مدیریت پسماند شهری و تجربیات نوین شهرداری مشهد

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شورای شهر مشهد، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در ابتدای ارائه خود به تشریح مفهوم پسماند از منظر فنی و قانونی پرداخته و در خصوص عوارض، تبعات، مضرات و مشکلات پسماندهای شهری در عصر کنونی مطالبی را عرضه کرد و در گام دوم صحبت‌های خود راهکارهای آزموده شده شهرهای جهان را در دهه‌های گذشته برای مدیریت بحران پسماند تحلیل کرده و دلایل نیل به سمت روش‌های جدید را بازگو کرد.

علی‌اصغر نجف پور در مقدمه سخنان خود به تعریفی از مفهوم آلودگی اشاره کرد که عبارت بود از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب هوا یا خاک به میزانی که کیفیت فیزیکی شیمیایی و یا بیولوژیکی آن را به‌گونه‌ای تغییر دهد تابه‌حال انسان و سایر موجودات و آثار و ابنیه مضر باشد.

وی منابع آلودگی را به دودسته طبیعی مانند فعالیت آتش‌فشان‌ها، زلزله و سیل و منابع انسان‌ساز مانند رشد جمعیت و وسایل نقلیه موتوری، صنایع و مانند این‌ها تقسیم کرد و گفت: پسماندها می‌توانند در بخش‌های مختلف دسته‌بندی شوند ازجمله مواد زائد شهری، مانند پسماندهای غذایی، آشغال، خاکستر و ضایعات ساختمانی و نوسازی بناها، مواد زائد ناشی از عملیات تصفیه آب و فاضلاب و مواد زائد صنعتی مانند زباله‌های ناشی از فعالیت‌های صنعتی و تجاری و همچنین مواد زائد خطرناک مانند مواد رادیواکتیو، شیمیایی، زباله‌های بیولوژیکی، زباله‌های قابل اشتغال و مواد منفجره.

نجف پور بابیان این سؤال که چرا توسعه پایدار؛ به توضیح مفهوم توسعه پایدار پرداخت و گفت: مدیریت فعالیت‌های اثرگذار بر محیط‌زیست به‌نحوی‌که اطمینان حاصل نمایید وضعیت محیط‌زیست برای نسل‌های آینده نامناسب‌تر از وضع کنونی نباشد می‌تواند یکی از نگرش‌های اساسی توسعه پایدار قلمداد شود. ضمن اینکه برآوردن نیازهای نسل حاضر بدون لطمه زدن به قابلیت نسل‌های آینده در برآوردن نیازهایشان نیز می‌توانند در تعریف توسعه پایدار بگنجد.

استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به روند شهرنشینی در جهان گفت: جمعیت شهری جهان در سال ۱۹۷۰، ۳۶ درصد کل جمعیت دنیا بود و این عدد ۳۰ سال بعد به ۴۶ درصد رسید. حال‌آنکه تنها پنج سال بعد در سال ۲۰۰۵ این نسبت به ۴۸ درصد و سه میلیارد و ۱۰۰ میلیون نفر رسیده بود. پیش‌بینی می‌شود جمعیت شهری جهان در سال ۲۰۵۰ به ۶ میلیارد و چهارصد میلیون نفر معادل ۷۰ درصد جمعیت جهان برسد. در ایران نیز روند شهرنشینی از ۴۵ درصد جمعیت در دهه ۷۰ خورشیدی به ۶۰ درصد در دهه ۹۰ رسیده است و انتظار می‌رود روند شهرنشینی در ایران همچنان به سیر صعودی خود ادامه داده و در سال ۱۴۳۰ به حدود ۸۵ درصد جمعیت کشور برسد.

به گفته وی، این ارقام هشدار بزرگی است برای همه آن‌هایی که می‌خواهند برای آینده شهرها برنامه‌ریزی کرده و دغدغه توسعه پایدار این عناصر پویا رادارند.

نجف‌پور در بخش دیگری از ارائه خود شاخص‌های ارزیابی کیفیت زندگی شهرنشینی را موردتوجه قرار داد و گفت: در کنار شاخص‌های مانند محیط سیاسی و اجتماعی، محیط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، آموزش‌وپرورش، خدمات عمومی و حمل‌ونقل، تفریحات و سرگرمی، کالای مصرفی، مسکن، محیط طبیعی و... شاخصی به نام سلامت و بهداشت عمومی لحاظ شده که مواردی چون خدمات و تجهیزات پزشکی، بیماری‌های عفونی واگیردار، فاضلاب، زباله، آلودگی هوا، صوتی نوری و... را پوشش داده و مورداشاره قرار می‌دهد. لذا در طراحی شهرها آنچه امروز بیش از دیروز و برای فردا بیش از امروز باید موردتوجه قرار گیرد شاخص سلامت و بهداشت عمومی است تا بتواند سلامت شهر و شهروند را تضمین کرده بقای شهر به ارمغان آورد.

وی در بخش پسماند نیز انواع پسماند را از منظر قانون تعریف کرده و بخش‌هایی مانند زباله‌های عادی، زباله‌های پزشکی و بیمارستانی، زباله‌های ویژه، زباله‌های کشاورزی و زباله‌های صنعتی را توضیح داد.

به گفته این استاد دانشگاه عناصر موظف در سیستم‌های مدیریت مواد زائد جامد شهری از سه عنصر موظف تولید، جمع‌آوری و دفن در دهه ۱۹۴۰ به شش عنصر موظف تولید، ذخیره و پردازش و اداره در محل جمع‌آوری، حمل‌ونقل، پردازش، بازیافت و دفن در دهه ۷۰ رسیدند و در دهه ۹۰ نیز تبدیل به ۸ عنصر شامل کاهش در مبدأ، تولید، ذخیره و پردازش و اداره در محل جمع‌آوری، حمل‌ونقل، پردازش و بازیافت، دفن و مراقبت‌های بعد از دفن تبدیل شدند.

وی مقوله کاهش در مبدأ را موردبررسی قرار داد و گفت: اجرای برنامه‌های کاهش از مبدأ در کشورهای صنعتی باهدف کاستن از کمیت و کیفیت زائدات مخاطره‌آمیز منجر به بروز نسل جدیدی از فناوری به نام فناوری پاک در دنیا شده است. در ترکیب پسماندهای شهری در ایران می‌توان گفت بین ۶۰ تا ۷۰ درصد کل پسماندهای شهری را زباله تر و کمتر از ۴۰ درصد آن‌ها را اقلام خشک تشکیل می‌دهد. در اجزای خشک نیز تنها ۲۰ تا ۲۵ درصد کل پسماند شهری مواد قابل بازیافت بوده و بین ۱۰ تا ۱۵ درصد نیز مواد دارای ارزش حرارتی را تشکیل می‌دهد.

وی در ادامه صحبت‌های خود گفت با توضیحات ارائه‌شده می‌توان اهداف و ضرورت‌های شناخت، کیفیت و کمیت پسماند را در چند بخش توجیه کرد؛
اول تولید اطلاعات زیرساختی برای مدیریت پسماند شهر و برنامه‌ریزی‌های آتی، دوم شناسایی دقیق سرانه تولید پسماند شهری به تفکیک مناطق شهری و جمعیت، سوم شناسایی اثر عواملی همچون فرهنگ، جمعیت، درآمد و... بر کیفیت و کمیت پسماند، چهارم شناسایی دقیق کیفیت پسماند به تفکیک مناطق جهت کاربردهایی همچون انتخاب پیمانکار به جهت اجرای دقیق‌تر طرح‌های تفکیک از مبدأ و اجرای اقتصادی صنایع بازیافت مواد، پنجم استفاده از این اطلاعات به منظور دقیق‌تر شدن هزینه‌های خدمات شهری.

نجفی در بخش دیگری از ارائه خود به آنالیز کیفی پسماندها اشاره‌کرده و وارد مقوله مدیریت اطلاعات سیستم‌های جمع‌آوری‌شده همچنین با تعریف پسماندهای ساخت و تخریب به‌ضرورت اجرای طرح‌های جدید و هوشمند سازی جمع‌آوری و مدیریت پسماند نیز اشاره کرد.

همچنین بحث تولید انرژی از پسماند را موردتوجه قرار داده و در ادامه جلسه نیز مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد از فعالیت‌های سال‌های اخیر این سازمان در جمع‌آوری بازیافت امحا و ارزش‌آفرینی از پسماند شهری و روش‌های نوینی که در مدیریت و جمع‌آوری و جلب مشارکت مردم در جمع‌آوری پسماند به کار گرفته بودند گزارش مبسوطی را ارائه کرد.