جایگاه استراتژیک صنعت سیمان و چالش‌های آن
پس از انقلاب، تحولات عمده‌ای در بیشتر رشته‌های صنعتی و معدنی ایران رخ داده و به هر رشته صنعتی و معدنی و تولیدی ایران که نیم‌نگاهی می‌اندازیم، این موضوع کاملا روشن است. یکی از این صنایع بسیار مهم و پرشتاب صنعت سیمان است که یکی از مهم‌ترین صنایع موثر در توسعه و رشد صنعتی هر کشور بوده و امروزه به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه صنعتی مورد توجه قرار گرفته و مصرف سرانه آن می‌تواند به عنوان یکی از معیارهای رشد صنعتی در نظر گرفته شود. به همین منظور برای بررسی وضعیت این صنعت گزارشی تهیه کردیم که طی آن با سید محمد اتابک، رییس هیات مدیره انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان، در مورد وضعیت این کالا از گذشته تا حال به گفت‌و‌گو پرداختیم:
اشاره‌ای به وضعیت سیمان از گذشته تاکنون
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) صنعت سیمان کشور از زمان بهره‌برداری از اولین کارخانه سیمان ایران در ۸ دی ماه ۱۳۱۲ با ظرفیت ۱۰۰ تن در روز (۳۰۰۰۰ تن در سال) در شرکت سیمان ری تاکنون گام‌های بسیار بلندی را در جهت ارتقای جایگاه این صنعت در جهان برداشته است؛ به گونه‌ای که ظرفیت تولید از ۸ میلیون تن در سال ۱۳۵۷به بیش ۷۰ میلیون تن در سال ۱۳۹۱ رسیده است و با طی یک دوره فعال توسعه‌ای در کمتر از ۱۰ سال با همت و تلاشی مثال زدنی از رتبه ۱۶ جهانی در سال ۲۰۰۰ به جایگاه چهارم جهان و اول منطقه در سال ۲۰۱۲ از منظر تولید و از منظر صادرات با ۸/۱۳ میلیون تن در این سال به رتبه اول جهان دست یافته است که مطابق با چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران است.
تعداد کارخانه‌ها نیز از ۱۵ کارخانه در سال ۵۷ به ۳۶ کارخانه در سال ۸۰ و ۶۹ کارخانه در سال ۹۱ و میزان تولید سیمان از ۸ میلیون تن در سال ۱۳۵۷ به ۶/۲۶ میلیون تن در سال ۸۰ و ۷۰ میلیون تن در سال ۹۱ و میانگین سرانه تولید نیز از ۹/۲۲۷ کیلو در سال ۵۷ به ۴۱۵کیلو در سال ۸۰ و ۹۴۰ کیلوگرم در سال ۹۱ رسیده است که ۱۶۳ درصد رشد تولید سیمان را در ۱۱ سال اخیر شاهد هستیم.
قیمت‌گذاری سیمان در ایران دارای مقاطع گوناگونی بوده است تا اینکه در سال ۷۱ قیمت‌گذاری سیمان به صورت مشروط آزاد اعلام شد و مقرر شد کارخانه‌ها سیمان را با قیمت تعادلی ارائه کنند پس از آن در سال ۷۶ با هدف ایجاد انگیزه و رقابت قیمت سیمان با مسوولیت و نظارت وزارت صنایع و معادن با شرایط خاصی آزاد اعلام شد. در سال ۷۸ مسوولیت نظارت بر تنظیم بازار سیمان به وزارت صنایع محول شد. در سال ۱۳۸۰ نیز براساس مصوبه هیات دولت، سیمان در زمره کالاهای بخش دوم گروه اول سبد حمایتی قرار گرفت که در آن زمان ۲۷ میلیون تن تولید را در کشور برای این کالا شاهد بودیم. متعاقب این مصوبه، کمیسیون تنظیم بازار، طرح جامع سیمان را در سال ۱۳۸۱ به تصویب رساند و در این سال ما با رشد انبوه سیمان رو‌به‌رو شدیم. البته براساس ماده ۱۴، طرح جامع سیمان برای مدت سه سال تنظیم شده بود که این طرح به دلیل مشکلات اجرایی به‌درستی اجرا نشد. در نهایت در سال ۱۳۸۳ بر اساس مصوبه هیات دولت، سیمان از زمره کالاهای گروه اول سبد حمایتی خارج شد. سپس در سال ۱۳۸۴ مصوبه قبلی لغو و دوباره سیمان در سبد حمایتی قرار گرفت.
بهبود در بخش خصوصی
در تفاهم‌نامه سه‌جانبه‌ای که میان سازمان توسعه تجارت، معاونت توسعه بازرگانی داخلی وزارت صنعت و انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان امضا شد، بخشی از وظایف مدیریتی و راهبردی تنظیم بازار داخلی و صادرات سیمان کشور به این انجمن واگذار شد.
محمد اتابک در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» افزود: اتخاذ تدابیر لازم در جهت مدیریت و تدوین استراتژی و ارائه برنامه تامین، توزیع و تنظیم بازار داخلی سیمان و کلینکر در سطح ملی و منطقه‌ای و صادرات سیمان و کلینکر در راستای سیاست‌ها و برنامه‌های وزارت صنعت به منظور فراهم کردن اهداف کلان این بخش، ایجاد طرح‌های توسعه‌ای و ظرفیت‌های جدید تولید متناسب با جایگاه صنعت سیمان کشور در منطقه و جهان در دوره‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت براساس مزیت‌های جغرافیایی تولید و الگوی تقاضای داخلی و خارجی از جمله محورهای این تفاهم‌نامه است.
وی ادامه داد: همچنین بر این اساس انجمن صنفی مجاز است حسب ضرورت با توجه به هزینه‌های مرتبط و در نظر داشتن شرایط رقابتی و ایجاد تعادل و مدیریت در بازارهای داخلی نسبت به تعیین و ابلاغ قیمت فروش انواع سیمان و کلینکر به صورت ملی و منطقه‌ای بدون وارد شدن شوک شدید به بازار اقدام کند.
رییس انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان اضافه کرد: در صورت بروز هرگونه مشکل کمبود و نوسانات غیر‌منطقی قیمت در بازار سیمان در استان‌های کشور انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان باید با هماهنگی کارخانه‌های سیمان نسبت به رفع مشکل در کوتاه‌ترین زمان ممکن اقدام کند. به گفته وی، همکاری در تعیین قیمت‌های پایه فروش صادراتی در مرزهای خروجی و نظارت بر نحوه رعایت قیمت‌ها در سطح بازارهای صادراتی به تفکیک بازارهای هدف و اتخاذ تدابیر لازم در جهت حفظ و صیانت از منافع ملی کشور و همچنین منافع شرکت‌ها و بنگاه‌های تولیدی در جهت جلوگیری و پرهیز از هرگونه رفتار ساختار شکن و رقابت منفی و مخرب از دیگر محورهای این توافق است.
به گفته رییس انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان در سال‌هایی که تنها ۲۷ میلیون تن سیمان در کشور تولید می‌شد، آن اندازه سیمان جوابگوی هزینه‌های سیمانی ما نبود و هزینه‌های زیادی به ما وارد می‌شد و حالا باید قدر این زمان را بدانیم که با وفور سیمان در بازار داخلی رو به رو هستیم و اکنون در هر مکانی و در هر زمانی و به هر میزانی که نیاز به سیمان داشته باشیم در اختیارمان هست و به راحتی می‌توان این محصول را در بازار تهیه کرد. همچنین نکته مهم اینجاست که دیگر پروژههای کشور طولانی و توسعه دچار وقفه نمی‌شود.
وی افزود: پس بنابراین اگر بخواهیم عمیق‌تر به این صنعت نگاه کنیم خواهیم دید که صنعتگران داخل کشور در تولید خمیر مایه توسعه توانسته‌اند به این موقعیت دست بیابند که سازندگان و همچنین پروژههای عمرانی را معطل سیمان نگذارند. شما اگر به ۸ سال پیش نگاه کنید خواهید دید که بسیاری از پروژههای دولتی مهم که زمان اتمام داشتند به‌خاطر نبود سیمان معطل می‌ماندند؛ اما اکنون نه تنها با وفور سیمان رو‌به‌رو هستیم، بلکه این صنعت در تمام زمینه‌ها با رشد قابل ملاحظه‌ای رو‌به‌رو بوده است.
تاثیر ۵/۰ درصدی افزایش قیمت سیمان
محمد اتابک در مورد افزایش قیمت سیمان به خبرنگار ما گفت: امروز سیمان افزایش قیمتی را کمتر از ۲۰ هزار تومان در هر تن (حدود ۱۴ تا ۲۱ درصد با میانگین حدودا ۱۶ تا ۱۷ هزار تومان) تجربه کرده است. وی افزود: شما فرض کنید که قیمت تمام شده هر متر مربع ساختمان قیمتی بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تومان شود، اگر برای هر متر ساختمان ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلو سیمان مصرف کنیم یک پنجم این قیمت برای سیمان مصرف می‌شود؛ کجای دنیا درصد دخالت سیمان در ساختمان‌سازی زیر ۲ درصد است؟ از طرفی گران‌ترین سیمانی که اکنون در بازار عرضه می شود ۸۶ هزار تومان در هر تن درب کارخانه است؛ این عدد را تقسیم بر ۵ برای هر متر مربع ساختمان کنیم معادل ۱۷ هزار و ۲۰۰ تومان در هر مترمربع سیمان نیاز است؛ بنابراین با افزایش ۲۰ درصدی قیمت سیمان، هزینه ساخت یک متر مربع مسکن به طور مستقیم حداکثر نیم درصد افزایش می‌یابد و اعلام ۷ درصدی افزایش قیمت تمام شده مسکن درست نیست.
من به عنوان موسس انبوه‌سازها به شما می‌گویم که ۷ درصد افزایش نرخ وجود ندارد و ما تنها نیم درصد افزایش قیمت داشتیم پس این اعداد با حرف‌هایی که زده می‌شود به هیچ وجه همخوانی ندارد.
تفاوت قیمت سیمان و فولاد
به گفته محمد اتابک در هیچ کجای دنیا نسبت سیمان و فولاد مصرفی در ساختمان یک هجدهم تا یک بیستم نیست. در گذشته هم این رقم یک پنجم بوده است و متعادلش این است که بین یک پنجم و یک هفتم باشد؛ بنابراین با این رقم ما اکنون خیلی در سطح پایینی قرار داریم. وی ادامه داد: نرخ واقعی افزایش قیمتی سیمان به نسبت تورم صنعتی اعلام شده و طی محاسبه‌ای که بانک مرکزی داشته نسبت به سال ۸۰ افت ۵۱ درصدی را شاهد بوده است.
سیمان و بورس سهام
از طرفی نیز آمارها در بورس نشان می‌دهند که به رغم تمام سرمایه‌ای که این صنعت دارد ارزش آن در بورس رو به کاهش است. به عقیده اتابک، به طور خلاصه امروز اگر یک کارخانه سیمان را بخواهید بسازید، بین ۳۸۰ تا ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه می‌شود؛ اما این کارخانه در بورس قیمتی به میزان زیر ۱۰۰ میلیارد دارد. کارخانه‌های تولیدی جدید سیمان زیان‌ده شده‌اند و در بورس اوراق هم به دلیل عدم تطابق حجم سرمایه‌گذاری با فروش، این کارخانه‌ها نمی‌توانند سودی به سهامدارانشان بدهند.
نحوه قیمت‌گذاری سیمان
نحوه قیمت‌گذاری سیمان امروز به شکلی است که باعث شده نرخ رشد این صنعت از ۲۲/۱۸ درصد در سال ۸۸ به ۷/۵ درصد در سال ۹۱ برسد و این نشان دهنده کاهش رشد صنعت سیمان است. دلیل آن نیز عدم‌بازگشت مناسب سرمایه در این صنعت است که باعث شده توسعه در صنعت کند شود.
در عین حال، قیمت سیمان قیمتی است که هنوز به نسبت سایر مصالح ساختمانی از نرخ کمتری برخوردار است و ما باید دو مطلب را در این صنعت حل کنیم که این دو بر قیمت سیمانی که به دست مصرف‌کننده می‌رسد تاثیر زیادی دارد؛ یکی بحث توزیع است و دیگری بحث حمل‌و‌نقل. ما رشد نرخ حمل‌و‌نقلمان با رشد نرخ سیمان بسیار فاصله دارد. سیمان با سهم ۱۵ درصدی از حمل‌و‌نقل کشور جزو مهم‌ترین کالاهای قابل جابه‌جایی کشور محسوب می‌شود. در این بین صنعت سیمان در حال حاضر رشد مناسبی را تجربه کرده؛ در حالی که صنعت حمل‌و‌نقل رشد نکرده و این خود باعث افزایش قیمت این محصول می‌شود، آیا در این میان صنعتگری که رشد کرده باید پاسخگو باشد؟
سیمان و بورس کالا
محمد اتابک در آخر افزود: ما در بورس کالا موفق بودیم و نزدیک به ۶۰ درصد سیمان در این بازار برای عرضه پذیرش شده است؛ بنابراین برای کشف قیمت، منطقی‌ترین کار عرضه در بورس است؛ اما به شرط آنکه بورس ماهیت بورسی و رقابتی داشته باشد و ماهیت دستوری نداشته باشد و در رقابت نه اجازه انحصار دهند و نه دستوری باشد. به عبارتی رقابت واقعی باشد. قطعا یکی از استراتژی‌های بعدی ما بورس کالا خواهد بود.
تولید ۷۷ میلیون تن سیمان در سال‌جاری
مدیرکل صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد: تولید حدود ۷۷ میلیون تن سیمان برای سال ۹۲ از سوی واحدهای فعال سیمانی کشور پیش‌بینی شده است.
به گزارش «ایلنا»، به نقل از روابط عمومی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، محمد فاطمیان گفت: در سال ۹۱ حدود ۷۱ میلیون تن سیمان در کشور تولید شد که در مقایسه با سال قبل آن حدود شش درصد افزایش نشان داد.
وی همچنین از افزایش ظرفیت تولید سیمان در سال‌جاری خبر داد و افزود: با اجرای طرح‌های جدید سیمانی، ظرفیت تولید سیمان تا پایان سال ۹۲ به ۸۵ میلیون تن می‌رسد.
فاطمیان اظهار کرد: پیش‌بینی می‌شود با تکمیل طرح‌های در دست اجرا، ظرفیت تولید سیمان تا پایان برنامه پنجم توسعه از مرز ۱۱۰ میلیون تن نیز فراتر رود.
مدیرکل صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران در حوزه صنایع معدنی مزیت‌های فراوانی دارد؛ به طوری که این مزیت‌ها، تحریم‌ها را بی‌اثر کرده است. فاطمیان گفت: وجود مواد اولیه معدنی، نیروی انسانی ماهر، توان بومی‌سازی و توانایی استقرار صنایع معدنی در هر نقطه از کشور از مزیت‌های ایران در حوزه صنایع معدنی است. وی ادامه داد: در حال حاضر بسیاری از قطعات و تجهیزات مورد نیاز صنایع معدنی کشور بومی‌سازی شده، به گونه‌ای که اکنون در صنعت سیمان حدود ۹۰ درصد تجهیزات آن داخلی‌سازی شده است.
نظرات