شهریار تبریز/ رضا عالش‌زاده : به دنبال ویرانی نقاط دیدنی شهر تاریخی پالمیرا در جریان جنگ سوریه در سال ۲۰۱۵، محافظان برای کمک به بازسازی آینده آن، مدل‌های دیجیتال سه‌بعدی از آن را ساختند. تخریب بوداهای بامیان در افغانستان در سال ۲۰۰۱ که اسناد قبلی بسیار اندکی در مورد آن وجود داشت باعث شد تا اقداماتی در زمینه مستندسازی بناهای تاریخی آسیب‌پذیر انجام شود. اخیراً، بررسی‌های دیجیتال دقیق و مدل BIM در بازسازی کلیسای نوتردام در پاریس پس از ویران شدن در آتش‌سوزی در سال ۲۰۱۹ نقش موثر خود را نشان داد.
یکی از ابزارهای دیجیتال مورد استفاده در این ابتکارات، فتوگرامتری است. به بیان ساده، فتوگرامتری فرایند به‌دست‌آوردن اطلاعات از عکس‌ها است. اگرچه منشا این کار به قرن نوزدهم می‌رسد، اما استفاده از آن با استفاده از نرم‌افزار و عکاسی دیجیتال، با ابزارهای موجود برای تبدیل چندین عکس از یک شی یا ساختمان به یک مدل سه‌بعدی، افزایش‌یافته است. این کارها می‌توانند حتی شامل اطلاعات دقیق رنگی باشند که ظاهری واقعی از جسم فیزیکی را به تصویر می‌کشد. برای این کار می‌توان حتی از فیلم‌های پهپادبرای ساخت مدل‌های سه‌بعدی در کسری از زماناستفاده کرد؛ بنابراین، این ابزار، برای محافظان میراث، باستان‌شناسان و معماران بسیار ارزشمند است
این فناوری باگذشت زمان به طور چشم گیرتری در دسترس قرار گرفته است. به‌عنوان‌مثال، از این ابزار در ترکیب با تلفن‌های همراه، می‌توان مکان‌های میراث را بدون تجهیزات بزرگ یا پیچیده ثبت کرد و همچنان به نتایج قابل‌توجهی دست‌یافت. این در کار کتابخانه میراث دیرالزور دیده شد که در آن مستندسازی شهر تاریخی عمدتاً با استفاده از تلفن همراه انجام شد. در این شهر، شرایط امنیتی امکان حمل‌ونقل دوربین‌های بزرگ یا تجهیزات اسکن را نمی‌داد، بنابراین تیم کاری مجبور بود بر ابزارهای ساده تکیه کند.
دردسترس‌بودن ابزار دیجیتال فتوگرامتری بسیاری از گروه‌های مستقل را بر آن داشته است تا اسناد و مدارک و حفاظت از بناهای میراث را در دست بگیرند. موگاسم (Mogasam) نام پروژه‌ای است که توسط معمار کریم فواد در قاهره مصر آغاز شده است. این معمار پس از مدتی که در بریتانیا تحصیلات خود را در انجمن معماری به پایان رساند، در سال ۲۰۲۲ موگاسم را به‌عنوان روشی برای برقراری ارتباط مجدد با شهر خود راه‌اندازی کرد. در ابتدا، تمرکز این پروژه بر روی اقلام ساده مانند اشیای سنتی و عتیقه‌جات، درها و بخش‌هایی از نماها بود. اما بعدها به مطالعه ساختمان‌های تاریخی کمتر شناخته‌شده، ساختمان‌هایی که به‌عنوان دارایی‌های میراثی در فهرست‌بندی نشده‌اند یا مستندات زیادی ندارند، گسترش یافت.
با رونق ساخت و ساز در قاهره، موگاسم خطری را برای ساختمان‌های تاریخی بدون سند شناسایی کرد. این پروژه نرم‌افزارهای عکاسی و فتوگرامتری تلفن همراه با اجتناب از فرایند پیچیده دریافت تجهیزات نقشه‌برداری و مجوزهای استفاده از آن، به ابزاری ارزشمند برای مستندسازی ساختمان‌های در معرض تهدید تبدیل کرد. به گفته کریم فواد، این واقعیت که برخی از ساختمان‌های مورد مطالعه در نهایت تخریب شدند، اهمیت این پروژه را برجسته کرد؛ بنابراین، کتابخانه‌ای از مدل‌های دیجیتال سه‌بعدی باهدف دسترسی به آن برای همه در حال انجام است.
بااین‌حال، شرایطی نیز وجود دارد که حتی استفاده از تجهیزات کوچک مانند تلفن همراه امکان‌پذیر نیست. به‌عنوان‌مثال در مناطق دارای درگیری فعال، به جمع‌آوری عکس‌های گرفته شده قبلی، بررسی نقشه‌های موجود و غربال‌کردن بایگانی‌ها تکیه می‌شود. مجموعه سودان مدرن (MSC)، یک ابتکار مستقل و داوطلبانه از معماران و محققان، در حال مطالعه سینماهای قرن بیستم سودان بوده است. باتوجه‌به اینکه پایتخت خارطوم در زمان نگارش این مقاله هنوز درگیر جنگ بود، دسترسی به این سایت‌ها ممکن نبود چه برسد به اینکه عکاسی انجام گیرد.
سینماهای سودان جایگاه مشخصی در تاریخ معماری این کشور دارند. اولین آنها در زمان استعمار در نزدیکی پادگان ارتش برای سربازان بریتانیایی در سال ۱۹۳۴ ساخته شد که یک محل اجرای تئاتر در فضای باز بود، طرحی که روند ساخت چند دهه بعدی سینما را تعیین کرد. در اواخر دهه ۱۹۷۰، اکثر محله های پایتخت و بسیاری از شهرهای سراسر کشور دارای سینما بودند. این ها نه تنها به عنوان سالن های سینما و تئاتر، ارتباط بین مخاطبان با تولیدات داخلی و بین المللی ایجاد می کردند، بلکه به عنوان عرصه هایی برای کنسرت ها و رویدادهای اجتماعی هم عمل می کردند. آنها بسیار بزرگ بودند و هزاران نفر را در خود جای می‌دادند و طرح‌های براقی داشتند که یادآور هنر دکو یا مدرنیسم بود. یک کودتا در سال ۱۹۸۹ یک دولت تندرو را به ارمغان آورد که سینماها را تحت محدودیت قرار داد، به طوری که بیشتر آنها در دهه ۲۰۱۰ متروک شدند و حتی تلاش برای احیای آنها بیهوده بود.
بنابراین، هنگامی که تیم MSC شروع به مستندسازی آنها کرد، آنها مدت‌ها بود که از رده خارج شده بودند و نقش آنها به‌عنوان یک وسیله اجتماعی حیاتی یک خاطره دور بود. علاوه بر این، جنگی که در سال ۲۰۲۳ آغاز شد، دسترسی به اکثر سینماهای خارطوم را غیرممکن کرد. این سینماها به جز تعداد انگشت شماری مانند سینمای الصفیه، به‌ندرت مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته بودند. در صورت امکان، اطلاعاتی در مورد این بناها جمع‌آوری شد، اما در بیشتر موارد، باید از عکس‌های تاریخی و جدید برای ساخت مدل‌های دیجیتال با استفاده از ابزارهای فتوگرامتری استفاده می‌شد. این اطلاعات در نهایت برای ساخت مدل‌های BIM مورد استفاده قرار گرفت.
بنابراین، فتوگرامتری و سایر ابزارهای دیجیتال می‌توانند فرصت‌های ارزشمندی را برای مستندسازی در شرایطی که قبلاً امکان‌پذیر نبود، ارائه دهند. اتکای آن به تجهیزات کوچک و دردسترس‌بودن آنها از مهم‌ترین مزیت‌های این ابزارها قلمداد می‌شوند که می‌توانند در حفظ و احیای بناهای دارای ارزش میراث‌گونه کمک کنند.
منبع:
نظرات