حرکت شهرها در پساکرونا به سمت دیستوپیا خواهد بود ...

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شورای شهر مشهد، فرزانه ساسان‌پور در این وبینار در صحبت‌های خود با عنوان شکل‌گیری نظم جدید جهانی، دیستوپیا یا اتوپیا شهرهای آینده! با اشاره به این‌که آموزه‌های بشر از زیست گذشته خود نشان داده که بحران‌هایی ناگهانی ازجمله شیوع بیماری‌های مسری سبب ایجاد تحولات عظیم در فضاهای شهری شده بود، گفت: این اولین بار است که نوع ساختار فضاهای شهری و مراودات جهانی انسانی باعث افزایش مخاطرات ابتلا به بیماری کرونا شده این بیماری با سرعت و خشونت عجیبی در حال گسترش است.

این گسترش از یک‌سو آمار بالای تلفات و گاهاً کمبود قبر در گورستان‌ها را به صحنه‌های تکراری در بسیاری از کشورها بدل کرده و سوی دیگر شهرهایی که به دلیل زندگی فعال در خیابان‌های خود معروف بوده‌اند امروز از رونق اجتماعی و اقتصادی بازماندند.

وی ادامه داد: ازاین‌رو در مطالعات و پیش‌بینی‌های پس از کرونا نظریات متعددی وجود دارد که در نوع بدبینانه آن نظریه‌پردازان معتقدند ممکن است با دیستوپیا مواجه شویم و مکان‌ها و فضاهای شهری دیگر به سرزندگی و زیست پذیری قبل خود برنگردند. درروی خوش‌بینانه اما اظهار می‌شود که با یک نظم جدید جهانی مواجه خواهیم شد که به‌تبع آن شاهد دوره‌ای از خلاقیت نوآوری و شکوفایی فضاهای شهری می‌شویم.
دیستوپیا منظر بدبینانه
ساسان‌پور در تعریف دیستوپیا گفت: تباه‌شهر، مدینه فاسده، مدینه ضاله یا ویران‌شهر نزدیک‌ترین تعاریف است که می‌شود از این واژه به کاربرد. در دیستوپیا ویژگی‌های منفی یک جامعه یا سکونتگاه برتری و چیرگی کامل دارند و زندگی در آن دلخواه هیچ انسانی نیست. درواقع دیستوپیا منظری از جامعه را نمایش می‌دهد که به نابودی و هرج مرج رسیده و نقطه مقابل یک جامعه آرمانی یا آرمان‌شهر به‌حساب می‌آید. جالب آن‌که نویسندگان آینده‌گرا معمولاً با کاربرد دیستوپیا درپی هشدار دادن به جامعه در مورد افزایش معضلات اجتماعی بودند.

دانشیار دانشگاه خوارزمی افزود: با بررسی کلیه شرایط فعلی شهرها و جوامع زیست بشر درمیابیم در روزگاری که شمار بسیاری از جمعیت جهان برای حفظ جان خود ناچار به ماندن در خانه بوده و مزایای زندگی شهری از بین رفته است، فضاها و مکان‌های معروف رونق خود را ازدست‌داده و به خلوتی و سکون کشیده شده‌اند و شهروندان از ترس مبتلا شدن به کرونا از رویارویی و برخورد با همنوع خود دوری می‌کنند؛ قاعدتاً شهرها به سمت پژمردگی حرکت کرده و کرونا سبب چنان تغییری در زندگی روزمره انسان‌ها شده که باعث می‌شود بشر به یک وضعیت جایگزین نسبت به آنچه در حال تجربه است بیندیشد.

به گفته وی، به تعریف دیگر می‌توان گفت ظهور کرونا باعث بروز رفتارهایی از شهروندان در جوامع پیشرفته شده که می‌توان از آن به‌نوعی کابوس اجتماعی تعبیر کرد. به‌عنوان‌مثال هجوم به فروشگاه‌ها برای تهیه مایحتاج اولیه یا کمیاب شدن برخی اقلام مصرفی نشان از نوعی کابوس در ذهن بشر است که ترس آن دارد به سمت آینده‌ای بدتر و وخیم‌تر هدایت شود ازاین‌رو با هر اقدامی خود را برای وضعیت بدتر آماده می‌کند.

ساسان‌پور گفت: با چنین شرایطی این نگرانی وجود دارد که حس تعلق به مکان، هویت و امید به زندگی برای همیشه در نهاد بشر تغییر کند. امروز مشاهده می‌شود که افراد تعاملات اجتماعی ناآشنا را از راه دور و از طریق اینترنت تجربه می‌کنند که قطعاً سبب تغییراتی چشمگیر در روابط اجتماعی و فضاهای عمومی خواهد شد.
اتوپیا نگاه امیدوار
به گفته وی، در نگاه مقابل دیستوپیا می‌توان پیش‌بینی امیدوارانه‌ای از ایجاد یک اتوپیا در نظر داشت. در تعریف اتوپیا می‌توان به مدینه فاضله یا آرمان‌شهر رسید. درواقع حرکتی به سمت وضعیت جایگزین نسبت به وضعیت کنونی که محرک اصلی آن رؤیا به شمار می‌رود چراکه نقطه آغازین اتوپیا نارضایتی از وضع موجود بوده و این نارضایتی منجر به بروز رؤیایی برای تغییر وضعیت می‌شود. در مورد وضعیت گرفتار آمده با کرونا نیز می‌توان گفت تغییرات امروزه و خلأهایی که در زندگی روزمره بشر به وجود آمده سبب شده همه افراد به یک وضعیت جایگزین نسبت به آنچه در حال تجربه آن هستند فکر کنند و درواقع در ذهن خود به رؤیاپردازی مبادرت ورزند.

دانشیار دانشگاه خوارزمی در ادامه بیان کرد: به تعریف دیگر باید گفت کرونا وضعیتی است نامطلوب که بشر برای تغییر آن دست به دامان رویای اجتماعی شده و از اولین نمونه‌های تاثیر این رؤیا ایجاد نوعی همبستگی اجتماعی در بسیاری از جوامع بوده که کمپین‌هایی مانند در خانه بمانیم یا ماسک بزنیم از مثال‌های آن است.
ساسان‌پور تاکید کرد: نکته امیدوارانه آنجاست که تاریخ به ما نشان می‌دهد شهرهای جهان همیشه در تقابل با بحران‌ها روش هایی برای تنظیم خود یافته و جالب آنکه عموماً بیماری‌های فراگیر سبب فرم‌دهی به شهرها درگذر زمان شده است. ازجمله تاسیس شورای کار متروپولیتن در لندن و سیستم های بهداشتی اواسط قرن نوزدهم، سیستم فاضلاب جدید و سیستم های حمل زباله که تماماً در پاسخ به بحران‌های بهداشت عمومی و بیماری‌های همگی ازجمله و با بوده است. حتی افت ناگهانی جمعیت شهرها سبب ایجاد فرصت‌های شغلی شده و پس از فروکش کردن بحران صحنه‌های خلاقانه در شهرها ظهور می‌کند. درواقع روزهای پس از بحران فرصت‌هایی برای آغاز فعالیت‌های جدید و جسورانه است که پیش از آن غیرممکن به نظر می‌رسید.

به گفته وی، همه این موارد نشان می‌دهد که بحران می‌تواند جامعه را به سمت یک اتوپیا مطلوب افراد سوق دهد اما نکته اساسی آن است که تحولات در خلا اتفاق نمی‌افتد، تاب‌آوری در مقیاس‌های مختلف و بهره‌گیری از بحران‌ها به عنوان فرصت و سپس استفاده از منابع تجربیات و دانش برای انتقال جامعه از یک رژیم ثابت به حالت دیگر، مسیر قاعده‌وار تحول است.

ساسان‌پور افزود: تحول شامل تازگی و نوآوری است و تحول در مقیاس‌های کوچک سبب ایجاد تاب‌آوری در مقیاس‌های بزرگ‌شده پس تحول آگاهانه شامل شکست تاب‌آوری قدیمی و ایجاد تاب‌آوری جدید می‌شود.
ایجاد نظم جدید جهانی در پساکرونا
دانشیار دانشگاه خوارزمی معتقد است شاید بتوان بر اساس نظریه آشوب و منطق نظم در بی نظمی ادعا کرد جهان در یک فراسیستم در پی بحران کووید ۱۹ به دنبال رسیدن به نظم جدید است.

وی با اشاره به نظریه آشوب توضیح می‌دهد: فرایندهای تکاملی مانند فرایند کنونی شهرهای جهان در دوران کرونا و میل آن‌ها به نظم جدید فرایندهای طولانی و سلسله وار است که منجر به ظهور تازگی در سیستم ها می‌شود. درواقع می‌توان اینگونه ادعا کرد که بی‌نظمی دوران کرونا در درون خود نظمی را در برگرفته که شهرها را به مفاهیم جدیدی رهنمون می‌کند و سبب تحول اساسی در آینده شهرها و جهان خواهد شد. درواقع ازآنجاکه شهرها همیشه تمایل دارند با کاهش تضادهای درونی به نظم جدید و تعادل برسند کووید ۱۹ می‌تواند مقدمه‌ای برای شروع یک نظم جدید جهانی باشد که فضاهای شهری را نیز در بر خواهد گرفت.
شهرها نمی‌میرند
وی در جمع‌بندی صحبت‌های خود بابیان آنکه تاریخ نشان می‌دهد شهرها نخواهند مرد و بیماری‌ها در شکل‌گیری شهرهای ما بسیار موثر بودند گفت: شهرها بدون در نظر گرفتن بحران‌ها نشانگر پیوستگی هستند. آن‌ها ظرفیت تحمل سازگاری و رشد دارند و شاهد حرکت آن‌ها از دیستوپیا به اتوپیا خواهیم بود.

وی در پایان گفت: این نکته را نباید از نظر دور داشت که رویارویی با یک ویروس جهانگیر نیاز به سامانه همکاری جهانی به‌هم‌پیوسته دارد. این پیوستگی آنقدر پررنگ است که کشیدن مرزهای واضح بین شهرک‌های سراسر جهان تقریبا غیر ممکن می‌نماید. کرونا کمبود و مشکلات موجود در بسیاری از سیستم‌های جهان را در معرض دید قرار داده و این فرصتی برای اصلاح است تا سریع‌تر، هماهنگ‌تر و منسجم‌تر یک پاسخ جهانی برای تاب‌آوری و پایداری شهرها و به‌تبع آن شکل‌گیری نظم جدید جهانی به دست آید.