شهریار تبریز/ مهراب محرابی‌نیا: امروزه اگر چه بیش از نیمی از مردم جهان به تجهیزات فناوری اطلاعات و ارتباطات دسترسی دارند اما توزیع منابع در سراسر جهان یکسان نیست. همانطور که فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش کلیدی در رشد اقتصادی دارد ولی نابرابری‌ها در دسترسی به آن هم تعادل اجتماعی و هم اقتصادی را در جهان مختل می‌کند.
مفهوم شهرهای هوشمند در دهه گذشته مورد توجه قرار گرفته و نویدبخش رویکردی نوآورانه برای مدیریت شهری و زندگی با استفاده از قدرت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) است. هدف این فناوری‌ها بهینه‌سازی عملکرد شهرها، ارتقای رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان با استفاده از حکمرانی هوشمند، مدیریت هوشمند انرژی، حمل‌ونقل هوشمند و بسیاری موارد دیگر است. با این حال، رسیدن به این اهداف با چالش شکاف دیجیتال مواجه است. منظور از شکاف دیجیتال تفاوت بین دسترسی یا نبود دسترسی برای افرادی است که به فناوری اطلاعات نیاز دارند و این تفاوت اغلب با تفاوت‌های سرمایه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مرتبط است.
اصطلاح شکاف دیجیتالی اولین بار در دهه ۱۹۹۰ ایجاد شد و به طور کلی به نامنظم و ناموزون بودن فناوری اطلاعات و ارتباطات اشاره دارد. در واقع شکاف دیجیتالی دو سطح دارد. شکاف سطح اول به دسترسی نابرابر بخش‌های مختلف جامعه به فناوری اشاره می‌کند، این در حالی است که شکاف سطح دوم به استفاده نابرابر از این فناوری می‌پردازد.
پس از ظهور فناوری‌های مدرن که با سرعت بسیار بالایی در میان زندگی مردم نفوذ کردند، انقلابی عظیم در دنیای دانش و فناوری رخ داد که در نهایت منجر به ظهور شکاف جدایی بین کشورهای ثروتمند و کشورهای فقیر یا بین کشورهای شمال و کشورهای جنوب شد که از آن به عنوان شکاف دیجیتال یاد می‌شود. در مواردی حتی این شکاف یک چالش بزرگ برای کشورهای در حال توسعه یا فقیر برای همگام شدن با توسعه اطلاعات به حساب می‌آید.
درک شکاف دیجیتالی در بافت شهری
شکاف دیجیتالی در مناطق شهری صرفاً مربوط به داشتن یا نداشتن دسترسی به اینترنت نیست بلکه مجموعه‌ای از عوامل را از جمله در دسترس‌بودن پهنای باند، سواد دیجیتال، مقرونبهصرفهبودن دستگاه‌های دیجیتال و ظرفیت استفاده از فناوری به روش‌هایی که نتایج اقتصادی و اجتماعی را افزایش می‌دهد در بر می‌گیرد. با هوشمندترشدن شهرها، خطر وجود شکاف دیجیتالی بیشتر می‌شود و کسانی که نمی‌توانند در اقتصاد دیجیتال مشارکت کنند از بقیه افراد جامعه عقب می‌مانند.
پیامدهای شکاف دیجیتالی در شهرهای هوشمند چند وجهی است؛ افراد بدون دسترسی کافی به منابع دیجیتالی از نظر فرصت‌های شغلی، آموزشی، دسترسی به خدمات دولتی و مشارکت در اقتصاد دیجیتال در وضعیت نامساعدی قرار دارند. علاوه بر این، این شکاف بر توانایی برنامه‌ریزان شهری و سیاست‌گذاران برای تعامل با شهروندان و جمع‌آوری داده‌ها تاثیر می‌گذارد و به طور بالقوه تلاش‌های مدیریت شهری را در جهت رفع نیازهای جوامع کمتر جلوه داده و آن طور که باید و شاید نشان نمی‌دهد.
راهبردهای ارتقای وضعیت شهروند دیجیتال
برای درک کامل پتانسیل شهرهای هوشمند، رسیدگی به شکاف دیجیتالی ضروری است و برای اطمینان از دسترسی عادلانه‌تر به فن‌آوری می‌توان از چندین راهبرد بهره جست.
۱. افزایش دسترسی به زیرساخت : سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال برای اطمینان از دسترسی گسترده و مقرون به صرفه به اینترنت ضروری است. این استراتژی شامل استقرار پهنای باند در مناطق محروم، ارائه وای فای عمومی در فضاهای اجتماعی و اطمینان از اینکه اتصال قابل اعتماد و سریع بوده و از خدمات دیجیتال مختلف پشتیبانی می‌کند.
۲. ارتقاء سواد دیجیتال و فراگیری: تجهیز شهروندان به مهارت های لازم برای حرکت در دنیای دیجیتال بسیار مهم است. این امر را می‌توان از طریق برنامه‌های آموزشی مبتنی بر جامعه، ادغام سواد دیجیتال در برنامه‌های درسی مدارس و ارائه منابع به زبان‌های مختلف برای پاسخگویی به جمعیت‌های مختلف به دست آورد.
۳. تضمین دسترسی مقرون به صرفه به ابزارهای دیجیتال : هزینه دستگاه‌ها و خدمات دیجیتال می‌تواند برای بسیاری از شهروندان گران باشد. یارانه‌ها، طرح‌های پرداخت چندمرحله‌ای و برنامه‌هایی که دستگاه‌های رایگان یا کم‌هزینه را در اختیار خانوارهای کم‌درآمد قرار می‌دهند می‌توانند کمک شایانی در جهت رفع این مشکل داشته باشد.
۴. تقویت مشارکت‌های عمومی و خصوصی: همکاری بین دولت‌ها، شرکت‌های فناوری، سازمان‌های غیرانتفاعی و دانشگاه‌ها می‌تواند ابتکاراتی را با هدف از بین بردن شکاف دیجیتالی هدایت کند. این مشارکت‌ها می‌توانند تجمیع منابع، تخصص و راه‌حل‌های نوآورانه را برای رسیدگی به چالش‌های اتصال و دسترسی تسهیل کنند.
۵. گنجاندن سیاست‌ها و شیوه‌های فراگیر : سیاست‌هایی که فراگیربودن را در بهره‌مندی از فناوری‌های شهر هوشمند در اولویت قرار می‌دهند و این امر شامل ارزیابی‌ها برای اطمینان حاصل‌کردن از اینکه فن‌آوری‌های جدید نابرابری‌های موجود را تشدید نمی‌کنند و هدف آن طراحی خدماتی است که برای همه، صرف‌نظر از مهارت دیجیتالی آن‌ها قابل دسترس هستند.
۶. استفاده از داده‌ها برای اطلاع‌رسانی مداخلات : بهره‌برداری از تجزیه و تحلیل داده‌ها برای پی بردن به تفاوت‌های شکاف دیجیتال در شهرها می‌تواند به مداخلات هدفمند کمک کند. نقشه‌برداری مناطق بدون دسترسی به اینترنت، شناسایی گروه‌های جمعیتی در معرض خطر طرد دیجیتال و پیگیری پیشرفت طرح ها و ابتکارات فراگیری نمونه‌هایی از نحوه پیاده سازی استراتژی ها با استفاده از جمع‌آوری داده‌ها به شمار می‌آیند.
منبع:
نظرات