تحلیلی بر وضعیت سرویس های بهداشتی تبریز

شهریار تبریز/محمد جام کسری: سرویس های بهداشتی شهری از جمله عناصر و مولفه های  اساسی مبلمان شهری می باشند که به منظور استفاده کلیه شهروندان جهت امور بهداشتی و ارتقای سطح کیفی و کمی بهداشت عمومی فضاهای شهری طراحی و نصب می شوند. امروزه با ایجاد و توسعه شهرها و افزایش جمعیت آنها، گسترش عملکرد خدماتی شهرها، وجود اماکن مذهبی، جاذبه های طبیعی، آثار تاریخی و بطور کلی جاذبه های گردشگری، اهمیت احداث چنین عناصری را دو چندان نموده است. حساسیت و اهمیت موضوع دسترسی داشتن به سرویس‌های بهداشتی با کیفیت تا جایی اهمیت پیدا کرده که از سال ۲۰۰۱ در تقویم‌های جهانی، ۱۹ نوامبر(۲۸ آبان) ماه از سوی سازمان ملل متحد «روز جهانی توالت» (World Toilet Day) نامگذاری شده تا بر اهمیت تامین سرویس بهداشتی در جهان تاکید شود. با توجه به اهمیت موضوع، یادداشت حاضر به تحلیل و بررسی وضعیت سرویس های بهداشتی شهر تبریز پرداخته است.

بر اساس بند ۲۱ ماده ۵۵ قانون شهرداریها ساخت سرویس های بهداشتی مطابق اصول بهداشتی و فنی از جمله وظایف مهم مدیریت شهری قلمداد شده است. از اینرو لازم است شهرداری ها با برنامه ریزی دقیق و اصولی نسبت به اجرایی نمودن بند فوق با اقدام لازم را به عمل آورند.

در تحقیق میدانی که در سال ۱۳۹۹ انجام شده دستگاه ۲۲۶ سرویس بهداشتی عمومی موجود در سطح شهر تبریز در قالب ۴۶ معیار بر اساس شاخص های اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا و ضوابط سرویس های بهداشتی موضوع ماده ۱۳ آئین نامه بهداشت محیط بصورت میدانی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است که مداقه و تعمق بیشتر در یافته های آن می تواند مجموعه مدیریتی شهرداری تبریز را در سیاست گذاری، برنامه ریزی و اتخاذ رویکرد مناسب جهت گذار از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب یاری کند.

تحلیل نتایج تحقیق حاکی از آن است که از ۲۲۶ دستگاه سرویس بهداشتی موجود (۸۰۱ چشمه مردانه و ۵۵۹ چشمه زنانه) در سطح شهر تبریز، ۱۹۱ دستگاه (۵۱/۸۴ درصد) در وضعیت فعال می باشد که این امر خود سرانه دسترسی به سرویس های بهداشتی را کاهش داده است. در این بین منطقه هشت با ۳۷ دستگاه بیشترین و منطقه نه با ۱ دستگاه کمترین سرویس های بهداشتی فعال را به خود اختصاص داده اند. به لحاظ برخورداری مناطق ده گانه از سرویس بهداشتی منطقه هشت با ۷/۱۷ درصد بیشترین و منطقه نه با ۷۷/۱ درصد کمترین تعداد سرویس های بهداشتی را به خود اختصاص داده اند.

به لحاظ نرخ دسترسی مناطق به سرویس های بهداشتی نیز منطقه هشت با نرخ ۳۱/۱۰ دارای بالاترین نرخ دسترسی و منطقه شش با ۱۹/۰ کمترین دسترسی به سرویس های بهداشتی عمومی در میان سایر مناطق را دارا می باشند. به لحاظ سرانه دسترسی به سرویس بهداشتی عمومی، بالاترین سرانه با ۴۳/۳۹ متعلق به منطقه نه می باشد؛ که علت این امر را می توان جمعیت کم ساکن در این منطقه دانست. همچنین، منطقه یک نیز دارای پایین ترین سرانه دسترسی نسبت به سایر مناطق می باشد. پراکنش سرویس های بهداشتی نیز در کاربریهای مختلف متعادل نمی باشد. به طوری که ۸/۷۰ درصد از آنها در فضاهای سبز واقع شده و این بدان معنی است که جهت دسترسی به سرویس های بهداشتی، باید به فضاهای سبز دسترسی داشت. علاوه بر این، بخش قابل توجهی از پهنه شهری نیز فاقد دسترسی پیاده به سرویس های بهداشتی است.

به لحاظ وضعیت نظافت، تنها ۶۲/۲۰ درصد از سرویس های بهداشتی در وضعیت مناسب قرار دارند و مابقی در وضعیت نامناسب به سر می برند. به لحاظ وضعیت برخورداری از سیستم گرمایشی نیز، از کل سرویس های بهداشتی، ۱۳۴ دستگاه (۰۷/۶۹ درصد) فاقد سیستم گرمایشی می باشند. همچنین تنها ۵۸/۲ درصد دارای خشک کن دست و مابقی(۴۲/۹۷ درصد) فاقد خشک کن دست می باشند. به لحاظ برخورداری از سرویس توالت فرنگی تنها ۸۷/۲۸ درصد(۵۶ دستگاه) دارای سرویس فرنگی بوده و ۱۳/۷۱ درصد(۱۳۸ دستگاه) فاقد چنین امکاناتی می باشند. به لحاظ برخورداری از سطل زباله نیز ۵۱ سرویس بهداشتی(۲۹/۲۶ درصد) در سطح شهر تبریز دارای سطل زباله و ۱۴۳ دستگاه(۷۱/۷۳ درصد) فاقد آن بوده اند. در خصوص سیستم تهویه نیز ۳۴/۳۴ درصد (۱۱۹ دستگاه) از سرویس های بهداشتی دارای سیستم تهویه و مابقی ۶۶/۳۸ درصد فاقد سیستم تهویه می باشند. در زمینه وجود تابلوهای مسیریاب، تنها ۹۵/۱۴ درصد از سرویس های بهداشتی دارای این تابلوها هستند.

همچنین در ایجاد سرویس های بهداشتی عمومی سطح شهر اهمیتی به افراد توان یاب، کم توان و نیز زنان و کودکان داده نشده است. به طوری که هیچ سرویس بهداشتی مناسبی برای افراد توان یاب و کم توان وجود ندارد. به لحاظ اختصاص فضای مناسب مادر و کودک نیز تنها در منطقه بازار یک سرویس بهداشتی وجود دارد که فضای مناسب برای مادر و کودک را دارا می باشد. علاوه بر آن، سرویس های بهداشتی سطح شهر به لحاظ امنیت نیز در سطح مناسبی قرار ندارند. به لحاظ وضعیت کفسازی نیز، ۳۳/۴۴ (۸۶ دستگاه) دارای کفسازی مناسب و مابقی(۶۷/۵۵ درصد) فاقد کفسازی مناسب می باشد. بر پایه برداشتهای میدانی، تنها ۰۳/۱ درصد (دو دستگاه) از سرویس های بهداشتی دارای جعبه اخذ نظرات و پیشنهادات کاربران بوده و ۹۷/۹۸ درصد فاقد آن هستند.

جمع بندی نتایج تحقیق انجام شده بر اساس شاخص های ۴۲ گانه حاکی از آن است که میزان استاندارد بودن کل سرویس های بهداشتی تبریز برابر ۳۸/۴۰ درصد است که در این بین منطقه ۹ با ۵۴/۶۱ درصد دارای بیشترین میزان و منطقه ۱۰ نیز دارای کمترین میزان سرویس های بهداشتی استاندارد می باشد. بنابراین لازم است سرویس های بهداشتی تبریز هم از جهت کمیت و هم از حیث کیفیت مورد بازنگری اساسی واقع شوند و با برنامه ریزی دقیق و اصولی با هدف دستیابی به حفاظت از محیط زیست و حفظ بهداشت شهری ، افزایش سطح رفاه و آسایش در محیط شهر ، افزایش کیفیت خدمات رسانی در حوزه خدمات شهری و بهسازی محیط شهری از طریق استقرار مبلمان شهری با رویکرد زیباشناسی اقدامات لازم در دستور کار قرار گیرد.