کاربرد نمادین رنگ در معماری اسلامی و نمونه‌های آن در مساجد معروف جهان

شهریار تبریز/رضا عالش‌زاده: در این نوع سبک معماری، رنگ‌ها دارای نمادهای معنوی قابل توجهی هستند که منعکس کننده ارزش ها و باورهای اسلامی هستند. چهار رنگ اصلی سبز، آبی، طلایی و سفید هر کدام برای انتقال معانی مختلف فرهنگی، مذهبی و نمادین استفاده شده‌اند و در شاهکاری معماری سطح جهان با شکوه هر چه تمام جلوه‌گری می کنند.

سبک معماری اسلامی دارای تنوعی چشم‌گیر با بیش از یک هزار سال قدمت بوده و از غرب آفریقا تا اروپا تا شرق آسیا را در بر می‌گیرد. این سبک معماری باشکوه در اوایل قرن هفتم میلادی با ظهور تمدن اسلامی در عربستان پدیدار شد. در واقع، مسجد النبی به عنوان اولین مسجدی که تا کنون بنا شده است، در سال ۶۲۲ در مدینه ساخته شد. علاوه بر این، معماری اولیه اسلامی متاثر از سبک‌های محلی مانند رومی، بیزانسی و ایرانی که  از پیش در اطراف منطقه موجود بودند همراه بوده است. نوشته زیر به کاربرد نمادین چهار رنگ پر استفاده در معماری اسلامی با ذکر مثالهای مرتبط می‌پردازد.

سبز

رنگ سبز در اسلام به عنوان رنگی مقدس و مرتبط با «خضر» یا مناظر سرسبزی تلقی شده و نمادی از بهشت موعود است. در واقع، بنا بر اعتقاد مسلمانان، مردم در بهشت لباس سبز می‌پوشند. این رنگ رایج‌ترین رنگی است که در مساجد استفاده می‌شود و باعث ایجاد حس ارتباط با طبیعت اطراف می شود. معروفترین مثالهای جهانی آن، مسجد النبی عربستان سعودی و مسجد النوری عراق است.

مسجد النبی، عربستان سعودی

مسجد النبی ارتباط نزدیکی با زندگی و میراث حضرت محمد (ص)   دارد که این مسجد را در سال ۶۲۲ با استفاده از تنه نخل و خشت گل ساخته است. این بنا اولین مسجدی است که تا کنون ساخته شده است وبه خاطر گنبد سبز رنگش معروف است. رنگ سبز نمایانگر رنگی است که بیشترین ارتباط را با ایمان دارد و این گنبد را از سایر گنبدهای اطراف آن که نقره ای رنگ  هستند متمایز می کند.

مسجد النوری عراق

قدمت مسجد بزرگ النوری که به نام مسجد سبز نیز شناخته می‌شود به قرن دوازدهم بازمی‌گردد و یکی از قدیمی‌ترین مساجد شهر موصل عراق است. این مسجد بیشتر به خاطر مناره کج خود شهرت دارد. در سال ۲۰۱۴، این مسجد توسط یک گروه تروریستی تسخیر و مناره نمادین آن تخریب شد. در سال ۲۰۲۰، یونسکو و وزارت فرهنگ عراق مسابقه طراحی بین المللی را برای بازسازی بافت تاریخی النوری در موصل اعلام کردند. این مکان اکنون بازسازی شده است و گنبد سبز نمادین آن در بالای ساختمان قرار دارد.

آبی

آبی که نماد دیگری از معنویت و بهشت است، اغلب با تفکر و تامل همراه بوده و اغلب در کاشی کاری، گنبدها و سقف سازی استفاده می‌شود. این رنگ با سایه‌های خاصی از آبی فیروزه‌ای آبی که تصور می‌شود ویژگی‌های عرفانی دارد نشان‌دهنده اعماق غیر قابل نفوذ جهان است، علاوه بر این، آبی یادآور آسمان ها و فاصله‌های فریبنده دانش برتر است.

مسجد سلطان احمد (مسجد آبی) ترکیه

مسجد سلطان احمد که به نام مسجد آبی نیز شناخته می‌شود، یکی از نمادین ترین مکان‌های دیدنی استانبول ترکیه است. این بنا به خاطر فضای داخلی با کاشی‌های آبی که در قرن هفدهم در دوران حکومت امپراتوری عثمانی ساخته شده است، مشهور است.

کل ساختمان با هزاران کاشی آبی رنگ بر روی دیوارهای داخلی آن تزئین شده است که فضای آبی را حتی در طول روز ایجاد می کند که دارای الگوهای پیچیده و طرح های گل است. این استفاده خاص از رنگ آبی که با محافظت در برابر چشم بد و یادآوری آسمان ابدی مرتبط است، با سبک معماری عثمانی قرن هفدهم مرتبط است.

مسجد شاه اصفهان

مسجد شاه یک مکان معماری بسیار معروف در اصفهان است که معماری کلاسیک ایرانی را به نمایش می‌گذارد. این مسجد در زمان صفویه بنا شده و به خاطر گنبدها و نماهای کاشی کاری شده آبی پر جنب و جوشش از آبی تیره تا فیروزه‌ای معروف است. در واقع، گنبد آبی در فضای داخلی ظاهراً با آسمان ادغام می شود و تجربه معنوی بازدیدکنندگان را برجسته می‌کند.

طلایی

این رنگ نمادی از کمال الهی بوده و همچنین از نظر فرهنگی نماد سلطنت، نشان دهنده موقعیت و ثروت است. رنگ طلایی در معماری اسلامی نشان دهنده غرور و اهمیتی است که به ایمان و ساخت آن داده شده است و هنگامی که در تزیینات بنا استفاده می شود، به معنای ارتقاء بخشیدن به فضا و ایجاد شکوه به آن است. ماهیت نمادین طلا نیز با ارزش ابدی همراه است.

مسجدالاقصی، بیت المقدس

مسجدالاقصی یکی از مقدس‌ترین اماکن اسلام است. این مسجد که ۱۳۰۰ سال پیش ساخته شده است، اهمیت معنوی، فرهنگی و سیاسی زیادی برای مسلمانان دارد. این مسجد بخشی از مجموعه گنبد صخره است که به دلیل گنبد طلایی در آلومینیوم آنودایز شناخته شده است. این گنبد در ابتدا از چوب ساخته شد و سپس با سنگ مرمر و آلومینیوم طلایی رنگ تزئین شد که نمادی از کمال مطلق است.

سفید

رنگ سفید در اسلام مانند تقریباً هر دینی، نماد پاکی بوده و با تقدس، سادگی و فروتنی همراه است. این رنگ نمایانگر فروتنی و نوع قلبی است که در عبادات اسلامی مورد نیاز است. علاوه بر این، رنگ سفید نشان دهنده صلح ابدی است که دین موعظه می‌کند و بیشتر بر زندگی هماهنگ با هم تاکید می‌کند. این رنگ در ساخت و ساز، فضای فداکاری و آرامش را برای نمازگزاران ایجاد می کند.

مرکز مذهبی و فرهنگی اسلامی اسلونی

مرکز فرهنگی مذهبی در لیوبلیانای اسلونی در سال ۲۰۲۰ تکمیل شد و شامل یک ساختمان مدرسه مذهبی، یک بخش فرهنگی و اداری و یک ساختمان برای کارمندان جامعه  است. این مجموعه اولین مسجدی است که در اسلوونی ساخته شده است. تمام نمای بیرونی و داخلی با بتن سفید در سطوح پایینی و شیشه شفاف در قسمت بالایی پر شده است که به خورشید اجازه می‌دهد فضای داخلی را سیراب کند. استفاده از رنگ سفید فضایی از هماهنگی و خلوص را ایجاد می‌کند و بر احساس آرامش در معنویت تاکید می‌کند.

لازم به اشاره است که مطلب فوق از سایت معماری مرجع "آرک دیلی" برداشته شده است و مترجم هیچ تغییری در نمونه‌های معرفی شده اعمال نکرده است و گرنه مثالهایی باشکوه در ایران در مورد استفاده از برخی از این رنگ‌ها قابل مشاهده است. به عنوان مثال، مسجد کبود تبریز با رنگ فیروزه‌ای آن از جمله شاهکارهای جهانی استفاده از رنگ آبی در معماری اسلامی است.

_____________________________

منبع:

https://www.archdaily.com/1004972/the-symbolic-use-of-color-in-islamic-architecture