شمال مستعد وقوع سیل/ لزوم اتخاذ تدابیر مدیریت سازه ای سیلاب

• سه شنبه 29 آذر 1390
• 0 نظر

شمال مستعد وقوع سیل/ لزوم اتخاذ تدابیر مدیریت سازه ای سیلاب

بیشتر حوزه های استانهای شمالی به ویژه در گیلان به دلیل وجود شیب زیاد و بارندگی فراوان به لحاظ سیل خیزی مستعد هستند.

به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) در حال حاضر بیش از ۳۰ رودخانه سیل خیز در استان گیلان وجود و سالانه خسارات هنگفت جانی و مالی بر این منطقه تحمیل می کند.

دراین میان رودخانه سفیدرود خود به تنهایی مرکب ازآبراهه های کوچک و بزرگ متعددی بوده که به لحاظ سیل خیزی و اثرات منفی ناشی از بروزسیل حائز اهمیت فراوان هستند ازجمله این رودخانه شامل آبراهه های منطقه جمال آباد منجیل، آبراهه های منطقه علی آباد رودبار، آبراهه های منتهی به شهر رودبار از سمت غرب مثل کوشک دوگاهه، آبراهه های منطقه رستم آباد تا جوبن و رودخانه سیاهرود ( توتکابن ) است.

در این ارتباط مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان گفت: انجام هرگونه عملیات عمرانی و کشاورزی در حوزه های سیل خیز باید با رویکرد عدم تشدید سیل باشد.

رحمت الله رحمانی افزود: مناطق سیل گیر در حوزه های سیل خیز شناسایی و از هرگونه ساخت و ساز اعم از مسکونی آموزشی تجاری و غیره ممانعت بعمل آید و از دست زدن به هرنوع فعالیتی که حوزه های فاقد سیل استان را بتواند دچار بحران کند، بشدت پرهیز شود.

وی اظهارداشت: اجرای عملیات آبخیزداری با هدف کنترل سیل و رسوب در حوزه هایی که به لحاظ سیل خیزی حائز اهمیت هستند در اولویت قرار گیرند چرا که مسئله سیل و سیلاب قابل کنترل است.

مدیرکل منابع طبیعی گیلان گفت: پدیده های خشکسالی و سیل فراوان، شدت، تداوم و گسترش آن یکی از مشکلات رایج و مهم اکثر کشورها به خصوص کشور ایران است.

وی افزود: کشور ایران با اقلیمی خشک تا نیمه خشک علاوه بر کمی بارندگی، توزیع نامناسب مکانی و زمانی بارندگی و شدت بارش ها از یک طرف در زمان بارش با سیل های مخرب و از طرف دیگر با کم آبی ها و خشکسالی های متناوب رو به رو است که به دنبال خود تاثیرات اقتصادی و اجتماعی، زیست محیطی گوناگونی را سبب می شود.

رحمانی ادامه داد: شناخت این تاثیرات در تدوین برنامه های دقیق برای کاهش این تاثیرات از سوی دولت مفید و موثر خواهد بود.

گیلان به دلیل شرایط طبیعی مستعد سیل خیزی است

وی همچنین با اشاره به اینکه بیشتر حوزه های استان به دلیل وجود شیب زیاد و بارندگی فراوان به لحاظ سیل خیزی مستعد هستند، افزود: با اجرای عملیات آبخیزداری می توان از بارش های که در برخی موارد موجب بروز حوادث ناگوار می شوند به صورت بهینه و مطلوب استفاده کرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان گفت: دراین زمینه ضمن بهره گیری از مشارکت مردمی، مساعدت تمامی دستگاه های اجرایی نسبت به همکاری و همدلی با این بخش برلزوم افزایش اعتبارات استانی و ملی با هدف اجرای بیشتر و بهتر عملیات آبخیزداری در استان تاکید کرد.

وی ادامه داد: با توجه به اهمیت اجرای عملیات آبخیزداری در حوزه های آبخیز که با هدف کنترل نزولات جوی باید به عنوان یک سرمایه ارزشمند به آن نگریست و برای کاهش خطرات ناشی از عدم مدیریت برای منابع خدادادی که برخی مواقع به صورت سیل نمود پیدا می کند و همینطور جلوگیری از فرسایش خاک و تجمع رسوبات، انجام این پروژه ها حیاتی است.

رحمانی یادآورشد: از سال ۱۳۳۳ تا ۱۳۸۳، ۲۴۴ مورد سیل در استان رخ داده که در دهه اول پنج مورد، دهه دوم هشت مورد، در دهه سوم ۱۲ مورد، در دهه چهارم ۸۲ مورد و دهه پنجم ۱۳۷ مورد بوده است.

بارها دیده و شنیده ایم که سیلی آمد و جان انسان های بیگناه را گرفت و یا اینکه منجر به خسارات مادی فراوانی شد. این خسارات، خسارات آنی سیل هستند چراکه هر سیلی را تبعاتی نیز است که ارزش ریالی آن شاید قابل برآورد و محاسبه نباشد به عنوان مثال در نظر بگیرید که کودکی در اثر سیل پدر یا مادر و یا هردوی اینها را از دست بدهد، این ضایعه و خسارت چگونه قابل برآورد و جبران خواهد بود؟

با این وصف چه کار باید کرد ؟ آیا باید دست روی دست گذاشت و تسلیم بود و هیچ کاری انجام نداد و به صرف اینکه سیل یک پدیده طبیعی است، بسنده کرد؟ یا اینکه به فکر چاره بود و ارائه طریق کرد؟

با وجود این در خلال یا پس از یک بارندگی شدید مقدار دبی رودخانه به سرعت افزایش یافته و در نتیجه آب از بستر عادی خود سرریز و دشت سیلابی و مناطق اطراف را در بر می گیرد، اگر در اثر این سرریز کردن خسارات جانی یا مالی و یا هردو به بار آید بعنوان سیل از آن یاد می شود.

آیا سیل تنها یک حادثه طبیعی است؟

حال سئوال اینکه آیا سیل تنها یک حادثه طبیعی است؟ بدیهی است که سیل نمی تواند فقط به عنوان یک حادثه طبیعی قلمداد شود، امروزه به دلیل دخالت های بی رویه انسانها در بسیاری از نقاط که قبلا سیلی نداشته شاهد سیل هستیم.

برآیند دخالت انسان منجر به برهم خوردگی نظم طبیعی می شود و برای اینکه طبیعت دوباره به نظم دیگری برسد مجبور است رفتارهایی را از خود بروز دهد که شاید به زعم انسانها خوشایند نباشد.

یک کارشناس ارشد آبخیزداری دراین باره گفت: مدیریت سازه ای سیلاب راهبردی مطمئن و راهکاری برای پیشگیری از وقوع حادثه سیل و کاهش خسارت آن است.

علی اکبر حسین زاده افزود: به مجموعه اقداماتی که برای کنترل، مهار و هدایت سیلاب با احداث سازه انجام می شود، مدیریت سازه ای می گویند که شامل کنترل فیزیکی با احداث سدهای ذخیره ای، تاخیری، انحرافی، اجرای مهندسی رودخانه با دیواره سازی و تثبیت بستر است.

وی اظهارداشت: در این روش به طورفیزیکی با سیل مقابله می شود مثلا در سدها شدت جریان سیل را با ذخیره کردن در سد کاهش می دهند و مقدار آن را برای منطقه پائین دست تعدیل می کنند و دیواره سازی و یا انحراف آب نیز عملا مانع هجوم سیل به مناطق مسکونی کنار رودخانه می شود و در حقیقت سیل را از مردم دور می کند.

این کارشناس آبخیزداری همچنین با اشاره به اهمیت مدیریت غیرسازه ای نیز گفت: تعیین حد بستر و حریم، مدیریت سیلاب دشت و نیز بحث هشدار سیل به عنوان مولفه های غیر سازه ای مطرح هستند.

وی ادامه داد: خسارات ناشی از سیل شامل تلفات انسانی و حیوانی، تخریب اراضی کشاورزی و باغات، انباشت رسوب در دریاچه سدها تالاب ها، کانال ها و نهرهای آبیاری، تخریب سازه های خطی مثل راه پل خطوط آب برق و گاز، تخریب واحدهای مسکونی، تجاری، آموزشی و مذهبی، گل آلودگی آب و آسیب به محیط زیست گیاهی و جانوری، رانش زمین و تبعات ناشی از آن است.

حسین زاده همچنین به نقش آبخیزداری در کنترل سیل و کاهش خسارات اشاره کرد و گفت: یکی از اقدامات اساسی برای کنترل سیل در حوزه های آبخیز انجام عملیلت آبخیزداری در قالب برنامه های مدیریتی و اجرایی است، به این معنا که نخست حوزه آبخیزمورد مطالعه واقع شده نقاط ضعف و قوت، پتانسیل ها و محدودیت ها از دیدگاه آبخیزداری مورد شناسایی قرار می گیرند.

سیل از مهمترین مسائل و معضلات در حوزه های آبخیز است

وی بیان داشت: با هدف رفع مضلات و یا کنترل آنها در آبخیزداری روش های اجرایی شامل اقدامات بیولوژیکی مثل بذرکاری، بذرپاشی، کپه کاری، نهالکاری ( مثمر و غیر مثمر )، علوفه کاری، اقدامات مکانیکی ( مهندسی ) مثل ساخت بندهای گابیونی، بتنی، سنگی - ملاتی، خشکه چین و سبک و اقدامات بیومکانیکی مثل احداث بانکت، تراس بندی، کنتور، فارو و روش های مدیریتی شامل اصلاح شخم، حفاظت و قرق پیش بینی شده است.

این کارشناس در ادامه راه های در امان ماندن از سیل را می توان دوری از مناطق سیل خیز و سیل گیر، راه اندازی یک سیستم هشدارسیل و آبخیزداری در حوزه های آبخیز ذکر کرد.

بدین ترتیب بهره برداری از سامانه هشدار سیل، استان گیلان پس از خوزستان دومین استانی است که می تواند برای مقابله با سیل، دما و ریزش های پنج روز آینده را پیش بینی کند.

شرایط جغرافیایی گیلان و وجود حوضه های آبریز با شیب زیاد و ریزش باران های سیل آسا و بروز سیلاب های سریع در کوتاه مدت، سرعت عمل در مواجهه و مقابله با اثرات تخریبی سیلاب ها را در این استان کاهش داده و موجب بروز خسارات مالی و جانی می شود.

شرکت آب منطقه ای گیلان در این زمینه با احداث و طراحی سامانه پیش بینی هیدرولوژیک سیل در حوضه های آبریز کرگانرود، ناورود، ماسوله رودخان، شهر بیجار، شلمانرود و پلرود، امکان پیش بینی حجم رواناب حاصل از بارندگی ها و سیلاب های احتمالی تا پنج روز زودتر را فراهم کرده است.

دراین روش همچنین ارتفاع برف و حجم آب حاصل از ریزش برف در بازه های زمانی یک ساعته طی پنج روز آینده قابل پیش بینی بوده و این امرکمک فراوانی به سازمان های مرتبط از جمله هواشناسی، جهاد کشاورزی، محیط زیست، آب و فاضلاب در برنامه ریزی ها و همچنین مقابله با مشکلات احتمالی خواهد کرد.

به هر حال انسان در طول حیات خود همواره در معرض حوادث طبیعی گوناگون از قبیل زلزله، سیل، سیلاب و طغیان رودخانه ها قرار داشته است، این حوادث گاه خسارات جبران ناپذیری را بر جامعه تحمیل کرده است و میلیون ها انسان بر اثر آنها کشته و یا آواره شده اند.

در مقابله با آن، انسان نیزسعی کرده همواره بر این حوادث طبیعی غلبه کند وبه نوعی مانع اثرات زیانبار آنها باشد، در حال حاضر با پیشرفت علم و تکنولوژی انسان قادر شده است که با سلاح کاربردی علم تا حدود بسیاری هدایت و کنترل حوادث طبیعی را به دست گیرد هرچند که غلبه کامل بر آن شاید دور از ذهن باشد ولی می توان جامعه بشری را از خطرات بسیاری در امان نگاه داشت.

سیل یکی از این بلایای طبیعی که هر سال در مناطق مختلف جهان اتفاق می افتد و گاه خسارات جبران ناپذیری را بر جای می گذارد.

سیل خطرناکتر از طغیان رودخانه ها است

این حادثه طبیعی حتی خطرناکتر از طغیان رودخانه ها است زیرا که با قدرت و فشار بسیاری از حوزه روان خود خارج می شود و با سرعت و قدرت بسیار بر روی سطح زمین جاری می شود، گاه این فشار جریان سیل به قدری است که به راحتی می تواند هرآنچه را که در برابر آن قرار دارد از جای برکند و تلفات جانی و مالی فراوانی بر جای گذارد.

آری پدیده سیل اگرچه بعنوان یک واکنش عادی در علم هیدرولوژی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد از اینرو در وجه خانمانسوز و مخرب آن خانه، کاشانه، زمین، مزرعه، باغات و آنچه را که به شرطی سالیان متمادی انسان با رنج و تعب فراهم کرده است، به کام نابودی فرو می برد.