نخستین شهر و مجتمع دانشگاهی دنیا کجاست؟

به گزارش شهریار به نقل از خبرگزاری فارس، احمد حمزه‌زاده، در نشست هم‌اندیشی همایش بین‌المللی گردشگری سلامت و علمی تبریز، بزرگ‌ترین چالش گردشگری کشور را پدیده ایران‌هراسی دانست و تاکید کرد: تصویری غیرواقعی از ایران در سطح بین‌المللی ارائه می‌شود که همواره توسط گردشگران ورودی به کشور و استان رد شده است. این تضاد بین ذهنیت اولیه و تجربه واقعی سفر به ایران، نشان‌دهنده اهمیت فعالیت‌های موثر در معرفی چهره حقیقی کشور است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌شرقی راهکار اصلی مقابله با این پدیده را بهره‌برداری از ظرفیت دانشجویان خارجی عنوان کرد و گفت: در حال حاضر، بیش از ۶هزار دانشجوی خارجی در استان مشغول به تحصیل هستند. این افراد می‌توانند به‌عنوان سفیران فرهنگی و گردشگری ایران عمل کرده و تصویر واقعی کشور را به جهان منعکس کنند.

وی با تاکید بر اهمیت گردشگری علمی، مجموعه تاریخی ربع رشیدی را نمونه‌ای از ظرفیت‌های علمی استان معرفی کرد و افزود: ربع رشیدی به‌عنوان اولین شهر دانشگاهی دنیا، نشان‌دهنده سابقه علمی و دانشگاهی ایران است. احیای چنین ظرفیت‌هایی در کنار تعامل با نخبگان علمی، می‌تواند به توسعه گردشگری علمی و بهبود تصویر بین‌المللی کشور کمک کند.

حمزه زاده وی از برنامه‌ریزی برای برگزاری همایش‌ بین‌المللی گردشگری علمی و سلامت در تبریز خبر داد و گفت: این همایش‌ با هدف معرفی ظرفیت‌های علمی و جذب سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری برگزار خواهد شد. امید است که این برنامه‌ها با استقبال بخش‌های خصوصی همراه شده و به نتایج کاربردی منجر شود.

ر بع رشیدی، اولین مجتمع دانشگاهی جهان

حدود ۷۰۰ سال پیش، تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهرهای جهان به شمار می‌آمد. هم‌اکنون بقایایی از ربع رشیدی که در زمان خود، یک شهرک دانشگاهی بود و مراکز مختلف علمی و تحقیقاتی در آن به فعالیت می‌پرداختند، در شهر تبریز به چشم می‌خورد.

پس از تسخیر ایران توسط مغول‌ها، سه سال پس از به قدرت رسیدن غازان‌خان، خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی به سمت وزارت اعظم منصوب شد. وی پیش از این با فرقه اسماعیلیه همراه بود. این اتفاق در سال ۱۲۹۵ میلادی (۶۷۴ خورشیدی) رخ داد و زمینه‌ساز تحولاتی بزرگ در حکومت‌داری و مدیریت شهرهای ایران شد. خواجه رشیدالدین مردی دانشمند بود و در حوزه‌های مختلف علوم زمان خود، مقام استادی داشت. وی علاوه بر ربع رشیدی که در خارج از حصار تبریز آن زمان واقع بود، در شهر تبریز نیز بناهای زیادی احداث کرد.

ربع رشیدی در زمان وزارت رشیدالدین فضل‌الله همدانی ساخته شد و نام خود را از وی اقتباس کرد. از آن جا که چهار دانشکده در چهار گوشه این محوطه دانشگاهی مشغول فعالیت بود، نام «ربع» (از واژه «اربع» که در عربی به معنای «چهار» است) بر آن نهاده شد. به خاطر آن که خواجه رشیدالدین پزشک بود و ایلخانان به علم پزشکی اهمیت فراوان می‌دادند، دانشکده پزشکی ربع رشیدی بسیار پیشرفته بود و در مرکز توجه قرار داشت. ربع رشیدی حداقل ۲۰ سال دایر بود و پس از آن به دلایل مختلف مورد بی‌مهری قرار گرفت و در نهایت متروکه شد. با این حال اثر فعالیت کوتاه آن در جریان علمی آن عصر به خوبی نمایان است.

اسناد تاریخی نشان می‌دهد وسعت ربع رشیدی بسیار زیاد بوده و در آن مسجد، مدرسه، بیمارستان و کتابخانه وجود داشته است. همچنین خواجه رشیدالدین پس از فوتش، در همین مکان به خاک سپرده و مقبره‌ای برای وی ساخته شده بود. برای محافظت از ربع رشیدی، دیواری خشتی گرد آن را محصور کرده بود. گفته می‌شود هر شعبه از دانش بشر در آن زمان، در ربع رشیدی تدریس می‌شد و شش هزار دانشجو از آن بهره می‌بردند. برخی مورخان ادعا کرده‌اند کتابخانه ربع رشیدی ۶۰ هزار جلد کتاب در خود داشته است و ۲۰۰ قاری قرآن، ۵۰۰ فقیه، یک‌هزار طلبه علوم دینی و ۵۰ پزشک حاذق در آن سکونت داشته‌اند. برای سکونت دانشمندان و دانشجویان ربع رشیدی، خانه‌های بسیاری در این شهرک دانشگاهی ساخته شده بود. همچنین بناهایی مانند حمام، دارالایتام، مهمانسرا، بیمارستان و کارگاه صنعتی نیز به وجود آمده بود تا دانشمندانی که از یونان، روم، مصر و چین در آن جا حضور می‌یافتند بتوانند از آن استفاده کنند. به جز قسمت اصلی که به آموزش مشغول بود و قسمتی که برای تامین سکونت‌گاه و تاسیسات رفاهی بنا شده بود، منطقه‌ای اعیان‌نشین با نام «ربض رشیدی» نیز در این محوطه وجود داشت که یک مجتمع مسکونی اعیانی به شمار می‌آمد. از جمله جالب‌ترین قسمت‌های ربع رشیدی، بخشی به نام «دارالمساکین» بود که به شکل یک ساختمان الحاقی در خارج ربع ساخته شده بود. در این بخش، روزانه از ۱۰۰ نفر فقیر و مسکین با غذای رایگان پذیرایی می‌شد.

جدا از تاثیرات مهمی که ربع رشیدی در جریان علمی عصر خود بر جای گذاشت، وجود مجموعه مقررات اداره این مجموعه که از سوی خواجه رشیدالدین در کتابی به نام «الوقفیه الرشیدیه بخط الواقف فی بیان شرایط امورالوقف والمصارف» گردآوری شده، بسیار جالب توجه است. نسخه اصلی وقفنامه ربع رشیدی هنوز هم موجود است و در کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می‌شود. این اثر ارزشمند در سال ۲۰۰۷ میلادی (۱۳۸۶ خورشیدی) به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

در ربع رشیدی هر پزشک علاوه بر مداوای بیماران، پنج تا ۱۰ دانشجو را نیز تعلیم می‌داد. معمولا دانشجویان پنج سال در دانشکده پزشکی مشغول فراگیری علوم و فنون طبابت بودند و پس از آن می‌توانستند به معالجه بیماران بپردازند. برای کسانی که این دوره را طی می‌کردند، سندی به عنوان «اجازت» یا به تعبیر امروزی «دانشنامه» صادر می‌شد.

فرایند تحصیلی دانشجویان در دو نوبت صبح و بعدازظهر برنامه‌ریزی شده بود، به این شکل که صبح‌ها، دروس به صورت نظری و بعدازظهرها به صورت عملی تعلیم داده می‌شد. کل هزینه تحصیل و اسکان دانشجویان پزشکی در این مرکز از سوی حکومت تامین می‌شد. همین موضوع موجب شده بود ربع رشیدی به یک دانشگاه بین‌المللی تبدیل شود و دانشجویانی از مصر، چین و هند نیز در آن حضور داشته باشند.

ربع رشیدی در منطقه شمالی تبریز امروز و در مکانی مرتفع در دامنه کوه سرخاب قرار گرفته است. نام این بنا در سال ۱۹۷۵ میلادی (۱۳۵۴ خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد.