولي مديريت و به مراكز امحاء تحويل داده مي شود، ولي روزانه افزون بر 300 كيلوگرم پسماندهاي شيميايي و دارويي در استان معادل 20 درصد آن متأسفانه به صورت غيراصولي مديريت و دفن مي شوند.

ميزان پسماندهاي صنعتي غير ويژه كشور نيز 32 ميليون تن در سال برآورد شده و در استان اصفهان براساس اطلاعات موجود در اين اداره كل، سالانه حدود 1467 هزار تن توليد مي شود. در استان 13 سايت پسماند صنعتي مجاز وجود دارد كه 5 سايت، فعال و 8 سايت ديگر در حال راه اندازي است.

ميزان توليد سالانه پسماند ويژه شامل پسماندهايي كه به دليل بالابودن يكي از خواص خطرناك به مراقبت ويژه نياز دارند، در كشور 8 ميليون تن و در استان اصفهان نيز براساس اطلاعات موجود در اين اداره كل، بالغ بر 59629 تن در سال است. در استان يك شركت امحاء كننده پسماند ويژه در حال فعاليت است و پهنه دفع پسماند ويژه استان نيز در جلسات مديريتي كلان استان تصويب شده و در مرحله تعيين سرمايه گذار است. در حال حاضر تمام مجوزهاي نقل و انتقال پسماندهاي صنعتي و ويژه از طريق سامانه تحت وب جامع محيط زيست انساني، انجام مي شود. اين مجوزها شامل موافقت و يا مخالفت با انتقال پسماندهاي صنعتي و ويژه مراكز داخل و يا خارج از استان به محل امحا، بازيافت يا لندفيل پسماند واقع در داخل و يا خارج استان اصفهان است.

ميزان توليد سالانه پسماندهاي كشاورزي كشور حدود 170 ميليون تن است كه اين ميزان در استان اصفهان در سال 1398، بيش از 1369 هزار تن در سال است كه شامل 175000 تن پسماند بخش زارعت، 48600 تن پسماند بخش باغباني، 360 تن پسماند بخش آبزيان، 223000 تن پسماند بخش طيور، 559914 تن پسماند بخش دام، 362679 تن پسماند بخش صنايع تبديلي و 5 تن پسماند ويژه بخش كشاورزي است.

در استان اصفهان ميزان مصرف يا توزيع سموم كشاورزي جمعاً حدود 610 تن در سال است كه شامل انواع علف كش ها، حشره كش ها، موش كش ها، كنه كش ها، قارچ كش و نماتد كش است. ميزان مصرف يا توزيع كودهاي شيميايي جمعاً حدود 75710 تن در سال است كه شامل انواع كودهاي فسفاته، پتاسه و اوره است.

براساس آمار ارائه شده از سوي سازمان حفاظت محيط زيست، سرانه توليد ضايعات الكتريكي و الكترونيكي در كشور از  0.27 كيلوگرم در سال 1376 به 13.17 كيلوگرم در سال 1400خواهد رسيد كه خوشبختانه در استان اصفهان تاكنون نسبت به جمع آوري آن اقدام شده و مديريت اين نوع پسماند در شرف برنامه ريزي است.

در مجموع وضعيت مديريت پسماند اصفهان از روند رو به رشد در نيل به اهداف قانوني سازمان محيط زيست و استانداردهاي زيست محيطي مورد پذيرش اين سازمان برخوردار بوده است كه در مقايسه با وضعيت ديگر استان ها اين روند قابل قبول و متناسب با امكانات و بضاعت مديريتي استان بوده است.

نقش اداره كل حفاظت محيط زيست استان در زمينه مديريت پسماند چيست؟
با استناد به ماده 23 قانون مديريت پسماند سازمان حفاظت محيط زيست و به تبع آن ادارات كل استاني، اين سازمان وظيفه نظارت بر اجراي دقيق قانون مديريت پسماند، آيين نامه اجرايي و ضوابط و دستورالعمل هاي مرتبط با اين قانون را بر عهده دارد.

در راستاي اجراي وظايف قانوني صرف نظر از نظارت صرف اقدام هاي عملي مؤثري همچون راه اندازي سامانه جامع محيط زيست انساني به منظور تسهيل در صدور مجوزهاي نقل و انتقالات پسماندهاي صنعتي و ويژه كليه واحدهاي صنعتي و مراكز درماني و تهيه بانك اطلاعات مديريت پسماند صنايع، مراكز جمعيتي، واحدهاي بازيافت، امحا و دفن پسماندهاي صنعتي و يژه، مراكز خدماتي و درماني كه منجر به ثبت 796 مركز در اين سامانه شده و به عنوان اقدامي بي نظير در سطح كشور مطرح شده است.

يكي از مهمترين اقدام هاي به عمل آمده، انجام مطالعات مكانيابي محل دفع پسماندهاي ويژه استان و تصويب پهنه مذكور در كارگروه هاي استاني «آمايش سرزمين، آمار، محيط زيست و توسعه پايدار»، «مديريت پسماند» و «شوراي برنامه ريزي» مبتني بر ماده 22 آيين نامه اجرايي قانون مديريت پسماند كه در مرحله جذب سرمايه گذار براي عملياتي كردن اين برنامه قرار دارد.

همچنين براساس وظايف محوله در ماده 2 آيين نامه اجرايي قانون مديريت پسماند در استان اصفهان موفق به تشكيل 43 جلسه كارگروه مديريت پسماند در سال 1398 شامل 11 جلسه كارگروه و كميته تخصصي استاني و 32 جلسه كارگروه مديريت پسماند در شهرستان هاي استان با 262 مصوبه شده است.

براساس ماده 4 آيين نامه اجرايي قانون مديريت پسماند، در استان اصفهان نيز تاكنون در 21 شهرستان و 94 شهر طرح جامع مديريت پسماند تهيه، تدوين و در كارگروه مديريت پسماند استان تصويب شده است.

تلاش براي ايجاد وحدت رويه در كل كشور براي كنترل، نظارت و رصد نقل و انتقالات پسماندهاي داخل و خارج استاني و جلوگيري از تخليه پسماندها در محيط اين اداره كل با توجه به صنعتي بودن استان، نقش محوري داشته است.

يكي از تمايزها در مديريت پسماند استان در سال هاي اخير، وجود 5 سايت پسماند صنعتي فعال و 8 سايت در شرف راه اندازي است كه اين استان را در زمينه مديريت پسماندهاي صنعتي غير قابل بازيافت نسبت به ديگر نقاط كشور پيش رو معرفي مي كند.

از ديگر فعاليت هاي اين اداره كل در اين زمينه معرفي كليه واحدهاي بازيافت و امحاء كننده پسماند استان به سازمان حفاظت محيط زيست كشور براي تسهيل در اطلاع رساني به مجموعه مراكز داراي پسماند صنعتي و ويژه استان از طريق پايگاه اطلاع رساني اينترنتي آن سازمان در سال گذشته بوده است.

مهمترين چالش هاي مديريت انواع پسماند در استان اصفهان چيست؟
با وجود فعاليت هاي گسترده انجام شده نسبت به ديگر استان ها در اين زمينه، اصفهان با چالش هاي متعددي در زمينه مديريت پسماند روبرو است كه برون رفت از برخي از اين چالش ها نيازمند تصميم گيري و قانون گذاري در سطح ملي است. چالش هايي همچون عدم راه اندازي مراكز دفع پسماندهاي ويژه، نبود بانك اطلاعاتي پسماندهاي صنعتي و ويژه، عدم بازنگري در قوانين محيط زيست متناسب با رشد فعاليت هاي انساني و تنوع  منابع آلاينده، نبود اجماع بين بخشي متناسب در بين برخي از دستگاه ها و نهادهاي عضو كارگروه مديريت پسماند استان كه به هدر رفت منابع استان مي انجامد، درخواست هاي متعدد از سوي فعالان صنعتي براي اخذ مجوز احداث و بهره برداري در زمينه توليد محصولات پلاستيكي، به طور مثال به دليل لزوم پاسخگويي به اين درخواست ها، در سال 1398، تعداد 229 مجوز احداث و 63 مجوز بهره برداري از واحدهاي توليد كننده انواع پلاستيك در اصفهان صادر شده است؛ همچنين كندي در اختصاص سايت هاي پسماند صنعتي از سوي دستگاه ها و نهادهاي مرتبط نظير اداره كل منابع طبيعي، مديريت امور اراضي و ... با وجود صدور مجوز توسط اين اداره كل و نيز كندي در راه اندازي تاسيسات تبديل پسماند به كود يا انرژي از ديگر چالش هاي مهم استان در اين زمينه به شمار مي آيد.

محيط زيست در مديريت پسماندهاي ناشي از ويروس كوويد 19 چه سياستي دارد؟
با پيگيري هاي متعدد و مكاتبات اين اداره كل، خوشبختانه شهرداري اصفهان اقدام متفاوتي را در ايام شيوع ويروس كوويد 19 انجام داد كه جاي قدرداني بسياري دارد. شهرداري اصفهان نسبت به اطلاع رساني به شهروندان اقدام كرد كه چنانچه خانواده اي داراي بيمار مبتلا به كرونا است با سامانه 137 تماس گرفته و كيسه هاي زباله قرمز رنگ را جهت تخليه پسماندهاي آلوده به اين ويروس دريافت كند تا پاكبانان هنگام جمع آوري زباله از درب منازل، از وجود زباله هاي آلوده مطلع شوند. همچنين براساس دستورالعمل هاي ابلاغي از طرف مركز سلامت محيط وكار وزارت بهداشت، كليه پسماندهاي توليدي ناشي از مراقبت هاي پزشكي بيماران مشكوك و قطعي كوويد 19 در بيمارستان هاي خاص مبتلايان كرونا و بخش هاي منتخب پذيرش بيماران كرونايي در بيمارستان هاي ديگر، عفوني تلقي شده و همانند روش روتين پسماندهاي عفوني طبق ضوابط و روش هاي مديريت اجرايي پسماندهاي پزشكي و پسماندهاي وابسته، مديريت شوند.

نهادهاي مرتبط، رسانه ها و مردم چگونه مي توانند براي بهبود شرايط مديريت پسماند در استان كمك كنند؟
از دستگاه ها و نهادهايي كه مطابق با قانون مديريت پسماند و ضوابط مربوطه وظايفي برعهده آن ها گذاشته شده انتظار مي رود با اولويت بخشي به اين مقوله مهم، ضمن بازخواني مواد قانوني مرتبط براي اشراف به مسئوليت هاي محوله خود با برنامه محوري نسبت به انجام وظايف سازماني اقدام به موقع كنند، به طوري كه با دستيابي به اجماع بين بخشي متناسب، از هدر رفت منابع استان جلوگيري به عمل آيد.

انتظار مي رود دستگاه ها و نهادهاي مجري قانون مديريت پسماند نظير وزارت كشور و شهرداري ها زمينه ساز اقدام هايي همچون استفاده از سيستم هاي مكانيزه در جمع آوري پسماندهاي عادي خشك ارزشمند، مانند بطري هاي نوشيدني، پلاستيك ها، شيشه و ... در كليه مناطق تحت مديريت شهري را در برنامه هاي اولويت دار خود قرار دهند. به منظور استقبال بيشتر فعالان بازيافت در ايجاد اجتناب، كاهش، استفاده مجدد، بازيافت، استحصال(بازيابي)، پردازش و دفع پسماند، انتظار مي رود سياست هاي تشويقي اقتصادي نظير معافيت هاي مالياتي، ارائه تسهيلات و ... در اين زمينه ايجاد شود.

و صحبت پاياني؟
روز زمين يك رويداد يك روزه نيست، بلكه شرط لازم براي پيشبرد حركت و جنبش جمعي به خاطر محيط زيست است. براي اينكه بتوانيم فضايي عاري از آلودگي هاي زيست محيطي را براي نسل هاي آينده خود فراهم كنيم لازم است با مشاركت هاي كوچك تغييرات بزرگي ايجاد كنيم تا بتوانيم بر معضلات زيست محيطي از جمله تغييرات اقليمي پديد آمده در ابعاد فردي، اجتماعي، اكولوژيكي، بين نسلي و جهاني غلبه كنيم. در اين ميان آحاد مردم، گروه هاي دوستدار محيط زيست، به ويژه رسانه ها نقش كليدي دارند. بنابراين شايسته است هريك از ما به عنوان فرد مفيد و مؤثر در جامعه، مسئوليت اجتماعي خود را در قبال حل و كاهش چالش هاي محيط زيستي انجام دهيم. با تغييرات در سبك زندگي، بكارگيري حمل و نقل سبز، استفاده از انرژي هاي تجديد پذير، اصلاح الگوي مصرف و كاهش توليد زباله و بازيافت، مي توان به محيط زيست مطلوب و زمين پاك دست يافت.