توضیحات سازمان مسکن و شهرسازی هرمزگان؛ شهرسازی در بندرعباس را به کجا باید برد؟
در پی انتشار مصاحبه‌هایی از رییس کمیسیون فنی و عمرانی شورای شهر بندرعباس در ایسنا درخصوص بررسی مسایل و مشکلات شهرسازی در این شهر بندری و تجاری، روابط عمومی سازمان مسکن و شهرسازی هرمزگان با ارسال یک نمابر به بیان توضیحاتی تحلیلی درخصوص وضعیت بخش شهرسازی و عوامل ریشه‌ای مشکل آفرین در بندرعباس پرداخته است.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir)به نقل از ایسنا، در متن کامل این توضیحات که به شکل یادداشت تنظیم شده، چنین آمده است:
«چندی پیش بخشی از مصاحبه یکی از اعضای محترم شورای اسلامی شهر بندرعباس با خبرگزاری ایسنا در روزنامه‌های محلی و برخی تارنماها با عنوان "شهرسازی در بندرعباس به کجا می‌رود؟" منتشر شد. عنوان مصاحبه سوالی بسیار دقیق و مهم را بیان می‌دارد؛ شهرسازی بندرعباس، به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای کشور و قطعاً مهم‌ترین شهر بندری ایران به کجا می‌رود؟
در خلال مصاحبه نیز عضو محترم شورای شهر، مجموعه بسیار متنوعی از مشکلات شهر بندرعباس را بر شمرده است که در نوع خود بسیار ارزشمند و گرانقدر است. در حقیقت خارج شدن یکی از اجزای مدیریت شهری از فرایند روزمره اداری و بازخوانی مشکلات و نواقص شهری را شاید بتوان یکی از مهم ترین نیازهای توسعه شهری در کشور دانست. با این همه، نکاتی که باید در این عرصه به آن توجه داشت این است که اولاً کدام بخش از این مشکلات، به صورت ویژه به شهر بندرعباس مربوط و کدام بخش دارای عمومیت در میان شهرهای بزرگ کشور را دارد و ثانیاً عرصه مداخله برای رفع هریک از این مشکلات در کجاست.
برای پاسخ به هر دو پرسش، ضروری است که ابتدا فهرستی از مشکلات برشمرده شده تهیه شود. مشکلاتی چون نبود فضای شهری مناسب و جذاب، بی‌هویتی بافتهای در حال شکل گیری، عدم انسجام و بی هویتی نماهای شهری، گسترش بی رویه شهرها در عین برجا ماندن بافتهای فرسوده، نارضایتی ساکنان از روند توسعه شهری، بی توجهی شهروندان سواره و پیاده به حقوق یکدیگر، بی توجهی به ارزش های معماری و شهرسازی کهن؛ دچارشدن شهرداری به اقدامات غیر فنی به علت عدم وجود منابع پایدار درآمدی، بی توجهی به نیازهای کودکان، سالخوردگان و معلولین در شهرها و ... که سیاهه‌ای بسیار طولانی خواهد بود به این فهرست می توان برخی مشکلات دیگر را نیز همچون بی وجهی به ارزش‌های زیست محیطی، عدم تامین خدمات حیاتی و زیر ساختها، عدم شکل گیری شراکت عمومی و خصوصی در توسعه شهری و موادری از این قبیل را نیز افزود.
* بندرعباس در برخی معیارها از بعضی از کلان شهرهای کشور نیز پیشی گرفته است*
بدون شک شهر بندرعباس یکی از پیچیده‌ترین شهرهای کشور است و در حقیقت تمرکز ترکیبی کم نظیر از ویژگیهای محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، نظامی و فرهنگی در یک کانون سکونتی، موجب تاثیر گذاری مجموعه عظیمی از عوامل درون زا و برون زای توسعه و بروز فرصت‌ها و تهدیدهایی جدی در این عرصه شده است. تا جایی که این شهر با جمعیتی کمتر از ۵۰۰ هزار نفر، در برخی معیارها از جمله قیمت زمین، تعداد مراکز تجاری و فعالیتی، کیفیت فضاهای شهری، الگوی سکونت و ساخت و ساز کیفیت، برخی خدمات شهری و ... از بعضی از کلان شهرهای کشور نیز پیشی گرفته است.
قرارگیری در رأس تنگه هرمز، وجود سابقه تاریخی سکونت و فعالیت، برخورداری از ساختار ویژه قومی و مذهبی و ... موجب تمرکز مجموعه‌ای از فعالیتهای بازرگانی، نظامی، سنتی و به تبع آن سکونتی و ارتباطی در این شهر شده است. همین تمرکز و تداخل که می‌تواند یک فرصت نادر باشد، در مواردی تاثیرات مخربی از جمله پراکندگی و عدم انسجام بافت کالبدی، تداخل نامناسب فعالیتی و ... نیز در پی داشته است.
* اکثر قریب به اتفاق مشکلات بندرعباس در تمامی شهرهای بزرگ کشور وجود دارد*
با این همه، با مرور فهرست طولانی مشکلات شهری برشمرده شده، با اطمینان می توان گفت که اکثر قریب به اتفاق این مشکلات در تمامی شهرهای بزرگ کشور وجود دارد و برخی از آنها در سایر شهرها، بسیار شدیدتر از شهری همچون بندرعباس نیز قابل مشاهده است.
نکته دیگری که در این میان اهمیت دارد، آن است که حل این مشکلات چگونه امکان پذیر است. در حقیقت با دسته بندی مشکلات موجود در نظام شهری کشور که اندکی از آن در بخشهای پیشین و نیز در مصاحبه عضو محترم شورای اسلامی شهر بندرعباس ذکر شده است، مشاهده می‌شود که این مشکلات در عرصه‌های مختلفی چون زیر ساختهای فرهنگی، اجتماعی، نظام کلان اقتصادی، نظام کلان حقوقی- قانون مدیریت شهر و البته الگوهای شهرسازی و معماری قابل دسته بندی است. در این میان تنها بخش بسیار کوچکی (و البته مهمی) از مشکلات به الگوهای شهرسازی وابسته است. همین بخش کوچک و مهم نیز خود باید به زیر بخشهایی تقسیم شود.
در حقیقت با بررسی نظام‌های شهرسازی مشاهده می‌شود که این علم نسبتاً نوپا در دو بخش کلی"برنامه ریزی شهری" و "طراحی شهری" مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این تقسیم بندی می توان سهم برنامه ریزی را به طرحهای جامع و سهم طراحی را به طرحهای ساماندهی فضایی و طراحی شهری نسبت داد. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که در طرحهای جامع یا به تعبیر دقیق تر "طرحهای توسعه و عمرانی" به مسایل اقتصادی، فرهنگی، محیطی و زیر ساختی و ... نیز پرداخته می‌شود.
* از یک طرح توسعه و عمران توقع حل و فصل مشکلات ساختاری اقتصاد را نمی‌توان داشت *
بدون شک نمی‌توان از یک طرح توسعه و عمران، توقع داشت که مشکلات ساختاری اقتصاد در مقیاس کلان و یا مشکلات ویژه فرهنگی- اجتماعی شهری و در حقیقت کشور را حل و فصل نماید. بلکه رسالت این طرحها، هدایت سازمان یافته توسعه به ویژه در بعد کمی است.
در بخش دیگری از مصاحبه ذکر شده است که مردم شهرسازی قدیم بندرعباس را بیشتر می‌پسندند و شهرسازی ایجاد شده که در ۱۴ سال اخیر (؟!) را دوست دارند. برای نگارنده مبنای تعیین این دوره ۱۴ ساله مشخص نیست، اما چنان که از محتوای مصاحبه بر می آید، احتمالاً زمان اجرای نخستین طرح جامع شهر است.
* بی انصافی است اگر مشکلات به وجود طرح جامع نسبت داده شود*
نکته‌ای که در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد این است که در بسیاری از شهرهای دارای پشتوانه فرهنگی، فضاهای موجود در محلات کهن، فضاهای زیباتر و جذاب‌تری به ویژه برای ساکنان هستند و در عوض در سالهای اخیر بافتهای شهری شکل گرفته چندان کیفیت فضای ارزشمندی را عرضه نمی‌نمایند. اما بی انصافی است اگر این مشکلات به "وجود طرح جامع" نسبت داده شوند. در حقیقت این تنزل کیفیت فضاهای شهری که در برخی از شهرها از جمله کلان شهرها از اواسط دهه ۱۳۴۰ آغاز شد و در برخی دیگر از شهرها به دو سه دهه اخیر مربوط است، در اثر رشد لجام گسیخته این شهرها بروز نموده است؛ به عبارت دیگر به علت ناکارآمدی بخشهای مولد اقتصادی از جمله صنعت حجم بالایی از سرمایه ها در چند دهه اخیر در عرصه ساخت و ساز متمرکز شده‌اند و این امر به ویژه در شهرهای دارای پتانسیل جذب همچون کلان شهرها و یا شهرهای با ریشه‌های بازرگانی و گردشگری همچون بندرعباس، فشاری غیر عادی به بستر شهری وارد نموده که توسعه شهر را از حالت طبیعی و معمول آن خارج نموده است.
* در صورت نبود طرحهای توسعه، لجام گسیختگی می توانست بسیار بیش از حد موجود باشد *
در این زمینه، نکته بسیار مهم آن است که در صورت عدم وجود طرحهای توسعه شهری این لجام گسیختگی می‌توانستند بسیار بیش از حد موجود باشد؛ دست اندازیهای سوداگران به اراضی پیرامون شهرها، عدم وجود حداقل های تاسیسات ترافیکی و خدمات شهری تداخل بیش از اندازه فعالیتهای صنعتی با عرصه‌های زندگی شهری آلودگی بیش از حد شهرها و ... حداقل پیامدهای قابل پیش بینی در اثر توسعه بدون برنامه شهرها هستند. بنابراین القای این تفکر که شهر بندرعباس در حال حاضر له شدن زیر فشار طرح جامع است و این که تلخی طرح جامع برای شهر مصیبت بار شده است، چندان منصفانه به نظر نمی‌رسد.
* روند شتابان رشد و بازماندن مدیریت شهری از این روند یک تهدید بزرگ است *
البته توجه به این امر بسیار مهم است که یکی از تهدیدات بسیار بزرگ در برابر شهرهایی چون بندرعباس روند شتابان رشد ( و نه الزاماًً توسعه) و بازماندن مدیریت شهری از این روند است. در حقیقت با توجه به رونق اقتصادی موجود در شهر عملا احتمال این امر که مدیریت شهری توان همراهی با این جریان را نداشته باشد و در نتیجه تن به برخی بی برنامگی‌ها دهد، وجود دارد.
در حقیقت، در پی ناکامیهای متعدد بروز نموده در طرحهای توسعه شهری تهیه شده بر مبنای الگوهای نهضت مدرن در دنیا، تغییر رویکردی در تهیه این طرحها ایجاد شد. در ایران نیز از اواخر دهه ۱۳۷۰ و به ویژه اوایل دهه ۱۳۸۰، بازنگری رویکرد تهیه طرحهای جامع در دستور کار جامعه شهرسازی کشور قرار گرفت و این امر منجر به تهیه "طرحهای دارای رویکرد ساختاری راهبردی" در کلان شهرهای کشور و چند شهر مهم دیگر از جمله بندرعباس شد.
یکی از ویژگیهای این رویکرد، نگاه سیستمی مندرج در آن است که امکان خودپایی و بازنگری در طرح جهت هماهنگی با تحولات روز را ایجاد می‌کند؛ به عبارت دیگر با دستیابی جامعه شهرسازی و مدیریت شهری به تصویری صحیح از پیچیدگی های پدیده شهر امکان تهیه سندی بلند مدت و قطعی برای این پدیده زنده در حال تغییر منتفی شد و در عوض به جای آن سیستمی پویا و خود پویا جایگزین گردید که با مشارکت مجموعه وسیعی از عوامل ذی مدخل، ذی نفع و ذی نفوذ که شامل مدیریت شهری، سرمایه گذاران، متخصصان و به ویژه شهروندان است، به صورت مداوم به اصلاح و بازخوانی اجزای توسعه شهری بپردازند. این امر که طرح جامع شهر بندرعباس نیز با چنین رویکردی تهیه شده است، خود فرصتی گرانبها در اختیار مدیریت شهری و شهروندان بندرعباس قرار می‌دهد.
* شهرسازی در بندرعباس بدون اراده شهروندان و مدیریت شهری به جای ویژه‌ای نمی‌رود *
در خاتمه باید یادآور شد، طرحهای توسعه شهری نیز باید به دنبال ایجاد حداکثر همسویی میان عوامل تصمیم ساز و تصمیم گیر و عوامل ذی نفع و ذی نفوذ باشند. شاید در اینجا بتوان با اشاره به عنوان مصاحبه مذکور و عنوان انتخاب شده برای یادداشت حاضر بر این امر تاکید کرد که شهرسازی در بندرعباس بدون خواست و اراده شهروندان و مدیریت شهری آن به جای ویژه‌ای نمی رود. بنابراین چنان که عضو محترم شورای اسلامی شهر بندرعباس نیز در پایان مصاحبه به درستی اشاره نموده‌اند: "آنچه مهم‌تر است پرورش روح همکاری میان طراحان شهری، معماران برنامه ریزان، انبوه سازان و جامعه شهروندان است به این امید که شهرسازی بندرعباس به آنجایی که باید هدایت شود."»
نظرات