یادی از او که منزلش «خانه جغرافیا» بود

• شنبه 29 تیر 1392
• 0 نظر

یادی از او که منزلش «خانه جغرافیا» بود

امروز نخستین سالروز درگذشت استاد محمد حسن گنجی، رییس خانه جغرافیا و از بنیانگذاران جغرافیای نوین و هواشناسی ایران و مرد سال هواشناسی جهان در سال ۲۰۰۱ است.

به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) زنده یاد دکتر گنجی در ۲۹ تیرماه سال گذشته در سن ۱۰۰ سالگی در بیمارستانی در تهران درگذشت. پیکر استاد پس از تشییع باشکوه از مقابل مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی و دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران به بیرجند - زادگاه استاد - منتقل و با بدرقه باشکوه مردم، دانشگاهیان و مسوولان استان خراسان جنوبی در محل بوستان گنجی بیرجند به خاک سپرده شد.

زنده یاد دکتر گنجی که در سال ۱۳۵۴ به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران‎ انتخاب شد در بیست و نهمین کنگرهٔ ‏اتحادیهٔ بین المللی جغرافیایی در کره‎ ‎جنوبی در سال ۲۰۰۰ میلادی به عنوان یکی از ۱۵ جغرافیدان ‏برجستهٔ جهان شناخته شد و‎ ‎سازمان هواشناسی جهانی، جایزه علمی سال ۲۰۰۱ خود را به وی اعطا ‏کرد.

منزل مسکونی استاد در تهران از سوی شهرداری تهران تملک و بازسازی شد و از آذرماه سال ۹۰ به عنوان خانه جغرافیا مرکزی برای گسترش و تعمیق روابط اهل دانش با شهروندان مورد استفاده قرار گرفته است.

دکتر‎ ‎گنجی، حدود ۱۰ درس جدید و مختلف را به تدریج وارد ‏برنامهٔ رشته جغرافیای کشور کرد و‎ ‎همه را شخصاً به تناوب در سال‌های تحصیلی مختلف تدریس کرد.

از ‏دکتر گنجی که موسس دانشگاه بیرجند نیز هست ۱۶ اثر تألیفی، شش نقد کتاب ، ۱۲ مقدمه کتاب، ۸۰ مقاله علمی،‎ ‎‎۱۹‎سخنرانی و ۱۴ مقاله به زبان انگلیسی به یادگار مانده است.

استاد گنجی اگرچه فرزندی نداشت ولی چندین نسل از اساتید و جغرافیدانان بزرگ کشور در مکتب او پرورش یافتند که سهمی بی بدیل در گسترش دانش جغرافیا و هواشناسی در کشور داشت.

محمد حسن گنجی در ۲۱ خرداد سال ۱۲۹۱ شمسی در بیرجند به دنیا آمد.

استاد گنجی

پس از اتمام ‎تحصیلات مقدماتی در ‏مدرسه شوکتیه بیرجند در مهرماه ۱۳۰۹ خورشیدی به ‏تهران آمد تا حقوق بخواند. ولی در تهران متوجه شد که‎ ‎بیشتر استادان مدرسهٔ عالی حقوق آن زمان، ‏فرانسوی هستند و چون زبان فرانسوی‎ ‎نمی‌دانست به دارالمعلمین عالی رفت که نخستین بنیاد آموزش عالی آن ‏زمان بود.

‎دارالمعلمین عالی که در ۱۳۰۷ بنیان‌گذاری شده بود، دو گروه فلسفه و ادبیات و‎ ‎تاریخ و ‏جغرافیا داشت. گنجی در رشتهٔ تاریخ و جغرافیا نام‌نویسی کرد و پس از سه‎ ‎سال در ۱۳۱۲ لیسانس آن ‏رشته را دریافت کرد. از آن جا که گنجی در کنکور اعزام به‎ ‎خارج در بخش معلمی تاریخ و جغرافیا مقام اول ‏را به دست آورده بود در ۲۵ شهریور‏‎ ۱۳۱۲ ‎همراه با حدود ۹۰ نفر دیگر که ۲۰ نفر از آنان از ‏دانش‌آموختگان دانشسرای عالی‎ ‎بودند، به فرانسه فرستاده شد.

چون در دبیرستان شوکتی بیرجند تا اندازه‌ای با ‏زبان‎ ‎انگلیسی آشنا شده بود، او را با ۱۲ نفر دیگر از دانشجویان که به زبان انگلیسی‎ ‎آشنایی داشتند، پس از ‏چند روز ماندن در پاریس به لندن فرستادند. در آن روزها معمول‎ ‎بود که دانشجویان فرستاده شده به انگلستان ‏را برای یکسال به زندگی در یک خانواده‌ی‎ ‎انگلیسی وا می‌داشتند تا زبان و آداب انگلیسی را فراگیرند. اما چون ‏گنجی زبان‎ ‎انگلیسی را به اندازهٔ نیاز می‌دانست، او را بی‌درنگ پس از ورود به انگلستان به ‎دانشگاه ‏ویکتوریا در منچستر معرفی کردند که در آن زمان یکی از پنج دانشگاه معتبر پس‎ ‎از آکسفورد و کمبریج به ‏شمار می‌آمد.

در سال دوم ماندن درانگلستان بود که پس از یک‎ ‎‏‌سال مطالعه و بررسی رشته‌های گوناگون، ‏تصمیم خود را گرفت که در زمینهٔ جغرافیا‎ ‎کار کند و از آن زمان تاریخ برای او در درجهٔ دوم اهمیت ‏قرارگرفت. او در آن سال در‎ ‎گروه تخصصی جغرافیا در دانشگاه منچستر نام‌نویسی کرد و پس از چهارسال ‏توانست لیسانس‎ ‎تخصصی و ممتاز در جغرافیا‎ ‎را به دست آورد که برابر کارشناسی‌ارشد به‎ ‎شمار می‌آید.

او دلیل گرایش خود را به جغرافیا و به ویژه هواشناسی، دو رویداد‎ ‎خشکسالی و سیلی می‌داند که ‏در روزگار کودکی و نوجوانی در زادگاهش رخ داد و باعث‎ ‎آسیب زیادی به روستاییان شده بود.

همچنین، در ‏روزگاری که در خارج تحصیل می‌کرد،‎ ‎بحث‌های داغی پیرامون نظریهٔ تکامل در جریان بود و از آن جا که ‏بارها شنیده بود که‎ ‎پاسخ جانداران به دگرگونی آب و هوا، نقش مهمی در تکامل جاندران دارد، به ‏موضوع‌های‎ ‎مربوط به آب و هوا و محیط بسیار گرایش پیدا کرده بود.

گنجی در مهرماه ۱۳۱۷ به ایران‎ ‎بازگشت و با عنوان دبیر(مربی) در‎ ‎دانشکدهٔ ادبیات و ‏دانشسرای عالی به تدریس جغرافیا پرداخت.

دوره خدمت دبیری او‎ ۱۴ ‎سال به طول انجامید و چون با ‏مقررات آن روز هرگز نمی‌توانست بدون درجه دکتری،‎ ‎استاد دانشگاه شود با استفاده از فرصت مطالعاتی ‏در شهریور ۱۳۳۱ به آمریکا رفت.

او‎ ‎پس از دوسال تحصیل در دانشگاه کلارک (در شهر ورستر ایالت ‏ماساچوست) درجهٔ دکتری در جغرافیا را به دست ‏آورد‎. ‎

دکتر گنجی در‎ ‎کنار تدریس و تحقیق در بسیاری از موسسات دولتی و خصوصی که با امور در زمینه های‎ ‎جغرافیایی ارتباط داشته‌اند در مراحل برنامه ریزی و همچنین در دوران‌های اجرایی‎ ‎مشارکت داشته است‎.

دکتر گنجی از مهرماه ۱۳۳۵ تا ‏مهرماه ۱۳۴۷ ریاست اداره کل هواشناسی‎ ‎ایران را نیز عهده دار بود. در این مدت، وی نماینده ثابت دولت ‏ایران در سازمان‎ ‎هواشناسی جهانی بود و به مدت پنج سال ریاست هواشناسی منطقه آسیا و ‏عضویت‎ ‎کمیته اجرایی سازمان مزبور را برعهده داشت.

دکتر گنجی از اردیبهشت ماه ۱۳۴۲ تا‏‎ ‎مهرماه ‏‏۱۳۴۷ معاونت پارلمانی وزارت راه و در زمان ریاست دانشگاهیِ پروفسور رضا، از‎ ‎سال ۱۳۴۷ به مدت ‏یک سال پست معاونت اداری و مالی دانشگاه تهران را عهده دار شد‎. آنگاه پس از چندی مشاور دانشگاه شد ‏و سپس از خردادماه ۱۳۵۳ عهده دار ریاست‏‎ ‎دانشکده ادبیات و علوم انسانی شد و تا پایان خدمت ۳۷ ساله دانشگاهی خود در این‎ ‎سمت باقی بود.

جشن تولد صد سالگی استاد گنجی

وی در بهمن ماه ۱۳۵۴ به افتخار بازنشستگی نائل آمد و از ‏مهرماه‎ ۱۳۵۴ ‎تا پایان سال ۱۳۵۷ ریاست مؤسسه آموزش عالی امیر شوکت الملک علم بیرجند را‏‎ ‎برعهده ‏داشت.

دکتر گنجی از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح بود. و از سال ۱۳۷۳ نیز با سمت مشاور دانشکده علوم زمین‏‎ ‎دانشگاه شهید بهشتی در طراحی و ‏اجرای برنامه‌ها مشارکت داشته‌است.

همچنین از سال‎ ۱۳۶۵ ‎عضویت بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و ‏تدوین کتب دانشگاهی ( سمت ) را دارا بوده‎ ‎و با بیشتر دانشگاه‌های تهران به ویژه دانشگاه تربیت مدرس ‏در دوره‌های دکترای‎ ‎جغرافیا تدریس همکاری داشته‌است.

وی همچنین عضویت کمیته رهبری اطلس اقلیمی ‏ایران را‎ ‎در سازمان هواشناسی برعهده داشته‌ است.

از دیگر مشاغل وی می‌توان به عضویت مادام العمر انجمن جغرافیائی انگلستان، عضویت سابق انجمن سلطنتی مردم‎ ‎شناسی انگلستان و ایرلند، عضویت شورای عالی آمار، هیات تحریریه دائره المعارف‎ ‎بریتانیا،عضو افتخاری انجمن ‏آمریکایی پیشرفت علوم، شورای عالی مردم شناسی‎،انجمن جغرافیائی کشورهای آسیا و ‏آفریقا، کمیته ملی آبشناسی ( یونسکو‎)، هیات ممیزه دانشگاه تهران، کمیسیون ‏بورس‌های دانشگاهی، کمیسیون‎ ‎همکاری فرهنگی ایران و فرانسه (دانشگاهی)، کمیته ‏جغرافیائی فرهنگستان ایران‎، شورای عالی جغرافیائی وابسته به سازمان جغرافیائی کشور، کمیته‎ ‎برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش،هیات امنای مدرسه عالی بازرگانی رشت، مدرسه عالی علوم اراک و مدرسه عالی فنی تهران،عضویت در ‏اتحادیه انجمن‌های علمی، ریاست اولین کنگره جغرافیدانان ایران در سال ۱۳۵۲، عضویت ‎شورای دانشگاه ‏تهران و ریاست انجمن جغرافیدانان ایران ۱۳۵۳ تا‏‎ ۱۳۵۷‎ (به عنوان نخستین رییس) اشاره کرد.