روزگارانی در اطراف شهرهای استان اصفهان و دیگر مناطق بیابانی کشور مملو از تاغزارهای بود که علاوه بر تاثیر در توسعه گردشگری، مانع فرسایش بادی و تعدیل‌کننده ریزگردها بوده‌اند،دریغا که اکنون از آن چندان خبری نیست و باقیمانده این جنگلهای بیابانی نیز همچنان در هجوم افراد نابکار قطع و در کوره‌های ذغالگیری هر منطقه می‌سوزند که باید برای این چالش روزافزون تدابیری اندیشید.

به گزارش«پارما» به گفته مسئولان یگان حفاظت منابع طبیعی کشفیات چوب در اصفهان رقم بی‌سابقه 700 تن رسیده است و برغم نظارتها و پایشهای از سوی نهادهای مربوط همچنان در برخی‌ از مناطق بیابانی استان کسانی به قطع و ذغالگیری از تاغزارها روی آورده‌اند.

با تمام موانعی که پیش روی صنعت گردشگری ایران است اما در سال‌های گذشته در برخی مناطقی که معیشت بیشتر ساکنان آنها وابسته به جنگل‌ است تا حدودی با مشاغل وابسته به بومگردی جایگزین شد. گرچه این موضوع بیشتر به مسکنی می ماند که با وضعیت ناپایدار گردشگری ایران امید چندانی به آن نبود اما روزنه روشنی بود برای تغییر الگوی معیشت در مناطقی که جنگل‌ها گاه تنها منبع درآمد خانوارها هستند.

گذشته از بلاهایی که در دو سال اخیر برگرده گردشگری ایران آوار شد، از سیل‌ها گرفته تا ماجرای ناآرامی ها، سقوط هواپیمای اکراینی و مواردی از این دست، کرونا تیر خلاصی شد که بسیاری از قسمت های گردشگری را نقش بر زمین کرد. وضعیت بیمار گردشگری اما تبعات محیط زیستی هم داشت، گرچه طبیعت تا حدی از سلطه انسان طماع نفسی تازه کرد اما از دیگر سو، در بعدی از مسائل و مشکلات ایجاد شده از این رهگذر، مشاغل از دست رفته، باز معیشت بسیاری از محلی ها را ناگریز به سرمایه های ملی یعنی جنگل‌ها کرد.

در اصفهان شاید به دلیل تراکم و وسعت کم جنگل‌ها، قطع و قاچاق درختان آن‌گونه که در استان‌های همجوار چون کهگلویه و بویراحمد و چهارمحال‌ و بختیاری است نباشد اما برخی شهرستان های این استان چون خمینی شهر، فلاورجان و نجف آباد نه تنها در زمان حاضر که از سال‌های گذشته محل فروش و تولید چوب‌های بلوط قاچاق شده از استان‌های زاگرسی بوده‌اند.

گرچه گفته می شود جریمه‌های قضایی، تخلفات را کاهش داده است اما برخی صاحبان مشاغل بومگردی به ایرنا گفته‌اند که با شرایط فعلی کسب و کار گردشگری، محلی‌ها برای گذران معیشت به منابع طبیعی روی آورده اند و با قطع درختان جنگلی و دست کاشت و همچنین تولید زغال در کارگاه‌های مخفی دوباره این سرمایه ها در معرض تعرض قرار گرفته اند.

در استان اصفهان قسمت عمده جنگل‌ها با پوشش به طور عمده بلوط در 2 منطقه فریدون شهر و سمیرم قرار دارند و تاغزارهای دست کاشت با وسعتی بیش از 307 هزار هکتار در مناطقی چون آران و بیدگل، برخوار، اصفهان و اردستان متمرکز هستند. گرچه بیشتر چوب و زغال‌‎های کشف شده از استان‌های همجوار قاچاق می‌شوند و گفته می شود قاچاق چوب تاغ کمتر گزارش شد اما به نظر می‌رسد در مناطق کویری اصفهان که در سال‌های اخیر کم و بیش بومگردی رونق گرفته بود به دلیل بحران کرونا و شرایط دشوار گردشگری، مردم دوباره به قطع درختان تاغ و ذغالگیری از آنها روی آورده اند.

در این‌باره مازیار آل داوود مدیر اقامتگاه بومگردی گرمه و رییس هیات مدیره جامعه حرفه‌ای اقامتگاه‌های بومگردی کشور به ایرنا گفت: با اتفاقات اخیر که آسیب‌های زیادی به گردشگری کشور زد اشتغالی که در مناطق بومی بوجود آمده بود کامل از بین رفته است و در خیلی از مناطق به خاطر نداشتن درآمد به جان محیط زیست افتاده اند.

وی ادامه داد : در برخی مناطق مثل چوپانان و مصر خور و بیابانک درختان تاغ را می سوزانند و زغال تولید می‌کنند تا از این راه درآمد داشته باشند. نه تنها در مناطق ما بلکه در مناطق دیگر آسیب زیادی به منابع طبیعی زده می شود چرا که افراد به خاطر اینکه مجبور هستند اقساط وام‌ها را پرداخت کنند و درآمدی ندارند رو به این کار آورده‌اند.

وی افزود: پیشتر در اکثر مناطق کویری از جمله اطراف مصر و چوپانان برای کسب درآمد، تولید زغال تاغ انجام می شد و این بخشی از درآمدشان بود ولی مشاغل گردشگری جایگزین شد اما حالا دوباره با شرایط نامساعد گردشگری وضعیت مثل سابق شده است و حتی در برخی موارد این قاچاق و تولید زغال به یک تجارت تبدیل شده است.

کاشت جنگل‌های تاغ بیش از سی سال پیش با استفاده از اعتبارات صندوق توسعه ملی، توسط منابع طبیعی برای جلوگیری از بیابان زایی و فرسایش بادی در مناطق کویری برنامه‌ریزی شده است.

اهمیت تاغزارها در کاهش ریزگردهایی است که می تواند روستاها و شهرها را در این مناطق به شدت تحت تاثیر بگذارد. در واقع خاک مناطق بیابانی به شدت مستعد فرسایش است و تاغزارها در تعدیل این فرسایش نقش مهمی دارند.

به گفته رییس یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان در طول هفت ماه گذشته رقم بی سابقه ای از کشفیات چوب و زغال داشته اند.

سرهنگ علی طاهری در این ‌باره بیشتر به ایرنا توضیح داد: کشفیات ما فقط در همین هفت ماه گذشته هفتصد تن و بیبشتر چوب بلوط بوده است. جرائم سنگینی برای قاچاقچیان اعمال شده است. قاچاق 160 تن چوب بلوط یکی از این موارد است که برای آن هفت میلیارد و 700 میلیون جریمه از طریق تعریزات حکومتی در نظر گرفته شد. درختان تاغ هم از این قضیه مستثنی نیستند. گرچه کنترل داشته ایم و قطع درختان تاغ کم شد اما سودجویانی هستند که اقدام به قطع این درختان می کنند.

طاهری افزود: قاچاق چوب‌های جنگلی بیشتر از استان‍های زاگرسی به اصفهان وارد می شوند و در داخل استان، فقط بحث درختان تاغ را داریم. گشت آشکار، داده های اطلاعاتی و آرای خوب قوه قضاییه اما موجب شد قطع تاغزارها کاهش داشته باشد.

فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان با اشاره به کشف 35 تن زغال چوب بلوط در هفت ماه گذشته گفت: پیک زغال گیری‌ها در خمینی شهر است که با توجه به برخوردهای قضایی در مدت هفت ماهه گذشته و همچنین کنترل اداره محیط زیست خمینی شهر در مناطق تولید ذغال، وضعیت آلودگی هوا در این شهرستان تعدیل شده است.

در حالی که مسئولان منابع طبیعی اصفهان می گویند جریمه‌ها و برخوردهای قضایی در هفت ماه گذشته توانسته تا حدودی کنترل وضعیت قاچاق چوب را بهتر کند اما همچنان این تهدید برای درختان زاگرسی و تاغزارهای اصفهان در خفا و پنهان وجود دارد. با این وجود شاید ابلاغ و اجرای اصلاحیه 28 لایحه قانون مبارزه با قاچاق و ارز که در اردیبهشت ماه سال جاری به تصویب مجلس رسید بتواند تا حدودی خلاهای موجود را پر و به این واسطه محکم تر در مقابل متخلفان ایستاد.

در اصلاحیه ماده 28 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، علاوه بر نگهداری چوب، حمل، عرضه و خرید و فروش چوب و مصنوعات آن بدون تحصیل پروانه از مرجع ذیصلاح قاچاق محسوب شده و مجازات در نظر گرفته می شود.

به گفته طاهری با ابلاغ این قانون حتی خرید و فروش ذغال در مغازه‌ها بدون مجوز منابع‌طبیعی ممنوع و قاچاق محسوب می شود.

سعید یوسف‌پور رییس اداره حفاظت محیط زیست خمینی شهر در این ‌باره به ایرنا گفت: واقعیت این است که تاکنون یک خلا جدی قانونی وجود داشته است و آن اینکه قاچاق و حمل چوب یا گیاهان دارویی در معرض خطر انقراض، مجازات دارند اما نگهداری و فروش آنها مجازاتی ندارد.

وی با اشاره به اینکه به راحتی در مغازه‌ها ذغال بلوط فروخته می شود افزود: متاسفانه بیشتر کشفیات مربوط به نگهداری یا فروش است و هیچ قانونی نیست که با فروشندگان و با کسانی که در محل نگهداری می کنند برخورد شود. در ماه‌های اخیر ما قانون قاچاق اصلاحاتی داشته است که در مجلس مطرح شده و امیدواریم که ابلاغ شود و بتوان با کلیات این موضوع برخورد کرد.

گفته می شود سابقه تولید ذغال در خمینی‌شهر اصفهان به صد سال می رسد و چوب‌های بلوط جنگل‌های زاگرس که به اصفهان وارد می شوند در همین‌جا به کوره‌های ذغال گیری سپرده می شوند. یوسف‌پور با اشاره به سابقه قدیمی تولید ذغال در خمینی شهر گفت: در چند سال اخیر بعد از تاسیس اداره حفاظت محیط زیست در این شهرستان تلاش مجموع همکاران این بود که با این پدیده مقابله شود. جدای از موضوع قاچاق چوب که متولی آن اداره منابع طبیعی است، ما موضوع آلودگی را پیگیری کردیم.

وی ادامه داد: عمده محل‌های تولید ذغال محدوده‌های شهر و در مجاورت منازل مسکونی است که تبعات خیلی زیادی دارد. درصد منواکسید کربنی که وارد بدن افراد می‌شود باعث مسمومیت مزمن و آسیب های جبران ناپذیر به سلول‌های عصبی اطفال می شود.

یوسف پور با اشاره به پلمپ و معرفی 80 کارگاه تولید ذغال به مراجع قضایی در سه سال اخیر گفت: با سختگیری‌هایی که ادارات منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست استان‌هان های مبدا داشته‌و مانع تولید زغال شده اند، متخلفان چوب های جنگلی را به محل های دیگری منتقل و تولید زغال می کنند.

به گفته یوسف پور موارد کشف چوب در خمینی شهر بیشتر چوب های باغی و بلوط بوده است و در پیگیری‌های خبرنگار ایرنا از اداره محیط زیست کاشان و آران و بیدگل و حتی منابع طبیعی استان نشان می‌دهد بیشتر کشفیات چوب مربوط به جنگل‌های زاگرسی بوده و مواردی از چوب تاغ به طور رسمی گزارش نشده است. این اما نمی‌تواند احتمال وجود کارگاه‌های مخفی تولید ذغال در شهرستان‌های نزدیک به پهنه جنگل‌های دست کاشت تاغ مثل آران و بیدگل را منتفی کند.

یوسف پور در این ‌باره معتقد است حتی قطع یک درخت تاغ هم می تواند فرسایش بادی و بیابان‌زایی را تشدید کند و از این رو حفظ و حراست آنها برای مناطق کویری اهمیت زیادی دارد.

وی اضافه کرد: در مناطق کویری عوامل بیابان‌زایی و فرسایش بادی شدید حاکم است و حتی اگر یک درخت هم از بین برود این عوامل تشدید می‌شوند و شهرها و مناطق روستایی کویر را تهدید می کند.

یوسف‌پور افزود: از طرف دیگر در زاگرس هر بلوطی که از بین برود زمینه فرسایش آبی فراهم می‌شود و خاک ارزشمندی که در شیب بالا قرار دارد با کمترین بارشی از بین می رود.

وی با اشاره به از بین رفتن پوشش های جنگلی و خطر جاری شدن سیل در اثر فرسایش آبی گفت: در چند روز اخیر با اینکه در تابستان هستیم 14 استان متاثر از سیل بوده است. تبعات ناشی از نابودی جنگلها و سیل می تواند علاوه بر تلفات جانی خسارات‌های مادی فراوانی به عرصه‌ها وارد کند.

یوسف پور یادآور شد: کارکردی که یک درخت در اکوسیستم دارد و ارزش‌هایی که برای حفظ آب، خاک، جذب گرد و غبار، تولید اکسیژن، زیبایی منظر و آشیان حیات وحش ایجاد می‌کند شاید چند میلیارد تومان ارزش داشته باشد ولی آن چیزی که از فروش چوب این درختان حاصل می شود کمتر از 10 میلیون تومان است.

وی افزود: نمی توان گفت قاچاق مافیای گسترده ولی شبکه هایی وجود دارد که چوب را از مبدا به جاهایی می رسانند که زغال تولید می شود و در این میان واسطه‌ها، افرادی که حمل و نقل و تولید کننده هستند منتفع می‌شوند. در واقع در ظاهر پولی کسب می شود اما در مقابل، هر درخت بلوط به لحاظ ارزش‌گذاری ممکن است چند صد میلیون یا حتی چند میلیارد تومان ارزش داشته باشد.

یوسف پور معتقد است گره کور این مشکل گذشته از خلاهای قانونی برای مجازات همه افراد درگیر موضوع قاچاق چوب که البته به تازگی اصلاحیه ماده 28 لایحه قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز تا حدودی آن را حل خواهد کرد، الگوی معیشت مناطق مبداست، به اعتقاد وی مناطق جنگلی و تاغزارها و همچنین مناطقی که از دیرباز شغلشان تولید ذغال بوده است باید معیشیت جایگزین و پایدار وجود داشته باشد.

آنچه یوسف پور با عنوان معیشت پایدار اشاره می کند، شاید با شرایط فعلی نتواند دستکم وابسته به گردشگری باشد چراکه روستا گردی یا بومگردی به عنوان بخشی از صنعت نوپای گردشگری ایران با شرایط متزلزل نمی تواند رونق پایداری داشته باشد.

مساحت جنگلهای کشور 12 میلیون هکتار است. سرانه جنگل در ایران دو دهم هکتار و حدود یک چهارم میانگین سرانه جهانی یعنی هشت دهم هکتار است. در اصفهان اما سرانه جنگل کمتر از 1/0 هکتار است. در استان اصفهان از 8/9 میلیون هکتار عرصه های طبیعی حدود 403 هزار هکتار وسعت جنگل‌ها،6 میلیون هکتار وسعت مرتع و سه میلیون هکتار وسعت بیابان است.منبع: ایرنا/