قصه پرغصه دریاچه ارومیه

• چهارشنبه 4 مهر 1397
• 0 نظر

قصه پرغصه دریاچه ارومیه

نگین فیروزه ای، بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه، قایق های رنگارنگ، شور، نشاط، تسکین دردها و سخت پوستان آرتمیا، ترکیبی از واژگان است که ناخودآگاه ذهن را به سمت دریاچه ارومیه سرحال و پررونق سوق می دهد اما این زیستگاه غنی حدفاصل استان های آذربایجان غربی و شرقی دیگر حال خوشی ندارد و وضعیت کنونی آن روایتگر شرح حالی پر غصه است؛ امروز تا چشم کار می کند سفیدی و شوری بستر دریاچه را در بر گرفته است، قایق های رنگارنگ که زمانی پر از شادی و نشاط زندگی بودند اکنون سر در گریبان بر بستر شوره زده دریاچه آرمیده اند تا شاید دوباره تنی به آب بزنند.

اگر گذرتان به حاشیه دریاچه ارومیه بیافتد، می بینید که دقیقا زیر پل شهید کلانتری افراد زیادی بیل به دست در حال پر کردن کیسه های نمک هستند، با هر بیلی که بر زمین فرو می برند گویی قلب دریاچه را سوراخ می کنند، کمی آن سوتر اما افرادی تن به آب شور دریاچه داده اند تا به گمان پیشینیان درد تن را به دریاچه بسپارند؛ این نگین فیروزه ای با تمام آلامی که دارد دردهای دیگران را هنوز با آغوش باز به جان می خرد.

دریاچه ارومیه برای رهایی از مرگ به افزایش آب های ورودی چشم دوخته است و براساس اعلام ستاد احیای دریاچه ارومیه، رسیدن به تراز اکولوژیک و حیات دوباره آن طی ۱۰ سال نیازمند رسیدن ۱۴ میلیارد متر مکعب آب به بستر دریاچه است که برای این منظور بر حسب نقشه راه ستاد، باید سالانه سه میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه شود؛ امسال کل آبی که وارد دریاچه شد یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب بود یعنی دو میلیارد متر مکعب کمبود .

انتقال آب، رها سازی آب از سدها، جاری کردن پساب از تصفیه خانه های تبریز و ارومیه و همچنین صرفه جویی در بخش کشاورزی و معیشتی به عنوان راه های جایگزین برای جان بخشیدن دوباره به دریاچه تعیین شده است، راه هایی که تمام نهادهای مرتبط با نظارت ستاد احیای دریاچه ارومیه با تلاش بسیار در حال اجرای آن هستند اما به گفته مسوولان اجرایی، کمبود اعتبارات موجب کندی پیشرفت کار شده است.

در این میان عمل نکردن به برخی از مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه و مشکلات حاصل از این ناپایبندی، فصل دیگری از داستان دریاچه را تشکیل می دهد.

افزایش ۲۲۰ هزار هکتاری اراضی کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه

به گفته سید علیرضا شریعت مدیر دفتر پایش و نظارت ستاد احیای دریاچه ارومیه که خبرنگاران را در جریان یک بازدید از دریاچه ارومیه همراهی می کرد، ۲۲۰ هزار هکتار به اراضی کشاورزی منطقه اضافه شده است اما جهاد کشاورزی می گوید برخی نقاط از قبل زمین های کشاورزی بودند که در این راستا تیمی برای بررسی موضوع تشکیل داده شده تا میزان زمین های تصرف شده مشخص شود.

شریعت اظهار داشت: همچنین اعلام کرده بودیم که نباید بیشتر از یک و نیم میلیون تن چغندر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه کشت شود اما اکنون بیش از دو و نیم میلیون تن کشت و برداشت می شود، این در حالی است که به وزیر جهاد کشاورزی نیز ابلاغ شده بود که بیشتر از یک و نیم میلیون تن چغندر کشت نشود.

وی ادامه داد: زمانی که دریاچه را تحویل گرفتیم ( حدود چهار سال پیش ) ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب داشت، سه سال اول کار ستاد احیا به تثبیت دریاچه اختصاص یافت که موفقیت آمیز بود و فاز بعدی مربوط به افزایش تراز بود که زیاد موفق نبوده ایم.

راضی به تراز سلامت

شریعت ادامه داد: در ابتدا قرار بود طی ۱۰ سال به تراز اکولوژیک ۱۴ میلیارد متر مکعب آب برسیم اما با نوجه به مشکلات موجود، اکنون مقرر شد تراز را به یک متر یعنی تراز سلامت برسانیم تا همه جا آبدار باشد که این میزان تراز به ۷ میلیارد متر مکعب آب نیاز دارد.

وی گفت: امسال هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار درخواست کردیم که اعلام کردند بیشتر از ۵۰۰ میلیارد تومان نمی توانند بدهند.

مدیر دفتر پایش و نظارت ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: زمان تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه ۶ میلیارد دلار در مدت ۱۰ سال زمان تعیین شده برای احیا، پیش بینی شده بود که اکنون با توجه به شرایط اقتصادی چند برابر شده است.

وی درباره نقش سدها در بروز شرایط فعلی دریاچه ارومیه گفت: باید قبول کنیم خیلی از سدسازی های ما، اشتباه بوده است که اکنون تلاش می کنیم مقداری از آن را اصلاح کنیم .

به گفته شریعت، دریاچه سال ۷۴ حدود ۳۲ میلیارد متر مکعب آب داشت و از آن زمان، شروع به کاهش کرد.

آنگاه که نمک دریاچه ما را بگیرد

در این میان، برخی با اشاره به دشواری و هزینه کار احیای دریاچه ارومیه از ضرورت توقف تلاش ها سخن می گویند.

اما فرهاد سرخوش مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی از جمله کارشناسانی است که مرگ دریاچه را موجب بحرانی به مراتب بزرگتر می داند و می گوید: اگر دریاچه را رها کنیم، انتشار ریزگردهای نمکی امکان زندگی را می گیرد، به طوری که ساکنان دو استان آذربایجان غربی و شرقی باید در مدت دو تا سه روز منطقه را تخلیه کنند چون در آن وضعیت هیچ موجود زنده ای توان تنفس و زندگی نخواهد داشت.

برداشت نمک از بستر دریاچه

دریاچه ارومیه در برخی قسمت ها دیگر آب ندارد، اما نمک را از متقاضیان آن دریغ نمی کند.

به گفته سرخوش، کارگروهی با نظارت سازمان حفاظت محیط زیست و همکاری سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در دانشگاه صنعتی شریف تشکیل شده است تا نقاطی در دریاچه که امکان برداشت نمک از آن وجود دارد و آسیبی به دریاچه وارد نمی کند، مشخص شود و متقاضیان در آن نقاط نسبت به برداشت نمک اقدام کنند.

وی تاکید کرد: استحصال نمک از بستر دریاچه ارومیه تا پارسال ممنوع بود اما امسال با نظر سازمان محیط زیست و همان کارگروه مجوز برداشت داده می شود. مخالفت قبلی با برداشت از این جهت بود که شناسایی مناطق قابل برداشت مستلزم مطالعه بود، زیرا همین برداشت هم موجب ریزگرد نمکی می شود.

سرخوش اظهار داشت: رسوب گذاری نمک در قسمت های مختلف متفاوت است؛ برخی قسمت ها ۴۰ سانت و در برخی دیگر به ۸۰ تا یک متر هم می رسد، وسط دریاچه رسوب گذاری زیاد و بالغ بر یک متر است.

وی با بیان این که مجوز برداشت نمک از دریاچه ارومیه صرفا به افراد مورد تایید کارگروه یاد شده و محیط زیست داده می شود، ادامه داد: تنها نقاطی از بستر دریاچه که رطوبت دارد، قابل برداشت است تا بعد از برداشت، آب آن منطقه را پر کند و مانع از تبدیل شدن به کانون ریزگرد نمکی شود.

سرخوش گفت: طبق تصمیم گیری همان کارگروه، قرار است منطقه به بخش هایی تقریبا به وسعت ۲۰ هکتار تقسیم شود و سرمایه گذاران با نظارت محیط زیست و وزارت صنعت، معدن و تجارت، برداشت را انجام دهند.

وی درباره بازگشت شوری به دریاچه گفت: دریاچه ارومیه ذاتا شور است و در بستر کوه های نمکی قرار دارد، اردبیهشت ماه که حجم آب دو میلیارد و ۱۰۰ تا دو میلیارد و ۲۰۰ متر مکعب بود، آنالیزها نشان داد که درصد نمکی آن ۲۲۰ تا ۲۵۰ گرم بر لیتر است که اکنون به ۳۸۰ تا ۴۰۰ گرم در لیتر رسیده است. اگر دریاچه به تراز اکولوژیک که داشتن ۱۴ میلیارد متر مکعب آب است، برسد درصد نمکی آن به ۱۵۰ تا ۱۶۰ گرم در لیتر خواهد رسید.

تغییر رفتار بستر دریاچه با برداشت نمک

وی درباره اجرای مطالعاتی در این مورد که با حل شدن نمک به عمق دریاچه اضافه شده است یا خیر گفت: مطالعات این موضوع به دانشکده فضایی دانشگاه شیراز سپرده شده است که هنوز نتایج آن مشخص نیست اما براساس یک گزارش ارسال شده از دانشگاه، امسال نسبت به سال های قبل تغییر بستر داشتیم که نشان می دهد با بالا رفتن حجم آب، نمک کف دریاچه هم بیشتر حل می شود و تغییر رفتار بستر هم به همین خاطر بود.

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی افزود: برداشت نمک امسال اتفاق افتاد و سال دیگر هم ادامه می یابد، در واقع قرار شد برداشت ها هم در فصل آبی و هم فصل غیر آبی ادامه یابد تا بفهمیم که تغییر رفتار بستر چگونه بوده است.

سهم ۷۰۰ میلیون متر مکعبی سدها به دریاچه

وی با اشاره به سهم این مقدار آب از محل رهاسازی سدها گفت: البته عدد رهاسازی از سدها ثابت نیست و با توجه به میزان بارش است اما به طور متوسط ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون متر مکعب در نقشه راه دیده شده است.

انتقال ۳۰۰ میلیون متر مکعب پساب از تصفیه خانه ها به دریاچه

سرخوش ادامه داد: به علت عقب بودن پروژه ها نتوانستیم سه میلیارد متر مکعب آب را وارد دریاچه کنیم چون از سال ۹۶ باید تصفیه خانه های حوضه آبریز دریاچه ارومیه افتتاح می شد و پساب ناشی از آن به داخل دریاچه می رسید که نشد؛ ۱۳ تصفیه خانه در کل حوضه باید افتتاح می شد که تا حالا یکی هم افتتاح نشده است.

به گفته وی سالانه باید ۳۰۰ میلیون متر مکعب پساب از محل تصفیه خانه ها وارد دریاچه ارومیه شود.

انتقال آب از سد سیلوه به دریاچه

وی گفت: پروژه بعدی برای آبرسانی به دریاچه ارومیه سد سیلوه است که باید در دو نوبت ۱۸۰ تا ۱۹۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه وارد می کرد که این نیز محقق نشد البته سد سیلوه پارسال اردیبهشت ماه آبگیری شد، در فصل آبی سد پر و سرریز شد.

وی افزود: آب سد سیلوه قرار است از طریق یک خط انتقال شامل تونلی یک کیلومتری که آماده شده همچنین یک کانال بتنی ۲۲ کیلومتری به نام کانال جلدیان به سمت سد چپر آباد که آن هم آماده شده است به دریاچه وارد شود اما در این میان ۵ کیلومتر بین سد چپرآباد و انتهای کانال جلدیان مشکل خرید تملک اراضی و موانع وجود دارد که باید خریداری شود تا خط انتقال کامل شود که هنوز انجام نشده است.

سرخوش ادامه داد: بعد از سد چپرآباد رودخانه کانی دشت وجود دارد که تا رودخانه گدار ۱۱ کیلومتر فاصله دارد اما چون قبلا آب وارد آن نمی شد مردم برخی از جاهای آنرا تملک کردند و خانه ساختند که اکنون دنبال آزاد سازی این بستر هستیم بعد رها سازی انجام می دهیم این ۱۱ کیلومتر را در برنامه زمان بندی تعیین شده سه ماهه است که باید انجام دهیم اگر تحقق یابد امسال رها سازی سد سیلوه را هم خواهیم داشت که هر سال انجام می شود.

وی افزود: سد سیلوه بر روی رودخانه لاوین احداث شده که آبهای مرزی را مهار می کند یعنی اگر بارش داشته باشیم این سد پر می شود و باید هم در فصل پاییز هم بهار رها سازی داشته باشیم، در واقع یعنی مهار کردن آبهای مرزی و هدایت به سمت دریاچه است.

ورود سالانه ۱۰۵ میلیون متر مکعب پساب از تصفیه خانه ها

کوروش ستار دباغی مدیر دفتر برنامه ریزی ارزیابی و کنترل طرح های شرکت آب و فاضلاب استان آذربایجان غربی نیز گفت: سال ۹۳ طرح های احیای دریاچه ارومیه کلید خورد شرکت آب و فاضلاب استان نیز مانند سایر دستگاه ها یک سری برنامه ها و یک سری اعتبارات داد و سهم خودش را در احیای دریاچه مشخص و مصوب کرد.

وی افزود: مقرر شد سالانه ۱۰۵ میلیون متر مکعب پساب به پیکره دریاچه ارومیه فرستاده شود که برای این کار باید یک سری اقدامات انجام شود از جمله احداث هزار و ۱۰۰ کیلومتر شبکه فرعی و اصلی، ایجاد ۱۱۵ هزار متر مکعب ظرفیت تصفیه خانه، ساخت ۳۰ تلمبه خانه و پمپاژ، ایجاد دو خط انتقال پساب فاضلاب ارومیه و گلمانو با اعتبار ۵۷۰ میلیارد تومان برخی از آنها است.

به گفته وی تا به امروز ۱۶۰ میلیارد تومان یعنی ۲۸ درصد از این اعتبارات تخصیص یافته و پیشرفت کل پروژه هم حدود ۳۸ درصد بوده است.

وی افزود: تصفیه خانه فاضلاب ارومیه دارای ۴ فاز است که دو فاز آن در حال بهره برداری است یک فاز هم در حال اجرا است

فاز سوم تصفیه خانه فاضلاب ارومیه که در قالب طرح های احیای دریاچه ارومیه در حال اجرا است ۶۰ هزار متر مکعب در شبانه روز و به عبارتی ۲۱.۹ میلیون متر مکعب در سال ظرفیت دارد که پیشرفت کل آن ۷۹ درصد است و از نظر نوع فرایند تصفیه سیستمی پیشرفته است که در اروپا استفاده می شود.

وی گفت: برای فاز سوم تصفیه خانه ۲۲۵ میلیارد تومان از کل اعتبار ۵۷۰ میلیارد تومان را درخواست کرده بودیم که تا امروز ۱۶۰ میلیارد تومان از این اعتبار تخصیص داده شد، سال ۹۷ هم برای تصفیه خانه ارومیه ۴۵ میلیارد تومان و تصفیه خانه گلمان ۵ میلیارد تومان درخواست کرده بودیم که تصویب شد.

پایان پروژه در ۶ ماهه اول سال ۹۷ در صورت تامین اعتبار

ستار دباغی افزود: ظرفیت تصفیه خانه گلمان ۶ تا ۷ هزار متر مکعب در شبانه روز است که ۹۱ درصد پیشرفت فیزیکی دارد،

اگر این مبلغ را به ما بدهند با توجه به اینکه ۸۵ درصد تجهیزات را خریداری کرده ایم و در کل هم ۷۹ درصد پیشرفت فیزیکی داشته ایم، در سال ۹۷ عملیات را به پایان خواهیم رساند و در ۶ ماهه اول سال ۹۸ به بهره برداری می رسد که با این حساب حدود ۷۰ درصد جمعیت شهر ارومیه تحت پوشش فاضلاب مدرن قرار می گیرند.

وی گفت: میانگین پوشش فاضلاب در کشور حدود ۴۵ درصد است چون در کشور مهمترین مساله آب است فاضلاب از نظر محیط زیست و بهداشت و جلوگیری از آبهای زیر زمینی مهم است اما اکنون میانگین استان آذربایجان غربی نسبت به میانگین کشوری تحت پوشش فاضلاب ۱۰ تا ۱۵ درصد بالاتر است، شهرهایی مانند مهاباد، بوکان و نقده ۹۷درصد تحت پوشش فاضلاب هستند اما شهری مانند ارومیه که توسعه یافته است و مناطق الحاقی جدیدی به آن اضافه شده فعلا ۷۰ درصد تحت پوشش است که نسبت به میانگین کشوری عدد خوبی است اما از نظر پوشش آب شرب ۱۰۰ درصد هستیم.

وی افزود: قرار است از محل تصفیه خانه های ارومیه و گلمان و نقده سالانه ۶۰ میلیون متر مکعب پساب به دریاچه ارومیه برسد که اگر مبلغ ۴۵ میلیارد تومان را که برای سال ۹۷ برای فاز سوم تصفیه خانه فاضلاب ارومیه درخواست کردیم به ما تخصیص دهند در ۶ ماهه اول سال ۹۸ به طور کامل به بهره برداری خواهیم رساند.

مدیر دفتر برنامه ریزی ارزیابی و کنترل طرح های شرکت آب و فاضلاب استان آذربایجان غربی گفت: این مبلغ در گروه تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه تصویب شده و اکنون در سازمان برنامه و بودجه است چون محل تامین اعتبار ما ماده ۱۰ و ۱۲ یعنی محل بحران است از این رو تا حدودی زمان می برد.

اولویت احداث دو تصفیه خانه ارومیه و گلمان

همچنین فرهاد سرخوش مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی گفت: قرار بود تا سال ۹۳-۹۴ تصفیه خانه ۹ شهر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از جمله شاهین دژ، تکاب، میاندوآب، مهاباد، نقده، ارومیه و سلماس به مدار بهره برداری برسد.

وی افزود: اما با توجه به اینکه درصد اعتبارات کاهش یافت قرار بر این شد طرح هایی که پیشرفت فیزیکی بالایی دارند و می توانند پساب را زودتر وارد دریاچه کنند در اولویت قرار گیرند که در این میان ارومیه و گلمان در اولویت اول بودند.

سرخوش اظهار داشت: دو فاز تصفیه خانه ارومیه از سال ۸۴ بهره برداری شده و پساب دارد اما به دریاچه نمی رسید چون کشاورزان آنرا برداشت می کردند برای همین می خواهیم پساب را از طریق لوله انتقال دهیم.

وی درباره اظهار نظر یکی از نمایندگان مجلس مبنی بر ورود فاضلاب به دریاچه ارومیه گفت: اینکه یکی از نمایندگان مجلس گفته که فاضلاب وارد دریاچه ارومیه می شود مربوط به یک شهر صنعتی است که آنهم وارد دریاچه نمی شود زیرا کشاورزان اجازه نمی دهند به دریاچه برسد.

پساب تصفیه خانه ارومیه در حد استاندارد

مهرعلی فتاحی مدیر دفتر اجرایی طرح های فاضلاب شرکت آب و فاضلاب استان آذربایجان غربی و نماینده مدیر طرح فاضلاب ارومیه گفت: تعهد ما در ارومیه برای ستاد احیای دریاچه اجرای حدود ۴۰۰ کیلومتر شبکه جمع آوری فاضلاب به اضافه ۱۱.۱ کیلومتر خط انتقال پساب و ۶۰ هزار متر مکعب در شبانه روز تحویل پساب است.

وی افزود: از کل شبکه ۴۰۰ کیلومتری تا امروز حدود ۱۱۰ کیلومتر، از خط پساب ۱۱.۱ کیلومتری حدود ۷ کیلومتر را کار کردیم و تصفیه خانه فاضلاب هم حدود ۷۹ درصد پیشرفت فیزیکی دارد که اگر اعتبارات سال ۹۷ به موقع تخصیص داده شود قرار است در سال ۹۸ به بهره برداری برسد.

فتاحی اظهار داشت: با افتتاح فاز سوم تصفیه خانه و با توجه به اینکه دو فاز از تصفیه خانه را در مدار بهره برداری داریم می توانیم حدود ۵۲ میلیون متر مکعب در سال پساب تحویل دریاچه بدهیم .

وی افزود: تا امروز برای فاز سوم تصفیه خانه فاضلاب حدود ۳۰ میلیارد تومان هزینه شده و کل برآوردی که پیش بینی کردیم حدود ۴۵ میلیارد تومان است که با تخصیصی که قرار است امسال به پروژه داده شود که حدود ۱۵ میلیارد تومان است می توانیم پروژه را به بهره برداری برسانیم.

وی درباره شاخص آلودگی فاضلاب گفت: شاخص آلودگی فاضلاب واحدی به اسم BOD است که میلیگرم در لیتر است که BOD ورودی فاضلاب این تصفیه خانه حدود ۳۰۰ میلیگرم در لیتر است خروجی ما به ۱۰ میلیگرم در لیتر تبدیل می شود.

فتاحی افزود: محیط زیست زیر ۴۰ BOD را برای تزریق آبهای سطحی یا کشاورزی مجاز می داند ما ۴ برابر پایین تر تصفیه می کنیم به خاطر اینکه سیستم هایی که برای فرایند تصفیه انتخاب کردیم جزو مدرن ترین فرایندها است در ایران هم برای اولین بار در ارومیه استفاده شده است.

۶ میلیون متر مکعب صرفه جویی با آبیاری تحت فشار

یکی دیگر از مصوبات احیای دریاچه ارومیه صرفه جویی در بخش کشاورزی است که باید از این محل ۴۰ درصد صرفه جویی شود بر این اساس طرح هایی مانند شبکه های تحت فشار نیز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در حال اجرا است که احمد نباتی طراح و ناظر پروژه شبکه آبیاری تحت فشار دراین باره گفت: این طرح در ۳۵۰ هکتار از اراضی تجمیعی آبخور ' خان ارخی' در حال اجرا است، خان ارخی یک رودخانه فصلی است که آب را از آن می گیریم و به صورت پمپاژ به شبکه تزریق می کنیم.

وی با بیان اینکه خط اصلی انتقال از رودخانه کار شده و اکنون خطوط فرعی در حال انجام است افزود: این طرح تقریبا ۳۵۰ هکتار را پوشش می دهد و ۱۲.۸ کیلومتر خطوط اصلی است و نزدیک ۴۰ حوضچه و چهار ایستگاه پمپاژ خواهیم داشت.

وی با تاکید بر اینکه اجرای این طرح صرفه جویی آب را به همراه دارد گفت: تا کنون ۴ میلیارد تومان هزینه شده و ۴ میلیارد تومان دیگر هم در راه است.

نباتی اظهار داشت: بخشی از نهر خان ارخی تقریبا هزار و ۲۴۰ هکتار است که در این طرح به چهار بخش تقسیم شده است که در صورت کامل شدن پروژه حدود ۶ میلیون متر مکعب صرفه جویی به همراه خواهد داشت.

وی تاکید کرد: بحث برداشت های غیر مجاز از مشکل اصلی ما در این زمینه است چون نهر رو باز است که اگر بتوانیم به صورت لوله انتقال دهیم بحث صرفه جویی کاملا محقق می شود، اگر کانال رو باز باشد بالادستی آب را به راحتی بر می دارد و به پایین دست نمی رسد اما اگر آب از طریق لوله منتقل شود سهم هر روستا مشخص و حقابه آنرا می دهیم، به هر روستا به اندازه میزان زمین زراعی و کشاورزی که دارد آب داده می شود.

طراح و ناظر پروژه شبکه آبیاری تحت فشار اظهار داشت: اکنون در مراحل ابتدایی پروژه هستیم و درفاز اول ۳۵۰ هکتار را از آن هزار و ۲۴۰ هکتار را جدا کرده ایم و در حال اجرا هستیم ، زمان بهره برداری سال آینده خواهد بود.

وی ادامه داد: برای هر روستا یک ایستگاه پمپاژ قرار می دهیم که به وسیله آن آب مورد نیاز را به روستاها تخصیص خواهیم داد.

نباتی گفت: برای اینکه بتوانیم کشاورزی را از حالت سنتی و ثقلی خارج کنیم و ذخیره آب داشته باشیم در نظر داریم آبیاری تحت فشار را در ۱۷ هزار هکتار حوضه آبریز دریاچه ارومیه انجام دهیم که تا امروز ۱۲ هزار و ۳۰۰ هکتار را انجام داده ایم که در این راستا می خواهیم ۴۰ درصد آب صرفه جویی کنیم و آنرا به سمت دریاچه هدایت می کنیم .

وی افزود: پروژه شبکه آبیاری تحت فشار از روستای بالو آغاز شده و ظرفیت ایستگاه پمپاژ آن ۲۳۰ لیتر بر ثانیه است که از طریق اینترنت و با کمک تلفن همراه می توان کنترل کرد یعنی می توان آب را از طریق اینترنت از یک مزرعه به مزرعه دیگری منتقل کرد.

صرفه جویی ۲۵ میلیون متر مکعبی از محل آبیاری قطره ای

اسکندر علیزاده مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه گفت: از آغاز کار آبیاری قطره ای در این شهرستان حدود پنج هزار و ۶۰۰ هکتار آبیاری قطره ای انجام شده است که موجب صرفه جویی ۲۵ میلیون متر مکعب در سال می شود .

وی افزود: با هدف صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی و کاهش تلفات در سیستم انتقال احداث شبکه آبیاری، اجرای ۴۲ کیلومتر پوشش بتنی انهار ، اجرای حدود ۲۹۵ کیلومتر خط انتقال، لایروبی انهار سنتی به طول ۲۳۸ کیلومتر، مرمت و بازسازی ۷۲ رشته قنات انجام شده است.

وی ادامه داد: همچنین در حال اجرای آبیاری قطره ای در ۹۰۰ هکتار هستیم که صرفه جویی آبی که از این طریق حدود ۴ میلیون متر مکعب در سال خواهد بود، دو هزار هکتار هم در دست مطالعه است که در صورت تامین اعتبار انجام می شود.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه گفت: سطح زیر کشت این شهرستان حدود ۹۷ هزار هکتار است که ۵۲ هزار هکتار اراضی باغی است و بقیه اراضی زراعی است ، از این ۹۷ هزار هکتار، ۵ هزار و ۶۰۰ هکتار تحت پوشش آبیاری قطره ای است و ۹۰۰ هکتار نیز در دست اجرا است.

اجرای معیشت جایگزین در ۳۶ روستا به صورت پایلوت

معیشت جایگزین با هدف صرفه جویی در کشاورزی از دیگر طرح های مصوب ستاد احیای دریاچه ارومیه است که در این راستا تاکنون اقدامات خوبی انجام شده است که کاشت گیاهان دارویی و گلخانه ای یکی از آنها است که سید جعفر ایرانی معاون آموزشی جهاد دانشگاهی استان آذربایجان غربی دراین باره گفت: جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی در زمینه معیشت جایگزین همکاری خوبی با ستاد احیای دریاچه ارومیه دارد.

وی افزود: در ادامه این همکاری در سال ۹۷ در حال اجرای سه طرح برای ستاد است که یکی از آنها ظرفیت سازی برای معیشت جایگزین یا معیشت پایدار در روستاهای پایلوت استان آذربایجان غربی است که برای اجرای آن ۳۶ روستای پایلوت در ۶ شهرستان جنوب استان آذربایجان غربی شامل نقد، اشنویه ، میاندوآب ، بوکان ، شاهین دژ و پیرانشهر انتخاب شده اند تا معیشت پایدار در آنها گسترش یابد.

ایرانی ادامه داد: برای اجرای این طرح ابتدا دارایی های روستاها شامل زمین ، نیروی انسانی و دارایی های فیزیکی را مشخص کردیم و بر اساس همان دارایی ها کسب و کار جایگزین پیشنهاد می کنیم، این طرح اسفند ۹۶ آغاز شد و اکنون در حال طی کردن مراحل نهایی است تا به سمت شناسایی معیشت های پایدار حرکت کنیم.

وی افزود: در تمام کسب و کارهای جایگزین، ارزیابی های زیست محیطی، مالی و تسهیلات ارزیابی و بررسی و در نهایت برای هر روستا یک یا دو کسب و کار اصلی پیشنهاد می می شود ،اکنون بر روی گیاهان دارویی و بوم گردی تمرکز کردیم.

وی ادامه داد: قرار است برای بوم گردی شرکت های تعاونی ایجاد شود و در زمینه گیاهان دارویی نیز کشت گیاهان دارویی در برنامه است ، در نظر داریم در ۹ شهرستان استان در هر شهرستان یک هکتار کشت گیاهان دارویی همراه با خرید تضمینی داشته باشیم.

معاون آموزشی جهاد دانشگاهی استان آذربایجان غربی اظهار داشت: در نظر داریم ۳۶ روستا را در سال ۹۸ به ۳۶۰ روستا و سال ۹۹ به سه هزار و ۶۰۰ روستا برسانیم.

صرفه جویی ۲۵ میلیون متر مکعبی در سد حسنلو

آب قصه پرغصه دریاچه ارومیه است که برای رساندن این مایه حیات به بستر خشک دریاچه طرح های زیادی تعریف شده که انتقال آب از سد مخزنی حسنلو در مهاباد یکی از آنها است که جواد محمدی مدیر بهره برداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه ای استان آذربایجان غربی در این باره گفت: سد مخزنی حسنلو در سال ۷۹ آبگیری شد و از سال ۸۵ به شبکه آب می دهد، حجم مخزن سد نیز ۹۴ میلیون متر مکعب است.

وی افزود: اصلی ترین هدف ایجاد این سد تامین آب بخشی از اراضی شهرستان نقده به وسعت هشت هزار و ۵۰۰ هکتار است و ۵ هزار و ۳۰۰ هکتار هم اراضی توسعه ای که جهاد کشاورزی به روش تحت فشار ایجاد کرده و ما به وسیله سه ایستگاه پمپاژ آبرسانی می کنیم.

وی ادامه داد: بر اساس الگوی کشت اولیه ای که جهاد کشاورزی در طراحی شبکه دیده بود انواع و اقسام محصولات شامل چغندر قند، یونجه، گندم، جو و ذرت و برخی حبوبات برای کشت در منطقه در نظر گرفته شده بودند اما از سال آبی ۹۲-۹۳ بر اساس سیاست های ستاد احیای دریاچه ارومیه یک سری محدودیت هایی در الگوی کشت شبکه حسنلو ایجاد شد که با همکاری جهاد کشاورزی و ستاد احیای دریاچه ارومیه سعی شد الگوی کشت به سمت محصولات کم آب بر هدایت شود.

محمدی گفت: در سال ۹۳-۹۴ حدود ۴۰ میلیون متر مکعب برای حدود سه هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی آب دادیم آن زمان سیاست های کاهش مصرف اعمال نمی شد که این میزان در سالجاری به حدود ۱۵ میلیون متر مکعب کاهش یافته است یعنی سال آبی ۹۶ - ۹۷ فقط ۱۵ میلیون متر مکعب به شبکه آب دادیم.

وی تاکید کرد: در واقع از ۴۰ میلیون متر مکعب به ۱۵ میلیون متر مکعب رسیده است که علت آن تغییر الگوی کشت در منطقه است، بر اساس تصمیم ستاد احیا و جهاد کشاورزی کشت چغندر و ذرت در سال زراعی جاری متوقف شد و فقط کشت غلات و کلزا بود که آب کلزا هم از اواخر شهریور تامین می شود.

وی گفت: امسال به یونجه به هیچ وجه آب ندادیم و فکر می کنم امسال آخرین سالی باشد که یونجه در شبکه دیده می شود و از سال بعد فقط به غلات آب داده می شود که از این راه ۲۵ میلیون متر مکعب صرفه جویی شده است.

مدیر بهره برداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه ای استان آذربایجان غربی افزود: سد حسنلو یک سد خارج از بستر است یعنی این طور نیست که رودخانه ای به طور مستقیم برای مخزن سد آب بیاورد بلکه در رودخانه گدار آب بندی داریم که به وسیله کانال انتقال تغذیه و سد را آبگیری می کند.

وی با بیان اینکه این آب برای سال بعد ذخیره می شود، گفت: یعنی امسال حدود ۸۵ میلیون متر مکعب از رودخانه گدار به دریاچه آب فرستادیم اگر می خواستیم کل آب کشاورزان را تامین کنیم آبگیری سد از این حد بیشتر می شد و آبی که به دریاچه هدایت می شد کمتر می شد.

وی درباره سهم این سد برای دریاچه ارومیه اظهار داشت: چون سد حسنلو خارج از بستر است از این رو سهم خاصی برای آن پیش بینی نشده است فقط به اندازه مصرف کشاورزی مجاز هستیم از رودخانه گدار آبگیری کنیم در حالی که قبلا اینطور بود که حجم ۹۴ میلیون متر مکعبی سد را پر و برای کشاورزی استفاده می کردیم اما اکنون محدودیت لحاظ می کنیم و ستاد احیا به طور دقیق رصد می کنند که چقدر آب بر می داریم، وقتی در کشاورزی آب کمتری مصرف می کنیم بقیه آب ذخیره می شود و به سمت دریاچه می رود.

وی تاکید کرد: سال های قبل نیاز آبی ما ۴۰ میلیون متر مکعب بود اما اکنون به ۱۸ میلیون متر مکعب رساندیم یعنی تاکنون ۱۵ میلیون متر مکعب آب به کشاورز داده ایم و برای کلزا هم حدود ۳ میلیون متر مکعب می دهیم وقتی نیاز پایین می آید آب باقیمانده برای مصرف دریاچه بیشتر می شود.

محمدی گفت: ما باید به اندازه مشخصی آبگیری کنیم که این اندازه هم از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه به ما ابلاغ می شود این حجم مشخص را در آن بازه زمانی تعیین شده برای کشاورزی بر می داریم و ما بقی با کنترل هایی که انجام می شود به سمت دریاچه رها می شود.

وی افزود: کاربرد سد حسنلو برای کشاورزی و صنعت است البته صنعت خیلی کم است در واقع فقط آب مورد نیاز یک کارخانه چغندر قند را تامین می کند که حدود ۴۰۰ هزار متر مکعب در سال است .

وی تاکید کرد: در واقع کشاورز باید خودش را سازگار کند البته کشاورزان این بخش بعد از احداث سد حسنلو وارد کار شدند از این رو تغییر الگوی کشت راحت تر است.

تامین حقابه چهار تالاب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه

مدیر بهره برداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه ای استان آذربایجان غربی گفت: همچنین دو تا سه سال است که آب چهار تالاب موجود در منطقه شامل آق قله، طالقان، یادگارسولدوز و درگه سنگی را تامین می کنیم ، در واقع

۲۳ میلیون متر مکعب آب مورد نیاز این تالاب ها را از محل صرفه جویی تامین کردیم این حقابه تالاب ها است و اینطور نیست که از سهم دریاچه گرفته باشیم.

وی درباره هدف احداث سد حسنلو گفت: هدف از احداث این سد تامین آب هشت هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی این بخش شامل ۲۴ روستا بود ، آب این سد برای حدود ۵ هزار هکتار از اراضی کشاورزی این بخش پیش بینی شده بود ، آن زمان یعنی اوایل دهه ۶۰ که کار مطالعات طرح انجام شد مشکل خاصی در زمینه آب وجود نداشت و تاثیر خاصی نیز در کاهش ورودی به دریاچه نداشته است.

وی تاکید کرد: اگر بتوانیم میزان آبی را که ستاد احیای دریاچه ارومیه تعیین کرده وارد دریاچه کنیم مشکلی پیش نخواهد آمد ، مشکل ما فقط برداشت بی رویه یا آبیاری بی رویه است که می توان از عملکرد سد حسنلو به عنوان پایلوت استفاده کرد.

محمدی گفت: در حوضه دریاچه ارومیه سدهای اصلی مانند سد شهید کاظمی بوکان یا سد مهاباد مربوط به قبل از دهه ۵۰ هستند و سال ۴۹ به بهره برداری رسیده اند و از طرفی اسناد و مکاتباتی داریم در دهه ۶۰ وزارت نیرو و مشخصا سازمان آب متهم به این بود که برای کنترل آبهای ورودی به دریاچه کاری انجام نمی دهد و دریاچه در حال پیشروی است و زمین های زراعی را تهدید می کند ، آن زمان کمبود آب معنا نداشت.

وی ادامه داد: بعد برنامه ریزی کردند و این سدها را ساختند و الان ۷ سد مخزنی شامل شهرچای ، ارومیه ، زولا ، دریک ، ساروق ، حسنلو ، مهاباد و بوکان وجود دارد که مخزن سد بوکان با ۸۰۸ میلیون متر مکعب بیشترین حجم را دارد.

انتقال سالانه ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه از طریق سد کانی سیب

طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه از دیگر برنامه های ستاد احیای دریاچه ارومیه است که طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه یکی از آنها است که میکاییل بهادری معاون اجرایی طرح انتقال آب سد کانی سیب به دریاچه ارومیه در این باره گفت: اجرای طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه با هدف تنظیم بخشی از نیاز زیست محیطی دریاچه انجام می شود.

وی افزود: المان های مختلفی که برای انتقال آب از بخش جنوب استان احداث می شود تا آب را به سمت دریاچه انتقال دهد شامل سدی است نزدیک پیرانشهر در حال احداث است و تعبیه مخزنی که نزدیک ۲۳۰ میلیون متر مکعب آب را از طریق یک رشته تونل به طول ۳۶ کیلومتر به صورت ثقلی منتقل و بعد از طی این مسافت از طریق کانال روباز به سمت دریاچه ارومیه هدایت می شود.

وی درپاسخ به اینکه آیا با کانال روباز امکان برداشت آب در میان راه وجود ندارد؟ اظهار داشت: مسیری که کانال از آن عبور می کند زمین های کشاورزی به کمترین میزان رسیده هم اینکه زمان انتقال آب زمان هایی از فصول سال است که خارج از محدوده زمانی کشت است بنابراین نگران نیستیم اما در هر حال تمهیدات لازم را در مسیر کانال اتخاذ خواهیم کرد، همچنین تبخیر هم به حدی نیست که تاثیر گذار باشد.

بهادری گفت: از این طریق نزدیک ۶۰۰ تا ۶۴۰ میلیون متر مکعب آب را در سال به سمت دریاچه انتقال خواهیم داد و طبق برنامه ریزی صورت گرفته نیمه سال آینده امکان شروع آبگیری سد فراهم می شود.

وی درباره حفر تونل انتقال اظهار داشت: برای احداث تونل انتقال که ۳۶ کیلومتر است دو دستگاه تی بی ام در نظر گرفتیم یکی از سمت انتها و یکی هم از ابتدای تونل در حال حفاری هستند، دستگاهی که از انتها کار می کند سال ۹۴ عملیات حفاری داخل تونل آن آغاز شد و دستگاهی که از ابتدا یعنی ورودی تونل حفاری می کند سال ۹۵ کار را آغاز کرد، همچنین وسط راه یک خروجی تعبیه کردیم تا وقتی که دستگاه ها به هم رسیدند بتوانند خارج شوند برای این کار یک تونل دسترسی به طول هزار و ۳۶۰ متر حفاری کرده ایم و آماده است .

وی گفت: از کارگاه خروجی تا مغار یا همان تونل خروجی که ۲۰ کیلومتر است حدود ۱۳ کیلومتر را حفاری کرده ایم و سهم دستگاه دیگر که ۱۵ کیلومتر است حدود ۷.۵ کلیومتر حفاری انجام داده است.

معاون اجرایی طرح انتقال آب از وزارت نیرو افزود: باید تونل را سال آینده تمام کنیم اما آبگیری سد در چند مرحله انجام می شود و امکان آبگیری آن در یک مرتبه وجود ندارد.

وی به برخی مشکلات در مسیر حفاری اشاره کرد و گفت: در این حفاری ها به سنگ سفت گرانیت برخورد کردیم که امکان نفوذ و حفاری در این سنگ ها بسیار سخت است و برای اینکه از زمان عقب نمانیم به صورت دستی حفاری می کنیم و انفجار می دهیم .

بهادری با اشاره به اینکه از کل تونل ۲۲.۷۰۰ کیلومتر حفاری شده است افزود: به طور متوسط ماهانه حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ و برخی موارد ۹۵۰ متر بسته به نوع خاک حفاری انجام می شود.

هدایت آب به سمت دریاچه از طریق رودخانه گدار

وی ادامه داد: بعد از حفر تونل گام بعدی احداث کانال است، این کانال تا به دریاچه برسد باید حدود ۵۰ تا ۵۵ کیلومتر مسافت را طی کند که البته باید ۱۱ کیلومتر سازه احداث کنیم که از این میزان ۶.۵ کیلومتر کار احداث داریم و ۴ کیلومتر از سازه ای که از قبل موجود بود و زه کش شهرستان نقده است استفاده کنیم که در ادامه ۱۱ کیلومتر آب وارد رودخانه گدار می شود و از آنجا به سمت دریاچه حرکت می کند.

معاون اجرایی طرح انتقال آب از وزارت نیرو اظهار داشت: برنامه ما این است که تونل و کانال انتقال انتهای سال ۹۸ تمام شود و آبرسانی به سال بعد موکول می شود.

وی گفت: برای بیشتر کردن ظرفیت انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه رودخانه ای است به اسم 'بادین آباد' که بندی بر روی آن احداث می کنیم و پشت سد کانی سیب قرار می گیرد و از همین طریق به سمت دریاچه ارومیه می رود این بند و کانال آن به طول ۵.۵ کیلومتر نیز در حال اجرا است .

بهادری در خصوص بحث تملک در محدوده سد گفت: به محدوده ۹۰۰ هکتار برای مخزن سد نیاز به تملک داشتیم که نصف آن انجام شده و تا زمان بهره برداری بقیه نیز انجام می شود.

وی اظهار داشت: برای مخزن سد کانی سیب سه سرشاخه وجود دارد که تمام آنها داخل ایران است اما با تمام اینها تمام ملاحظات مرزی رعایت می شود.

تامین حقابه داخل کشور

بهادری گفت: از محل احداث سد تا مرز ۱۰۰ کیلومتر فاصله است و حقابه داخل خاک کشور را تامین کنیم چون باید حقابه های زیست محیطی نیز رعایت شود از این رو ۵ تا ۱۰ درصد از این آب را برای محیط زیست در نظر گرفته ایم.

وی با اشاره به اینکه برنامه این است که ۱۰ سال بعد از بهره برداری آبی برداشت نشود اظهار داشت: اکنون دریاچه ۱۳ میلیارد متر مکعب کمبود آب دارد که در مدت ۱۰ سال می شود ۶ میلیارد متر مکعب، بنابراین به آن حد نیاز نمی رسد چون سر جمع آبی که باید سالانه وارد دریاچهه شود یک و نیم میلیارد متر مکعب است که از طریق سد کانی سیب، تصفیه خانه تبریز ، تصفیه خانه ارومیه و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی تامین می شود.

وی افزود: بعد از احیای دریاچه هم انتقال آب از این سد به دریاچه قطع نمی شود هم اینکه قرار است بحث گردشگری ، صنعت و کشاورزی را نیز برای این سد و تونل داشته باشیم.

سومدیریت علت ۸۰ درصد وضعیت فعلی دریاچه ارومیه

بهادری تاکید کرد: ۸۰ درصد وضعیت فعلی دریاچه ارومیه به روند مدیریتی حوضه آبریز آن بر می گردد چون قاعدتا نباید این اتفاق می افتاد، قبل از اینکه به این وضعیت برسیم دریاچه حدود ۲۰ تا ۲۳ میلیارد متر مکعب آب داشت و از این مقدار آوردی که از رودخانه ها وارد آن می شد نزدیک ۲ تا ۲.۴ دهم میلیارد متر مکعب بود.

وی افزود: همچنین سالانه ۳ میلیارد متر مکعب تبخیر داشتیم که کمبود آن حدود ۶۰۰ میلیون متر مکعب می شود که این طرح انتقال برای جبران کسری در آن زمان انجام گرفت اما چون اکنون سطح دریاچه محدود شد و تبخیر به ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون متر مکعب رسیده است کار با سرعت بیشتری پیش می رود.

وی به نقش بارندگی ها در احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: باید بارندگی هم داشته باشیم در غیر اینصورت این برنامه ها تا حدودی تحت تاثیر قرار می گیرند، دو سال پیش حدود دو هفته پشت سر هم در حوضه دریاچه ارومیه بارش داشتیم که در این مدت حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه شده بود.

داشتن ارزیابی زیست محیطی

بهادری درباره ارزیابی زیست محیطی این طرح گفت: اجرای این طرح زیست محیطی است چون با هدف احیای دریاچه ارومیه انجام می شود که طرح ارزیابی زیست محیطی نیز دارد. مخزن سد کانی سیب دو روستا را به زیر آب می برد اما برای احداث تونل سطح زمین را تخریب نمی کنیم بلکه تمام عملیات در دل زمین است و تمام چشمه ها نیز در مسیر بررسی شده اند تا آسیب نبینند.

به گفته وی قبل از احداث تونل نزدیک ۲۰ چشمه را رصد و تاثیرات آنرا بررسی کردیم تا اگر فرضا زمانی چشمه ای خشک شد تمام مباحث حقوقی را بررسی کرده باشیم.

وی اظهار داشت: میزان آبدهی و آورد در این بخش بیش از یک میلیارد متر مکعب است که ۶۰۰ میلیون متر مکعب آن از طریق سد کانی سیب و تونل انتقال به دریاچه ارومیه هدایت می شود، در واقع این طرح مربوط به قبل از بحران دریاجه بود آن زمان بحث نیاز بین حوضه ای مطرح بود و گفته شده بود آبی که می رود و بلا استفاده است داخل کشور استفاده شود، در واقع حقابه ما ار مرز خارج می شد و با این طرح می خواستیم که از آن استفاده کنیم.