احترام به حقوق همه افراد و عناصر تاثیرگذار، ...

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شورای اسلامی شهر مشهدمقدس، محمدهادی مهدی‌نیا، به مناسبت روز شهرساز، ناطق پیش از دستور یکصد و دوازدهمین جلسه علنی شورای شهر مشهد بود.

متن نطق به شرح ذیل است:

"خدا روستا را ، بشر شهر را ، ولی شاعران آرمانشهر را آفریدند که در خواب هم ، خواب آن را ندیدند (قیصر امین پور)"

" قصه شهر مثل همه قصه های دیگر با یکی بود یکی نبود آغاز می شود و با این آغاز، شهر به خود خاطره می بخشد. به این ترتیب هر شهر، قصه خاص خود را دارد و هر بار که راوی به روایت این قصه می نشیند، قصه با توجه به گوینده و شنوندگان، مسیر تازه را می پیماید و این چنین شهر به حافظه جمعی مردمان رسوخ می کند، مردمانی که در گذشته در آن می زیسته اند، اکنون نیز در آن می زیند و در آینده هم در آن خواهند زیست، امری که برای بازدیدکنندگان دیروز، امروز و فردای شهر نیز معنا می پذیرد." بخشی از مقدمه مکتب اصفهان در شهرسازی به قلم استاد فقید دکتر سید محسن حبیبی ، روحش شاد و یادش گرامی باد.

در واقع وقتی ما با شهر مواجه می شویم ، با زندگی مواجهیم در پیچیده ترین و مشتاقانه ترین ابعاد آن (جین جیکوبز). شهرهای امروز ما فرسنگ ها از آن مطلوب هایی که در پی آن بوده ایم فاصله دارند و شاید در مواردی داشته های خود را نیز از دست داده ایم و دیگر رنگ و بوی زندگی را به سهولت در فضاهای کوچک و بزرگ شهرهایمان نمی توانیم بیابیم.

سودجویی در عرصه شهر، سوداگری زمین و در نتیجه جلوگیری تعمدی از ورود تفکرات شهرسازی به صحنه شهر از جمله عوامل عقب افتادگی شهرسازی از عرصه عمل است. تنوع و پیچیدگی مسائل در عرصه شهرسازی شهرهای کشور و عدم وجود نظام هماهنگ در پرداختن به مسائل شهر، شهرسازی کشور و شان آن را تا حدی تقلیل داده است که شهر و شهرسازی را بعنوان ابزاری در جهت تولید محصولی صرفا دارای کالبد معرفی نموده و حقوق شهر و شهروند که به مراتب جایگاهی رفیع تر از کالبد صرف داشته و تاکید ویژه ای بر انسان محوری دارد، به حاشیه رانده شده است، در حالیکه بیشترین تلاش‌ها در حوزه شهرسازی عمدتا در راستای مطلوبیت بخشی به محیط‌های انسانی و حفظ و ایجاد فضاهای انسان محور به شکل‌های مختلف می باشد.

شهرسازی امروز ما می تواند با اندوخته فعلی خود بنا بر شرایط حاکم بر نظامات متداخل و محدودیت های موجود همچنان بر دانش و جایگاه خود پافشاری نموده و به مسیر خود ادامه دهد و در سوی دیگر می تواند پا فراتر از چارچوب های حاضر نهاده، بر علم خود بیفزاید و تلنگری مهیب و عمیق بر پیکره این نظام نیمه جان پر چالش وارد کرده و نگاهی نو و شیوه ای نوین را پایه ریزی نماید. این مهم در حالی مطرح می گردد که ناکارآمدی بسیاری از طرح ها و راهکارهای شهرسازانه و فاصله چشمگیر آنها با واقعیت ها و ظرفیت های موجود، لزوم تغییرات جدی در ساختارهای شهرسازی کشور را بیش از پیش گوشزد می نماید.

"لذا امروز نه بعنوان یکی از اعضای شورای اسلامی شهر که بعنوان یک شهرساز برخود لازم می دانم که بخشی از کاستی های قابل توجه در نظام شهرسازی حاکم را متذکر گردم و در پی رفع این موانع و مشکلات، از همه شهروندان، مدیران شهری و مسئولین کشوری یاری بطلبم."

عدم وجود برنامه ای جامع و کلان برای کنترل و هدایت توسعه شهر:

در واقع یکی از مهم ترین چالش ها و نواقص نظام شهرسازی حاضر عدم اهتمام ورزی به تهیه و تدوین برنامه ای جامع، آینده نگر، کارا و متناسب با پتانسیل ها و نیازهای روز می باشد. بازنگری در شیوه تهیه طرح های توسعه شهری و جهت گیری آنها مدت هاست که مطرح بوده و آخرین و جدی ترین اقدام در این زمینه به دهه ۷۰ و تمهید مقدمات طرح های ساختاری - راهبردی باز می گردد که در طول یک دهه و به گونه ای نسبتا مطلوب با مراجعه به ده ها تجربه جهانی و مطالعات جنبی توسط دانشگاه ها و مشاوران شهرساز با همکاری بخش عمومی صورت گرفت. تلاش یاد شده با نقد تجارب گذشته ضمن حفظ بخش های مثبت و افزودن مباحثی جدید گام مؤثری در ارتقا کیفی طرح های توسعه شهری محسوب می گردید که متأسفانه با پایان دوره اصلاحات و در دوره اقدامات مقطعی عوام فریبانه از اواسط دهه ۸۰ و در شهر مشهد در دهه 90 ، ابتدا نهادهای مشترک مطالعات و برنامه ریزی شهری متلاشی شد و سپس کل فرآیند تهیه طرح های راهبردی، توسط نهادی مشترک که می بایست پاسدار این دستاورد باشد، نادیده گرفته شد و این اقدام تا مرحله ای پیش رفت که یک شهر را از وجود سندی مرجع و تصمیم ساز محروم نمود. این اقدام نتیجه ای جزء بلاتکلیفی و تصمیم گیری های موضعی و شخصی برای یک شهر به همراه نداشته و نخواهد داشت. با این حال، امروزه که موضوع تهیه برنامه های جامع توسعه شهر با رویکرد نوین مطرح می گردد می باید توجه ویژه ای به این مقوله داشت که پرداخت درست و تمهید مقدمات نظری به همراه حضور و مشارکت و پایش فرآیند تهیه طرح امری ضروریست و مدافعان رویکرد نوین برای زیر و زبر کردن جریان فعلی تهیه طرح ها، نباید نسبت به حذف آنها بدون نقد منصفانه و علمی و نادیده گرفتن دستاوردهای آن طرح ها اقدام نمایند.

برنامه ریزی و تصمیم گیری های مدیریتی در غیاب طرح ها :

علیرغم اینکه در ساختار مدیریت شهرها و شهرسازی کلان کشور برای هر شهر طرح های متعددی در مقیاس های مختلف از کلان تا خرد تهیه می گردد اما فاصله قابل توجه این طرح ها با واقعیت های موجود، ویژگی های منطقه ای و نیازهای شهروندان خود موجب تشدید ناکارآمدی این طرح ها گردیده است. از این رو در غیاب وجود طرح های هدفمند و کارآمد مدیران شهری و اجزاء تاثیر گذار بر مدیریت شهر در دوره های مختلف بر اساس نیازهای روز و سلایق فردی اقداماتی کوتاه مدت و عاجل را برنامه ریزی می نمایند که به هیچ وجه بعید نخواهد بود اگر این اقدامات هیچگونه تناسبی با توسعه اصلی شهر نداشته باشد.

بر این اساس در حوزه تصمیم سازی و تصمیم گیری شهری نیز می بایست شهرسازان نقشی به مراتب فعالانه تر از سابق ایفاء نموده و این حوزه نیز در مسیر شفافیت و نظارت عمومی شهروندان و شهرسازان گام بردارد. آشکارا پیداست که تصمیم گیری برای سرنوشت شهر باید در هماهنگی با شهروندان بعنوان صاحبان این پدیده و شهرسازان بعنوان متخصصین این حرفه صورت پذیرد و به واقع ارزیابی نتایج تصمیمات توسط این گروه ها و به چالش کشیدن مجریان، هرچند موثر و نتیجه بخش در جهت کسب تجارب برای بهره مندی آیندگان می باشد، اما نوشدارویی است بعد از مرگ سهراب که امروزه باید به جد مورد بازنگری قرار گیرد.

برنامه ریزی های یک جانبه و بالا به پایین :

شهر پدیده پیچیده ای است که هرگونه دخالت در حوزه آن مستلزم مشروعیت بخشی به حقوق همه بازیگران و حضور فعالانه تمامی اجزاء می باشد. در واقع بر پایه برنامه ریزی مشارکتی است که امکان حکمروایی مناسب شهری معنا می یابد. تجربه زندگی شهری گذشته به خوبی نشان می دهد که دوره تصمیم گیری های یک جانبه و بدون تعامل و گفتگو سر آمده و توانی برای تداوم آن وجود ندارد و همچنین این جریان مطمئنا در برابر نیروی کنش‌گری شهروندان و دغدغه مندان شهری توانایی مقابله را ندارد و دیر یا زود، در برابر آنها سپر بر زمین می گذارد و تسلیم می شود. بنایراین، خردمندانه است که به استقبال رویکردهای جدید مشارکتی و ایجاد فضای تعامل پیش برویم و از بسیاری از مداخله‌های یکطرفه که قاعدتا سود چندانی برای زندگی شهری نداشته ‌است و دست‌کم، اثرات کوتاه‌مدت آن به زیان زندگی شهری تمام شده‌، بپرهیزیم.

همانگونه که بارها به موضوع برنامه ریزی مشارکتی، شفافیت در امر برنامه ریزی و تصمیم گیری، ایجاد فضاهای گفتگو و تعامل در این دوره اشاره گردیده است، می باید به این موضوع تاکید نمود که برنامه ریزی بدون حضور مردم و در نظر گرفتن نظرات و تمایلات آنها و همچنین در غیاب اجزاء اصلی شهر و مدیران شهری (پشت درهای بسته) بدون شک نتیجه ای جزء شکست نخواهد داشت. باید اذعان داشت در دوره ای که بالاترین مقامات شهرسازی کشور در پی بیان رویکرد نوین شهرسازی در قالب برنامه های جامع توسعه شهر می باشند، احترام به شناخت و تجربه جوامع و مدیران محلی، مشارکت با مجریان و مسئولین شهری و تهیه طرح ها و برنامه ها با هماهنگی آنها بی تردید امری بدیهی است .

از این رو امید است در جهت بهبود کیفیت زیست شهرهایمان و در راستای اعتلای شهر و شهرسازی، هماهنگی و همه جانبه نگری به منظور دستیابی به هدفی مشخص که مورد اقبال همگان باشد در دستور کار قرار گیرد. در واقع کاراترین شیوه دستیابی به شکل پایدار و مطلوب شهری که شهرسازان سالها در تلاش برای رسیدن به آن هستند، در قالب احترام به حقوق همه افراد و عناصر تاثیر گذار می باشد و بدون اهتمام ورزی در جهت همفکری و گفتمان مشترک این مسیر کما فی السابق در چرخه معیوب خود ادامه مسیر می دهد.

"بر خود لازم میدانم مجددا یادی کنم از استاد گرانقدر جناب آقای دکتر سید محسن حبیبی که ششم مهرماه امسال از میان ما رفتند. سال 1399 سال سختی برای شهرسازان این کشور بود. درگذشت استاد پیشکسوت شهرسازی و معماری کشور غم بزرگی بر پیکره شهرسازی و بر دل شهرسازان نهاد. استاد فرزانه و فرهیخته دکتر سید محسن حبیبی به واقع یکی از پر تلاش ترین و موثرترین شهرسازان معاصر کشور بود که نه تنها در عرصه علم و دانش شاگردان بی بدیلی را تحویل جامعه شهرسازی کشور داد بلکه خدمات ایشان در حوزه حرفه شهرسازی نیز ستودنی است.

در خاتمه به مناسبت روز جهانی شهرساز، ضمن قدردانی از همه عزیزانی که در این عرصه، پر تلاش همت می گمارند و در جهت اعتلای این رشته از هیچ کوششی دریغ نمی نمایند، این روز بزرگ را به همه عزیزان شهرساز، حرفه مندان و دغدغه مندان شهرسازی، تبریک و تهنیت عرض می نمایم و باور دارم: شهر، ساز دلنشینی است که اگر درست کوک شود آرامش ورفاه شهروند را مینوازد. شهرسازان بهترین موسیقیدانان این پدیده ی شگرف هستند و بیداری افکارشان و حضور گرمشان نمایان می سازد اندیشه های نابی را که در جهت آبادانی این آب و خاک در نظر دارند.