برنامه جامع کاهش آلودگی هوا طولانی بود شکست خورد
تغییر طرح جامع کاهش آلودگی هوا، بررسی نقاط ضعف و قوت مدیریت آلودگی هوا، شناسایی آلاینده های مخرب، چالش بر سر کیفیت سوخت تولیدی و مصرفی در کشور، جدال بین شهرداری تهران و کمیته مدیریت آلودگی هوا و بررسی تکالیف تمامی دستگاهها در حل معضل آلودگی هوای تهران مهمترین محورهای گفتگو با مدیرکل اداره محیط زیست استان تهران است.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir)به نقل از مهر، پاییزی که گذشت پایداری هوا و ماندگاری آلاینده ها در هوای پایتخت به اندازه ای وضعیت را نابسامان کرد و زنگ هشدار را به صدا درآورد که مسئله آلودگی هوای پایتخت نقل محافل شد تا آنجا که حتی مدیران سازمان محیط زیست و کمیته کارگروه آلودگی هوا مجبور به اجرای طرح هایی فضایی مانند آبپاشی آسمان تهران و اجرای سراسری طرح زوج و فرد شدند.
هر چند که این اقدامات تاثیر چندانی در بهبود وضعیت نداشت و به مدد بارش باران و تغییر وضعیت جوی هوای تهران کمی قابل تنفس شد. با این حال نقد وضعیت شرایط هشدار آلودگی هوای تهران، پایین بودن کیفیت سوخت، شکست طرح جامع کاهش آلودگی هوا، ورود استانداری به عنوان نهادی سیاسی و امنیتی به کارگروه آلودگی هوا و فعالیت شهرداری تهران در مدیریت آلودگی هوای تهران از جمله مسائلی بود که به بهانه آنها به گفتگو با رسول علی اشرفی پور مدیرکل اداره محیط زیست استان تهران نشستیم.
* تهران در پاییزی که گذشت به دلیل وضعیت خاص اقلیمی آلودگی گسترده ای را تجربه کرد و به عقیده بسیاری رکورد جهانی زد، آیا پیش بینی این وضعیت برای تهران نشده بود؟
ــ رسول علی اشرفی پور مدیرکل اداره محیط زیست استان تهران: نمی توان گفت در آلودگی هوای تهران رکورد جهانی زدیم و این حرف حرف غلطی است و کاملا غیر مفید و حرفی سیاسی است و جای تاسف دارد که از سوی برخی افراد گفته می شود. ما دستاوردهای طرح قبلی را تا الان پیگیری کرده ایم و پیش نویس طرح جامع کاهش آلودگی هوا را برای تائید دولت به تصویب کارگروه مدیریت آلودگی هوا رسانده ایم. بی تردید آلودگی هوا یکی از معضلات مهم زیست محیطی تهران است که باید به آن پرداخت. نمی خواهم به گذشته دور برگردم اما از برنامه دوم توسعه توجه عملیاتی به آلودگی هوای تهران شده است. در برنامه سوم و چهارم نیز این موضوع به طور جدی تر دیده شده است. برای اولین بار سال ۷۹ پکیج مشخصی با عنوان برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران تهیه شد و خلاصه ای از آن به تصویب هیئت وزیران وقت رسید. نسخه نخست در هفت محور تدوین شد و بعدها دو محور دیگربه آن اضافه شد.
برنامه جامع مانند هر برنامه عملیاتی دیگر نقاط ضعف و قوتی داشت که حذف سرب از مهمترین نقاط قوت این برنامه بود که اجرایی شد. همچنین توجه به پایش زیست محیطی آلودگی هوا که بر اساس آن تهران و شهرهای بزرگ مجهز به سیستم سنجش آلودگی هوا شدند. تعیین استانداردهای تولید خودرو و اینکه چه گامهایی برای پیمودن فرایند تکاملی این استانداردها باید طی کنیم. مهمترین نقاط ضعف این برنامه این بود که برنامه ده ساله طراحی شده بود و این تنظیم ده ساله قدرت ارزیابی عملکرد دستگاهها را کاهش داد.
* یعنی دوره ۱۰ ساله طرح مدیریت جامع کاهش آلودگی هوای تهران دوره طولانی مدتی بود؟
ــ بله دوره طولانی مدتی بود چرا که برنامه های اجرایی زمان دار هستند و باید ظرف یک تا پنج سال اجرا می شدند ضمن اینکه این فرایند قدرت ارزیابی دستگاهها را کم کرد. اینها در برنامه هدف غایی را دیدند در حالی که می توانستند هدف را خرد و به دو دوره پنج ساله تقسیم کنند.
* پس جزئیات طرح جامع مشکلی نداشت و فقط مدت زمان اجرای آن به دیدگاه شما مانع موفقیت طرح جامع بود؟
ــ بله جزئیات خوب دیده شده بود، محورهای برنامه درست و به جا و قابل تائید هستند ولی زمان برنامه به نظر من طولانی مدت است و ضمانت اجرایی محورهای برنامه در برنامه جامع دیده نشده و اگر هم دیده شده مصوبات مشخصی برای اینکه مجری و ناظر کیست در آن مشخص نیست.
* مگر سازمان محیط زیست (اداره کل محیط زیست استان تهران) ناظر بر اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوا نبوده است؟
ــ نه اینطور نبوده در برنامه قبل دیده نشده است بلکه در گفتمانهای فنی عنوان شده که سازمان محیط زیست مسئول یا ناظر است. یعنی هر جا کسی را مسئول و یا مجری و ناظر اعلام کرده در قالب گفتمان اداری و اجرایی است و هیچ جایی به طور مشخص ضمانت اجرایی مشخصی ندارد. نکته دیگر اینکه مدت زمان برنامه جامع طولانی است و ارزیابی عملکرد و واحدهای مجری آن مشخص نیست. از سال ۸۲ استاندارد کردن خودروها را برای یورو ۲ شروع کردیم ولی عملا خدمات پس از فروش دو قطعه اصلی و مهم زیست محیطی خودروها (مبدلهای کاتالایسی و کنیستر) در زمان حاضر ارائه می شود. به بیان دیگر کسی در این ده سال برای این قطعات کاری نکرد.
در زمینه استاندارد خودرو نیز شرکتهای خودروساز عملا از سال ۸۵-۸۶ استاندارد را رعایت می کنند. این نشان می دهد که نظارت بر عملکرد برنامه قبلی وجود نداشته است. یکسری مباحث مطرح شده و اغلب در اجرا ناقص بوده است.
* مقصر این نقص و این نبود شرایط ارزیابی کیست؟
ــ نمی شود کسی را مقصردانست. کلیت برنامه ها خوب بوده اما مثل تمام برنامه های اجرایی و عملیاتی برنامه جامع نقص دارد و ما این طرح را که ابتدا هفت محور و سپس ۹ محور را شامل می شد تائید می کنیم و معتقدیم باید به آن پرداخته شود.
این اولین کار با برنامه در این حوزه بود که ۱۰ ساله پیشنهاد شد و این ایرادی است که می توان به این برنامه گرفت.
* چه آلاینده هایی سبب غلظت و تشدید آلودگی هوای تهران هستند؟
ــ زمانی مشکل ذرات معلق کمتر از ۲٫۵ میکرون، مشکل ازن، غلظت بالای دی اکسید نیتروژن و دیگر گازها بود که بیشترین غلظت آلودگی را داشتند. امروز غلظت این پارامترها کم شده است. آمار داده های دستگاههای سنجش آلودگی هوا نشان می دهد که آلاینده ها کم شده اند و اغلب غلظت این آلاینده زیر ۱۰۰ PSI است و در شرایط سالم و پاک به سر می برند.
البته اگر ما تا الان دست روی دست گذاشته بودیم تا به حال غلظت آلاینده های دیگر نیز بالا می رفت ولی اکنون استاندارد گازهای معلق در هوا زیر استاندارد است. آنچه امروز ما در تهران شاهد آن هستیم دو مسئله است. یکی افزایش غلظت ذرات معلق زیر دو و نیم میکرون و دیگری میانگین سالانه بعضی از پارامترهای آلاینده که مقداری از سطح میانگین استاندارد سالیانه بالاتر است. این نشان می دهد گامهای خوبی طی شده و نیاز است گامهای بهتری برداشته شود.
* ما امسال ۳۴ روز شدیدا آلوده را پشت سر هم تجربه کردیم در ضمن مردم وقتی دارند تنفس می کنند آلودگی هوا را می دیدند و این توده آلودگی مردم را آزار می دهد. آنها توجهی ندارد که این چه نوع آلاینده ای است که در هوا وجود دارد آنها می گویند هوا آلوده است.
ــ امسال شرایط خاصی وجود داشت. به دلیل وضعیت هواشناسی چند روز هشدار داشتیم. در آمار ۹ ماهه سال ۸۹ برای تهران ۱۵ روز پاک بوده و ۲۰۱ روز سالم بوده، در سال ۸۲ ما کلا ۹۱ روز سالم داشتیم و امسال نسبت به سال ۸۲ به مراتب شرایط بهتر بود. سال ۸۹، ۵۹ روز ناسالم داشتیم به اضافه ۳۴ روز ماندگاری هوا که به طور یکنواخت در کل کشور وجود داشته است. همچنین تعداد روزهای بسیار ناسالم نیز عموما در سالهای گذشته کم بوده است. در سالهای ۸۷، ۸۸ و ۸۹ یک روز ناسالم داشتیم و این روز بسیار ناسالم بر می گردد به ریزگردها که در خرداد ماه حادث شد.
امسال البته به لحاظ آلودگی هوا جزو سالهای سخت بوده است. اینکه آمار می دهند تا سال ۸۴ وضعیت آلودگی خوب بوده و بعد از سال ۸۴ ما شرایط آلودگی بدی داشتیم این حرف خیلی غیر منصفانه است.
من سوال می پرسم چرا سال ۸۴ را مبدا قرار می دهند یعنی چه؟ کجای برنامه جامع کاهش آلودگی هوای سال ۸۴ یک نقطه عطف بوده است. این اغراض سیاسی است و آمار هم اینطور نشان نمی دهد.
* بحث سوخت مصرفی خودروها یکی از مسائل مهم در آلودگی هوای تهران است. قرار بود وزارت نفت سوخت استاندارد را به کیفیت یورو ۴ و ۵ در اختیار شهروندان قرار دهد اما این اتفاق نیفتاده و عمدتا مشکل آلودگی هوا همین سوخت بی کیفیت است که در روزهای امسال خود را نشان داد.
ــ من مدیر حوزه نفت نیستم و با این ادبیات که بعضی صحبت می کنند سوخت بی کیفیت است موافق نیستم. این گفته ها با واقعیت موجود کشور سازگار نیست. همین آقایان که صحبت از سوخت بی کیفیت می کنند معتقدند از سال ۸۲ خودروها با سوخت یورو ۲ دارد کار می کند. اگر خودرویی با سوخت یور دو کار می کند یعنی اینکه سوخت سالم است یعنی حداقل استاندارد سوخت را دارد.
دوم اینکه بعضی ها در این چند ماهه گذشته از این همت مضاعف که مدیران ارشد نظام در بحث خودکفایی سوخت و عدم وابستگی به سایر کشور از خود نشان دادند به جای حمایت کردن و همنوایی آن را پیراهن عثمان کردند و گفتند یکی از علت های اصلی آلودگی هوای تهران سوخت تولیدی پتروشیمی های تهران است.
* شاید برای منتقدان سلامت شهروندان مهمتر از این خودکفایی است.
ــ اولا اینکه در مورد کیفیت سوخت پتروشیمی ها باید مسئولان وزارت نفت اظهار نظر کنند. دوم اینکه سوختی که در این مدت در سطح شهر تهران توزیع شده تماما سوختی بوده که از پالایشگاه تهران و اراک بوده است یعنی سوخت قبلی است به علاوه سوخت ذخیره شده و این حرفها بی اساس است. ولی برخی بر طبلی می کوبند و دنبال یکسری اهداف هستند.
* شاید این اظهارات آنقدر هم گه شما می گویید مغرضانه نیست و هدف از طرح آن جدی گرفتن سلامت شهروندان و بحران آلودگی هوا است.
ــ به نظر من مغرضانه است، اگر نیست اسناد و مستندات این موضوع را خیلی راحت و شفاف نشان دهند. اگر مردم معمولی بگویند این وضعیت غیر طبیعی است می گوییم مردم عادی اطلاعات کافی ندارند ولی کسانی این حرفها را می زنند که خود مسئولیت دارند.
* به هر حال امسال با وضعیت ویژه ای مواجه شده ایم.
ــ وضعیت آلودگی هوای تهران، اصفهان، اراک، اهواز و دیگر شهرها شبیه به هم بود چرا راجع به آنها صحبتی نمی شود.
* اتفاقا مشکل از همین جا شروع شد که یک وضعیت آلودگی مشابه در تمامی شهرهای با سوخت مصرفی بالا دیده شد و کارشناسان علاوه بر پایدار جو عامل سوخت بی کیفیت را بسیار حائز اهمیت دیدند. یعنی یک علت مشترک در کشور وجود دارد.
ــ در مورد کیفیت هوا از نظر ذرات معلق ما مشکل داریم. از نظر آلاینده ازن در وضعیت مطلوبتری قرار داریم. در خصوص دی اکسید نیتروژن و دی اکسید نیتروژن نیز سال گذشته وضعیت بهتری داشتیم و امسال نیز یکی دو عدد بالا و پایین شده است.
* مسئولیت و مدیریت آلودگی هوای تهران بر عهده چه نهاد و دستگاهی است؟
ــ مطابق قانون به عهده کارگروه آلودگی هوای تهران است که ریاست آن به عهده استاندار تهران و دبیری آن به عهده اداره محیط زیست استان تهران است.
* به نظر می رسد استانداری به اندازه اداره محیط زیست صلاحیت محیط زیست انسانی را ندارد، آیا اینطور نیست؟
ــ قوانین و ضوابط کاهش آلودگی هوا تکالیف تمامی دستگاهها را مشخص کرده است. صنایع، نفت و ... هر کدام مسئولیتی دارند. ا در قالب برنامه باید وضعیت گذشته را آسیب شناسی و نقاط ضعف و قوت برنامه را بررسی کنیم و محورهای برنامه جدید را بشناسیم و به لحاظ زمانی برای اجرا اقدام کنیم که مشکل برنامه قبلی پیش نباشد.
* به نظر می رسد تا مشکلی جدی و وضعیت حادی مثل وضعیت هوا در پائیز امسال پیش نیاید طرح جامعی تدارک دیده نمی شود و مسئولان نیز آن را جدی نمی گیرند؟
ــ در زمان مدیریت خودم در محیط زیست استان تهران با بخش اول سوال شما موافق نیستم، ما در بهار امسال نه به خاطر شرایط هشدار و یا شرایط اضطرار کارگروه کاهش آلودگی هوا تشکیل دادیم و نه به این خاطر که هوا به حالت اضطرار رسیده برنامه بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوا را دستور کار قرار دادیم. ما به طور طبیعی کارگروه کاهش آلودگی هوا را تشکیل دادیم و قبل از شرایط اضطرار موضوع را رسانه ای هم کردیم ولی چون مردم شرایط اضطرار را احساس نکردند شاید دیده نشده است. شاید آن زمان این خبر برای خیلی ها قابل توجه نبود. در اواخر شهریور نیز پیشنویس طرح جامع را در جلسه کارگروه کاهش آلودگی هوا مطرح کردیم و همان ۹ محور را در برنامه جدید لحاظ کردیم و ۲ برنامه جدید نیز مثل فضای سبز و فرهنگ و مدیریت عمومی که به ضمانتهای اجرایی برنامه توجه کرده، اضافه کردیم.
* به نظر می رسد دستگاهی مثل شهرداری بیش از حد وظیفه اش را در قبال آلودگی هوا انجام داده و بار مسئولیت را به عهده گرفته است، آیا به نظر شما شهرداری دارد جور محیط زیست را می کشد و محیط زیست نسبت به آلودگی هوا شانه خالی می کند؟
ــ ما با شهرداری تهران کار مشترک خوبی داریم انجام می دهیم. از این کار رضایت خاطر داریم، ما با شرکت کنترل کیفیت شهرداری و ستاد مرکز معاینه فنی ارتباط کاری داریم اینطور نیست که آنها دارند کار می کنند و دارند جور ما را می کشند و ما نظاره گر هستیم. امروز تعداد ایستگاههای کنترل کیفیت آلودگی هوای ما بیشتر از شهرداری است. داده های روزانه بین مرکز پایش آلودگی استان تهران و شرکت کنترل کیفیت آلودگی هوا رد و بدل می شود. سازمانهای دیگری مثل هواشناسی و وزارت بهداشت هم دخیل هستند. مراکز معاینه فنی هم تحت کنترل و نظارت ما هستند و حتی چند مرکز را به دلیل فعالیتهای غیر اصولی تعطیل کردیم و آسیب شناسی به نحوی صورت گرفته که کار را هدفمند و قانونی انجام دهند. نوعی هم افزایی برای پایش آلودگی هوا صورت گرفته است. اما دوستان در شهرداری فعالیت خود را اطلاع رسانی می کنند. ولی در مواردی کارگروه تصمیم می گیرد که ماهم درهمین زمینه گله مندیم که این دوستان در این زمینه نباید اظهار نظر کنند. با این حال من این اختلاف را سیاسی نمی بینیم بلکه دوستان از روی انگیزه و علاقه و دغدغه اطلاع رسانی می کنند.
نظرات