به مناسبت روز جهانی حیات وحش: اقدامات حفاظتی و مدیریتی گونه های کلیدی در استان اصفهان
حسین اکبری فیض آبادی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی حفاظت محیط زیست استان اصفهان در گفتگو با «پارما» ضمن تبریک و گرامیداشت روز جهانی حیات وحش که در سال 2022 بر حفاظت گونه های در خطر و با شعار "احیای گونه های کلیدی برای بازسازی بوم سازگان" تاکید دارد، اقدامات حفاظتی و مدیریتی گونه های کلیدی در استان اصفهان را تشریح نمود:
" گونه های کلیدی در دانش اکولوژی به عنوان گونه های کانونی و محوری هم شناخته می شوند که به علت اهمیت بی بدیل آنها هم تراز عبارت سنگ سرطاق در علم معماری بوده و بهمین علت گونه های Keystone species نامیده می شوند. گونه کلیدی گیاه یا جانوری است که نقشی منحصربفرد و حیاتی در کارکردهای اکوسیستم دارد. حضور این گونه ها موجب پویایی، پایداری و تعادل زیست بوم و چرخه های زیستی شده و حذف آنها بصورت زنجیره وار، تاثیرات چشمگیری بر سایر اجزای اکوسیستم داشته و موجب بی نظمی و چالش های عمده در شبکه حیات می شوند و حتی می توانند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر کشاورزی، اقتصاد و سلامت محیط زیست انسانی نیز اثرگذار باشند. از نمونه های گونه های کلیدی در جهان و بطور مثال می توان به ببر، پلنگ، شیر، فیل، گوزن شمالی، گرگ، جغد، عقاب، سمور دریایی، توتیای دریایی و نهنگ اشاره کرد.
گونه های محوری عمدتاً فراوان ترین گونه های جامعه نیستند بلکه نقش اساس و فراگیر آنها در سلامت بوم سازگان تعیین کننده است. بسیاری از گوشتخواران مخصوصا گونه های بزرگ جثه از گونه های کلیدی محسوب می شوند که نقش اساسی و عمیق در ساختار و عملکرد اکوسیستم داشته و با تاثیر ویژه بر الگوی پراکنش تنوع زیستی، از مهمترین اجزای زیست بوم ها و از تهدید شده ترین گونه های جهان بوده که شناخت نیازهای حیاتی و حفاظت از آنها می تواند حمایت از سایر گونه های موجود در زیست بوم را تضمین می کند. بسیاری از گونه های کلیدی به دلایلی از جمله وضعیت تنوع پایین ژنتیکی، وابسته بودن به زیستگاه ها و رژیم غذایی تخصصی و پراکندگی و جمعیت پایین نسبت به تغییرات فاکتورهای زیست محیطی و مخصوصا آشفتگی های انسانی بسیار حساس و آسیب پذیر هستند.
بهره برداری بی رویه و ناپدار از منابع پایه، تخریب زیستگاه ناشی از فعالیت های انسانی در ابعاد مختلف، شکار غیر مجاز، آلودگیها، معرفی گونه های مهاجم، تغییرات اقلیم، استمرار خشکسالیها، گرمایش زمین و آتش سوزی ها و قطع کریدورهای حیات وحش عمده ترین تهدید های تنوع زیستی بویژه گونه های کلیدی در بوم سازگان در جهان محسوب می شوند.
وجود و تنوع گونه های کلیدی در یکی منطقه، مهمترین شاخص وضعیت سلامت و پویایی آن زیست بوم است و از اهمیت حفاظتی برخودار و ضرورت حمایت همه جانبه را می طلبند. به طور مشخص گونه هایی که در راس زنجیره غذایی قرار می گیرند مانند گربه سانان، سگ سانان و پرندگان شکاری جایگاه ویژه ای در فهرست گونه های کلیدی و سنگ بنا داشته و بسیاری از این گونه ها معمولا در سطوح بالای طبقه بندی حفاظتی در فهرست قرمز IUCN قرار می گیرند.
مناطق چهار گانه تحت مدیریت ایران نمونه هایی شاخص از طبیعت کم نظیر، پهناور، متنوع و غنی کشور بوده که در قالب پارک های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه های حیات وحش و مناطق حفاظت شده انتخاب و توسط سازمان حفاظت محیط زیست کشور حفاظت می شوند، نقش اساسی در حفظ بسیاری از گونه های کلیدی دارند و در واقع این مناطق بخش قابل توجهی از ذخایر ژنتیکی و میراث طبیعی جهانی را تشکیل می دهند.
استان پهناور اصفهان در مرکز ایران دارای شبکه گسترده ای از مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع است. 12 منطقه چهارگانه و 10 منطقه شکار ممنوع و یک تالاب بین المللی در مجموع به مساحت 2 میلیون و 200 هزار هکتار تحت مدیریت و حفاظت محیط زیست استان قرار دارد.
در استان اصفهان تاکنون 62 گونه پستاندار، 302 گونه پرنده، 42 گونه خزنده، 8 گونه دوزیست و 41 گونه ماهی و بیش از 2000 گونه گیاهی شناسایی شده است. زاغ بور و ماهی "کپور دندان دار" از گونه های اندمیک استان محسوب می شوند. گونه نماد حیات وحش جانوری استان نیز، "قوچ و میش اصفهان" می باشد.
استان اصفهان پوشش دهنده انواع گونه های کلیدی و یا در خطر انقراض می باشد. بطور مثال گونه های شاخصی از جمله یوزپلنگ آسیایی در پناهگاه حیات وحش عباس آباد نایین، پلنگ، گرگ، خرس قهوه ای، گربه پالاس، گربه شنی، روباه شنی، شاه روباه، عقاب طلایی، بالابان از این جمله گونه های کلیدی استان می باشند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی حفاظت محیط زیست استان ادامه داد؛ مهمترین تهدیدات پیش رو برای حفاظت پایدار از تنوع زیستی بویژه گونه های کلیدی، کمیاب و در خطر انقراض استان عبارتند از :
1- استمرار خشکسالی های شدید 2- جمعیت پائین برخی گونه و مواجه بودن با مشکلات جمعیت شناختی و ژنتیکی 3- توسعه روز افزون معادن ( تخریب زیستگاه ها) 4- توسعه جاده ها، بزرگراه ها و در نتیجه جزیره ای شدن زیستگاه ها، تخریب و از دست رفتن آن ها 5- تغییرات اقلیم و تغییر الگوهای بارش و دما 6- شکار غیر مجاز 7- کمبود شدید نیروی انسانی شامل محیط بان، کارشناس متخصص 8- چرای بی رویه دام 9- عدم تامین حقابه های زیست محیطی و خشک شدن تالاب بین المللی گاوخونی
حسین اکبری فیض آبادی افزود؛ اقدامات انجام شده و در دست اجرا برای محافظت از حیات وحش استان عبارتند از :
نظرات