تبریز، شهر گنجینه‌های تاریخی/ قدم زدن زیر چتر تاریخ در روز جهانی موزه و میراث فرهنگی

شهریار تبریز/ سحر فکردار: کهن شهر تبریز به سبب جایگاه تاریخی خود همواره به شهر موزه ها و خانه های تاریخی شهرت داشته است. موزه های مختلفی که هر یک به مثابه یک میراث فرهنگی در گوشه گوشه شهر حک شده اند. در این بین موزه های شهرداری تبریز نیز در مناسبت های مختلف از عید نوروز گرفته تا روزهای پر گردشگر تابستانی، از مهمترین نقاط گردشگری محسوب می شود.

همزمان با گرامیداشت روز جهانی موزه‌ و میراث فرهنگی، امروز موزه‌های شهرداری تبریز هم میزبان حضور علاقمندان و بازدیدکنندگان از این گنجینه‌های فرهنگی و تاریخی است. در این نوشتار به معرفی موزه های شاخص شهرداری تبریز پرداخته‌ایم.

موزه شهر و شهرداری

موزه شهر و شهرداری تبریز مهمترین نمونه از موزه‌های شهرداری تبریز است که به سبب موقعیت مکانی و قدمت خود همواره رکورددار بازدید گردشگران بوده است. این موزه به عنوان نخستین و تنها موزه تاریخ شهرداری‌های ایران مطرح است که پس از کشور چین، در ردیف اولین موزه‌های شهرداری‌های جهان نیز قرار دارد.

این موزه، در سال ۱۳۸۶ و همزمان با یکصدمین سالگرد تاسیس نخستین بلدیه ایران در تبریز و در ۸۰۰ متر مربع و با هزینه یک میلیارد و صد میلیون ریال راه اندازی شده ‌است. موزه شهر تبریز، شامل تالارهای مختلفی چون تالار دوربین‌های قدیمی، تالار دفاع مقدس، چاپ و نشر، فرش، هنرهای معاصر، خط و خوشنویسی، تالار حکمت و چندین تالار دیگر است.

در این تالار، فرش‌ها و قالی‌هایی با قدمت ۱۱۰ سال به نمایش گذاشته شده‌اند. ۱۲ تخته فرش موجود در این مجموعه مربوط به فرش‌هایی است که از زمان تاسیس عمارت شهرداری تبریز تا سال ۱۳۲۰ به دستور ارفع‌الملک جلیلی بافته شده و به اتمام رسیده‌ است.

همچنین در این موزه اسناد تاریخی، عکس‌های آثار، ابنیه تاریخی تبریز قدیم و پروژه‌های شهرداری، نقشه‌های قدیمی تبریز، دوربین‌های چشمی قدیمی، دستگاه نشان دهنده‌ی فیلم، زنگ ساعت برج شهرداری و ... به نمایش گذاشته شده و نیز طبقه دوم آن به موزه فرش اختصاص داده شده است.

خانه موزه استاد شهریار

خانه یا موزه استاد شهریار در محله مقصودیه یکی از محله‌های قدیمی شهر تبریز در خیابان ارتش جنوبی واقع شده است. ساختمان فعلی موزه سومین منزلگاه استاد شهریار، شاعر معاصر ایران بوده که در سال ۱۳۴۷توسط او خریداری شده و در بیست سال پایانی عمر استاد، محل ارائه سروده های او بوده است.

قدمت ساخت این خانه به سال‌های دهه ۱۳۳۰ باز می‌گردد. خانه استاد شهریار در سال ۱۳۸۶ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره ۲۲۷۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

همچنین پس از افتتاح موزه در سال ۱۳۷۰، طی فراخوانی از مردم دعوت شد تا اسنادی را که از این شاعر گرانقدر در اختیار دارند، در اختیار موزه قرار دهند و در نتیجه این اقدام، مردم کلیه اسناد و مدارک مربوط را به موزه سپردند و حتی بسیاری از شاعران آذربایجان وسایلی با ارزش مانند کمانچه‌ای از کشور آذربایجان، بشقاب قدیمی شاعر زنجانی و ... را به موزه اهدا کردند. بیش از ۵۰۰ قطعه از آثار و نیز وسایل شخصی شهریار شامل کتاب، دستخط و انواع یادبودها و هدایای داخلی و خارجی به همراه لوازم زندگی این شاعر تبریزی در موزه به نمایش گذاشته شده ‌است. همچنین در بخش دیگری از این خانه دست‌نوشته‌ها، یادداشت‌ها، کتاب‌ها و لوازم شخصی استاد نظیر قلم، عینک، کلاه و لوازم دیگر وی به نمایش درآمده است.

این خانه با قدمت دوره پهلوی دوم یعنی از سال ۱۳۴۷، در سال ۱۳۶۷ و بعد از درگذشت استاد، از سوی شهرداری تبریز خریداری شده و هم اکنون زیر نظر این نهاد اداره می ‌شود. منزل استاد شهریار در زیربنایی بالغ بر ۲۵۰ متر و مساحتی حدود ۲۴۱ متر در دو طبقه ساخته شده ‌است.

در سال ۱۳۶۷، پس از درگذشت استاد منزل مسکونی وی از سوی شهرداری تبریز خریداری شده و با توافق خانواده استاد و همکاری آن‌ها در اهدای وسایل وی به موزه ادبی استاد شهریار تبدیل شد. این موزه از آن دوران تا به امروز زیر نظر شهرداری تبریز اداره می‌شود و همه ساله شاهد حضور پر شمار گردشگران داخلی و خارجی است.

هنرسرای حیدربابا یا موزه آثار استاد احد حسینی

چند قدم آن طرف‌تر از جایی که شهریار شیرین سخن و صدها شاعر و هنرمند به آرامی خفته‌اند، هنوز هم دستان پر توان مردی در سکوت و بی هیاهو، در خاک روح می‌دمد و زندگی‌ها به بار می‌نشاند. مردی که خنده‌هایش شکر است و نگاهش مهربان. آثار استاد احد حسینی که پس از سالها نمایش در موزه آذربایجان، بدون متولی باقی مانده بود با تدارک موزه‌ای در جوار مقبره الشعرا، بار دیگر برای بازدید علاقمندان حوزه فرهنگ و هنر به نمایش درآمد.

موزه آثار استاد احد حسینی با نام «هنرسرای حیدربابا» با  ۲۵ اثر مدرن، ۱۴ اثر ترکیبی و تعدادی آثار مربوط به فولکلور آذربایجان توسط شهرداری تبریز راه اندازی شده است.

شهرداری تبریز برای ساخت و تجهیز این نگارخانه ۸۰ میلیارد ریال هزینه کرد که در دو طبقه آثار استاد احد حسینی به نمایش گذاشته شده است. در این موزه علاوه بر آثاری که قبلا در موزه آذربایجان واقع بود، آثار جدید استاد احد حسینی نیز به نمایش گذاشته شده است.

خانه موزه علی مسیو

خانه علی مسیو خانه ای به جا مانده از دوره قاجار است و در تبریز، خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر واقع شده و به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است. علی مسیو مغز متفکر و پیشوای گمنام انقلاب مشروطیت و یکی از نخستین فعالان اجتماعیون عامیون در انقلاب مشروطه ایران است.

او از شخصیت های برجسته انقلاب مشروطه در آذربایجان و جزو رهبران فکری این جریان بود. او در سال‌های انقلاب مشروطیت، با پایه‌گذاری مرکز غیبی تبریز که می‌توان از آن به عنوان مهم‌ترین و موثرترین هسته اجتماعیون عامیون ایران یاد کرد، خدمات انکار ناپذیری انجام داده‌ است.

این خانه شامل دو حیاط با اتاق‌های جانبی در سه وجه حیاط اندرونی و در دو وجه حیاط بیرونی است. این دو حیاط به وسیله یک ورودی به هم ارتباط دارند و حیاط اندرونی با دو پله اختلاف سطح نسبت به حیاط بیرونی در ارتفاع بالاتری قرار گرفته است.

بنا شامل دو طبقه بوده و از زیرزمین ضلع غربی به عنوان ورودی خانه همسایه استفاده می شود. بنا پلان نامتقارنی دارد. از خصوصیات بارز بنا ارتباط بین حیاط‌های اندرونی و بیرونی است که فقط توسط یک دیوار از هم جدا شده‌اند، در حالی که در اکثر خانه های قدیمی مابین حیاط اندرونی و بیرونی یک فضای معماری وجود دارد.

این خانه در تاریخ ۱۲ مرداد سال ۱۳۸۲ به ثبت ملی رسید و حدود ۱۰ سال پس از آن، یعنی در سال ۱۳۹۱ توسط شهرداری تبریز خریداری شد و با نام مرکز غیبی تبریز یا خانه موزه علی مسیو با به‌ نمایش‌ گذاشتن آثار باقی‌ مانده از دوران مشروطه همچون سلاح، عکس و اسناد تاریخی پذیرای بازدیدکنندگان است.

موزه فوتبال آذربایجان

موزه فوتبال تبریز نخستین موزه فوتبال ایران است. برای نخستین بار ایده طرح این موزه از سوی ایوب نیکنام محقق و پژوهشگر تاریخ آذربایجان مطرح شد که مدت ۲۰ سال در مورد تاریخ فوتبال تبریز تحقیق کرده است. تمام اسناد، تصاویر و وسایل ورزشی موزه فوتبال آذربایجان توسط این محقق برجسته جمع آوری و به این موزه اهدا شده است.

در موزه فوتبال آذربایجان اقلام تاریخی از قبیل توپ، اسناد ورزشی، عکس، قدیمی‌ترین بلیت فوتبال در ایران، پیراهن و لباس ورزشی فوتبالیست‌های نامی آذربایجان از جمله لوازم ورزشی و فوتبالی به نمایش گذاشته شده که از این میان می‌توان به وسایل «صدقیانی»، از بنیانگذاران فوتبال در ایران که اهل تبریز بود، اشاره کرد.

همچنین چندین پیراهن تیم ملی بازیکنان تبریزی نیز در این موزه گنجانده شده است که می‌توان به پیراهن تیم ملی زنده یاد «فیروز شیخ شایانی» اشاره کرد.

موزه فوتبال آذربایجان نخستین موزه تخصصی فوتبال در ایران است که در چهارم دی ۱۳۹۳ توسط ایوب نیکنام لاله (نویسنده و پژوهشگر تاریخ آذربایجان) و شهرداری منطقه ۶ تبریز، در پارک رضوان واقع در غرب کلانشهر تبریز تاسیس شد. با توجه به دوری این محل از مرکز شهر، وسایل، اسناد و اشیای موجود از محل قبلی به محل جدید (بلوار ۲۹ بهمن- نرسیده به ایستگاه راهنمایی - اول زعفرانیه) منتقل و از شهریور سال ۱۳۹۸ در محل جدید خود، آغاز به کار کرد.

محل جدید این موزه که زیربنایی بیش از ۲۱۰۰ متر دارد، با حضور پیشکسوتان فوتبال و چهره‌های تاثیرگذار فوتبال تبریز افتتاح و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

در کنار این موزه های با ارزش و ماندگار، خانه تاریخی نیکدل تبریز نیز به عنوان یکی از گنجینه های بیاد ماندنی شهرداری تبریز مطرح است.

امروز ۲۸ اردیبهشت روز جهانی موزه ها شهروندان و گردشگران می توانند به طور رایگان و بدون خریداری بلیت از این مجموعه های فاخر و مهم دیدن کنند. امسال نیز شهرداری تبریز مانند سالهای گذشته در این روز اردیبهشتی، با فراهم آوردن این موزه های متعدد میزبان علاقه‌مندان است.