مصاحبه با مهندس پژمان شقاقی پیرامون اسکیس طراحی شهری و معماری
بنانیوز- اسکیس به صورت کلی به اتود هایی از طراحی اطلاق می شود که مفهومی طراحانه و مبتکرانه را به همراه داشته باشند. در میان رشته های هنری، به تبع گوناگونی انتظارات و خواسته ها در آن رشته، هر اسکیس مفهوم خاص خود را دارد. به طور مثال در طراحی صنعتی که مقیاس کوچک و حوزه طراحی بیشتر به جنبه های ابداعانه و در عین حال جنبه های عینی و ملموس خلاصه می شود، توقع از اسکیس می تواند شامل اتودهای انتزاعی تا راهکارهای اجرایی باشد. یا در طراحی مد و لباس هم با مفهوم اسکیس روبرو هستیم. در این رشته بسته به ایده و خواست طرح، اسکیس می تواند شامل جنبه های هنری و زیباشناختی در کنار جنبه های عملکردی آن قرار بگیرد. این اسکیس می تواند با اتود های فرمی شروع شود و با رنگ، جنس و عملکرد و ... تکمیل شود. آنچه در این میان مهم به نظر می رسد این است که در تمام رشته های هنری اشراف کامل به مولفه های تاثیرگذار در طراحی لازمه پختگی و تبلور یک اسکیس و طرح خوب است.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) در رشته های معماری و شهرسازی هم اسکیس سابقه ای طولانی دارد. طرح های به جا مانده از میکل آنژ به خوبی نشاندهنده این مطلب می باشد. طرح هایی که شامل تحلیل مساله، نبوغ، ایده و سرانجام ضوابط اجرایی می باشند.
در معماری مدرن اسکیس با خط هایی به ظاهر مبهم که ایده های مبتکرانه را در دل خود نهفته دارند، شناخته می شود. اسکیس های اولیه در طرح های لوکوربوزیه ، رایت ، پیانو، راجرز و ... همگی شامل خطوطی هستند که علی رغم نازیبایی ظاهری، ایده های قوی ذهنی زیبا و ماندگاری را دارا می باشند.
قدرت ایده پردازی به صورت کلی از دو عامل تاثیر می پذیرد:۱- نبوغ و استعداد concept 2- اصول و استانداردها
دسته بندی دیگری را می توان تحت عنوان عوامل زیباشناختی و عوامل عملکردی عنوان کرد. عوامل زیباشناختی با نبوغ و عوامل عملکردی با اصول قابل قیاس می باشند. هر دو این عوامل وابستگی شدیدی به هم و به دامنه اطلاعاتی هنرمند و جهانبینی وی دارد. هر چقدر دامنه اطلاعاتی( آکادمیک/تجربی) گسترده تر باشد قابلیت الهام پذیری و در نهایت ایده پردازی بالاتر می باشد. اما آنچه نهایتا به تکامل ایده کمک می کند قدرت آنالیز و سنتز ذهنی می باشد.
برای روشن شدن موضوع دو موضوع متفاوت موزه و بیمارستان را بررسی می کنیم. اگر برای شکل گیری ایده در این دو طرح به دو عامل مهم در ایده پردازی برمیگردیم؛ در مورد موزه، نبوغ و استعداد به نسبت اصول و استانداردها تاثیر بیشتری دارد. اما در مورد بیمارستان مولفه اصول و استاندارد نیروی مضاعفی اعمال می کند. برآیند این دو نیرو باید به صورت ایده های طراحی نمود پیدا کند. هر چقدر قدرت آنالیز و سنتز ذهنی هنرمند بیشتر باشد، طرح از پختگی بیشتری برخوردار می باشد.
اسکیس طراحی شهری
در رشته شهرسازی الزاما هنرمندان شروع کننده طرح های اولیه نبودند. طیف وسیعی از جامعه شناسان، معماران و مهندسین طرح های اولیه خود را برای شهرسازی در قرن ۱۹و ۲۰ میلادی ارائه دادند. در ایران هم می توان به اندیشه های شیخ بهایی برای اصفهان و حتی روش دسترسی سلسله نظام آبیاری توسط امیرکبیر و بعدها در غرب اندیشه های هاوارد و لوکوربوزیه همگی حاکی از دیدگاه فلسفی انها به مقوله شهرسازی است.
رشته طراحی شهری نیز پس از حضور چند دهه ای در ایران مسیر های پرتلاطمی را طی کرده است. در بعضی از دانشگاهها مفهوم طرح ها به سیاست ها واهداف طراحی گرایش دارد در حالیکه در برخی دیگر روحیه ای طراحانه دارند. در این میان آنچیزی که از توافق عمومی اکثر دانشگاهها برداشت می شود، اشتراک طراحی شهری با رشته های طراحی محیط، منظر، معماری، برنامه ریزی شهری و حتی مهندسی عمران و ترافیک شهری می باشد.
اما آنچه از اسکیس طراحی شهری و معماری(منظر) در آزمون کارشناسی ارشد و دکتری در ایران مرسوم شده است شام فرایندی است که برای فهم بهتر موضوع می توان دو مولفه درونی و بیرونی را بر این مفهوم موثر دانست:
نیروهای درونی: برای درک سوال و حل آن
نیروهای بیرونی : برای رقابت و ژوژمان پروژه
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) چنانچه به دنبال نتایج استفاده از اسکیس باشیم به موارد زیر دست می یابیم
حل مساله و کانسپت طراحی دانشجوی قوی و ضعیف را تمایز می دهد.
· روحیه مشخص شیت و پرهیز از تکراری بودن با سبک و سیاق مرسوم، مساله ای مشخص در کارهای نفرات برتر اسکیس می باشد.
· اعتماد به نفس برای اسکیس از ترکیب چهار عامل قدرت گرافیک، پرسپکتیو، کانسپت و حل مساله کسب می شود.
· قبل از اسکیس در هر رشته باید به سطح آمادگی تخصصی در ان رشته دست پیدا کرد نه فقط چند مساله خاص را تمرین کرد.
· کسب آمادگی ذهنی و روانی قبل از اسکیس برای مواجهه با سوالات غیرمعمول ، راهکاری مفید برای مقابله با یکمرتبگی سوال در آزمون اسکیس می باشد
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) سایت کوبه مصاحبه ای با مهندس پژمان شقاقی ، پیرامون اسکیس طراحی شهری و معماری انجام داده که در زیر می خوانیم
جناب آقای مهندس، به عنوان اولین سئوال می‌خواستیم بدانیم که از نگاه شما چه تفاوتی میان راندو، پرزانته، کروکی و اسکیس وجود دارد؟
یکی از سئوال‌هایی که همواره از سوی بسیاری از دانشجویان پرسیده می‌شود، تفاوتی است که این چهار واژه با یکدیگر دارند. بارها دیده شده که توسط افراد گوناگونی در داخل کشور، تعاریف مشابهی برای این چهار واژه ارائه شده و نکته جالب اینجاست که هریک از تعاریف، نام استادی را به خود می‌گیرند مثلاً تعریف مهندس فلان یا دکتر فلان. در حالیکه هر یک از این واژگان در دانش امروز معماری و شهرسازی غرب دارای تعاریف مشخصی است و ما نیز به ناچار از آنجاییکه وارد کننده این دانش هستیم باید تعاریف آنها را مورد استفاده قرار دهیم نه اینکه هر یک به دلخواه خود تعاریفی از این واژگان ارائه دهیم. بنابراین، تعاریف آورده شده در اینجا نه تعریف اینجانب بلکه تعریف استادان بزرگ معماری و شهرسازی غرب است که در کتاب‌های خود به آنها اشاره داشته‌اند.
راندو (Render)، به معنای تنظیم محصول نهایی یا فرآورده (Product)، به گونه‌ای است که بتواند با مخاطب ارتباط درستی برقرار نماید. قرار دادن فیگور انسانی و درخت در محل‌های مشخص برای نشان دادن مقیاس نما یا مقطع، ترسیم مبلمان معماری و یا شهری یا استفاده از نوشتار برای معرفی بخش‌های مختلف پلان، گذاشتن سایه در نما و مقطع برای نشان دادن پیش آمدگی‌ها و تو رفتگی‌های آن و ترسیم بافت مصالح در نما و مقطع از عمده‌ترین کارهایی است که در راندو معماری و طراحی شهری مطرح می‌شود و کتاب‌هایی نیز که در این زمینه از نویسندگان خارجی به چاپ رسیده است به روشنی وظیفه راندو در طراحی معماری و طراحی شهری را به نمایش می‌گذارد.
پرزانته (Presentation)، ویرایش‌های نهایی است که برای ارائه کاری چشم نواز به مخاطب بر روی آن انجام می‌شود. چگونگی رنگ آمیزی، چیدمان عناصر درون شیت و برقراری رابطه میان این عناصر از عمده‌ترین موضوعاتی است که در پرزانته کار معماری و شهری مورد توجه قرار می‌گیرد.
کروکی (Croquis)، به معنای ترسیم سریع و فی‌البداهه‌ای از یک مدل زنده است. این مدل خواه طبیعت باشد، خواه انسان و خواه یک بنای معماری باشد و یا یک فضای شهری. البته منظور از زنده این نیست که مدل حتماً جاندار و در حال حرکت باشد بلکه منظور آن است که مدل دارای نمود بیرونی باشد و تنها در ذهن طراح جا نداشته باشد. ویژگی مهم کروکی آن است که در زمان کمی زده می‌شود و بعدها در منزل یا کارگاه با فرصت کافی می‌توان جزئیات آن را تکمیل کرد. کروکی زدن با دو هدف عمده انجام می‌گیرد: هدف اول ذخیره کردن زمان و هدف دوم، تمرکز کردن بر عناصر اصلی و مهم موضوع است.
اسکیس (Sketch)، به معنای بیان سریع ایده یا نگاهی است که یک طراح نسبت به موضوعی که به او ارجاع شده، دارد. هدف از ارائه اسکیس آن است که پیش از آنکه کار کامل و تمام شده از سوی طراح به کارفرما تحویل شود، پیش نویسی که پیشنهادات طراح در آن نشان داده شده ارائه گردد و در صورت موافقت کارفرما با آن، کار با همان مشخصات ادامه یافته و به وسیله طراح نهایی گردد.
* کروکی تا چه اندازه در اسکیس معماری و طراحی شهری نقش دارد؟
همانگونه که در تعاریف آورده شده دیده می‌شود، تفاوت بین کروکی و اسکیس در آن است که در کروکی توانمندی‌های دست طراح مورد توجه قرار دارد و در اسکیس توانمندی‌های ذهن طراح. اما سئوالی که برای بسیاری از دانشجویان مطرح می‌شود آن است که در آزمون اسکیس کارشناسی ارشد کدام یک از توانمندی‌های بالا مورد نیاز است. در پاسخ به این سئوال باید گفت که آزمون اسکیس با هدف انتخاب توانمندترین دانشجویان، از میان دانشجویان شرکت کننده در آزمون، از سوی طراحان و مصححان کنکور برگزار می‌شود. بنابراین دانشجویان باید کوشش کنند تا در تمام زمینه‌ها، توانایی‌های خود را افزایش دهند به گونه‌ای که هم بتوانند ذهن خوبی برای تولید ایده‌های قوی داشته باشند و هم بتوانند ایده‌های خود را با ترسیمات مناسب به نمایش بگذارند و هم در پایان با پرداخت چشم نواز و زیبا، کار خود را به پایان برسانند.
* ترکیب بندی شیت چه اهمیتی در اسکیس معماری و طراحی شهری دارد؟
تردیدی نیست که در ارائه یک محصول (Product)، چگونگی بسته بندی آن در میزان جلب نظر مخاطب نقش مهمی دارد اما این به معنای آن نیست که بسته بندی خوب، همه‌چیز یک محصول باشد. یک محصول همانگونه که باید ویژگی‌های دیگری نیز داشته باشد، با بسته بندی زیبا می‌تواند در میان رقیبان خود جایگاه ویژه‌ای پیدا کند اما اگر این محصول به لحاظ محتوایی دارای کیفیت چندانی نباشد و توقعات مخاطب را برآورده نکند ممکن است برای همیشه سبب شود که محصولات دیگر آن کارخانه نیز علی‌رغم کیفیت بالایشان مورد استقبال قرار نگیرند.
با توجه به اینکه تصحیح شیت‌های آزمون به صورت چند مرحله‌ای انجام می‌گیرد، شیت بندی و پرزانته خوب می‌تواند کمک خوبی باشد تا کار از مرحله اول قضاوت عبور کند اما اگر در مراحل بعدی، که با دقت بیشتری به بررسی محتوای شیت‌های آزمون پرداخته می‌شود، شیت ارائه شده نتواند از جنبه محتوایی و فرآیند مورد نظر مصححان پاسخ قانع کننده‌ای ارائه کند از راهیابی به مراحل بالاتر قضاوت باز می‌ماند. البته نباید فراموش کرد که طراحان و مصححان آزمون از استادان برجسته معماری و شهرسازی کشور هستند و به قدری در این زمینه تجربه دارند که با یک نگاه، کار با محتوا را از کار بی‌محتوا تشخیص می‌دهند. بنابراین گرچه ممکن است با رنگ و لعاب و شیت بندی خوب بتوان یک دانشجوی تازه وارد رشته معماری و شهرسازی را فریب داد، اما نمی‌توان این استادان را که هزاران شیت چشم نواز در طول کار حرفه‌ای خود دیده‌اند، فریب داد.
* چگونه می‌توان به یک ترکیب بندی درست در شیت رسید؟
ترکیب بندی درست از یک ذهن منظم بر می‌آید و کسی که ذهن آشفته‌ای داشته باشد، نمی‌تواند به ترکیب بندی مناسبی در شیت دست پیدا کند. بنابراین شرط دستیابی به یک شیت بندی درست، در درجه اول رسیدن به ذهنی منظم و در درجه دوم تمرین زیاد است. در عالم واقعیت چیزی به نام قانون شیت بندی وجود ندارد و بخش زیادی از مطالبی که در این زمینه گفته می‌شود، بیشتر برای بازار گرمی و جلب مشتری است. یک شیت بندی زمانی زیبا است که از ذهن خود طراح و متناسب با آن طرح درآمده باشد و مانند سایر بخش‌های طرح، امضای او را در پس پرده خود داشته باشد. قواعدی که امروزه با نام قواعد شیت بندی ارائه می‌شود به همان اندازه بی‌بنیاد هستند که بگوییم بسته بندی یک محصول، دارای قواعد مشخصی است و هر کارخانه‌ای که آن محصول را تولید می‌کند باید حتماً از آن بسته بندی استاندارد استفده کند. این موضوع نیز که ما می‌بینیم مثلاً تمام پنیرهایی که در بازار وجود دارند در شکل، اندازه و حتی رنگ بسته بندی شبیه به هم هستند بیشتر ناشی از عدم اعتماد به نفس کارخانه‌دار در ارائه محصول خود، با بسته بندی مخصوص به خود و همچنین ناتوانی از ارائه یک بسته بندی جذاب می‌باشد. در چنین شرایطی است که آن کارخانه‌دار با نگاهی فرصت‌طلبانه به مارکی که در بازار معروف است می‌کوشد با شبیه سازی آن مارک، بخشی از این بازار را در اختیار خود بگیرد.
* ابزار کار در کلاس‌های اسکیسی که شما برگزار می‌کنید چیست؟
با توجه به تعریفی که از اسکیس معماری و طراحی شهری داده شد و برنامه‌ای که برای کلاس اسکیس در راستای تقویت توانایی‌های ذهنی دانشجویان تنظیم شده، آنچه که در طول کلاس دارای اهمیت است توانمند کردن دانشجویان به برخورد فرآیندی با موضوع معماری و شهری می‌باشد. بنابراین توانایی‌های ترسیمی دانشجویان، به طور مستقیم موضوع بحث کلاس اسکیس نمی‌باشد و زمان محدود کلاس نیز اجازه آموزش مباحث ترسیمی مانند راندو و پرزانته را نمی‌دهد.
همچنین از آنجاییکه در حال حاضر استادان خوبی در بخش آموزش مباحث ترسیمی و راندو و پرزانته در حال فعالیت هستند، به دانشجویان عزیز توصیه می‌شود که ناتوانی‌های خود در مباحث ترسیمی را با شرکت کردن در کلاس‌های این استادان جبران نمایند و البته نیز نباید این نکته را از نظر دور داشت که با تخصصی شدن مباحث در جهان امروز، نمی‌توان از یک نفر انتظار داشت که بتواند حوزه‌های گوناگون را با کیفیت مناسب پوشش دهد و بخصوص زمانی که موضوع مورد بحث، موضوعی مانند کنکور کارشناسی ارشد باشد که می‌تواند نقش سرنوشت سازی برای دانشجو بازی کند.
بنابراین بهتر است در شرایطی که دانشجویان عزیز قرار است در رقابتی سخت با دانشجویانی از دانشگاه‌های برجسته کشور مانند دانشگاه تهران، شهید بهشتی، علم و صنعت و … رقابت نمایند، به جای اینکه به فکر آن باشند که با صرف هزینه اندک و بدون هیچگونه کار اضافه، تنها با شرکت در هشت جلسه کلاس جزو نفرات اول کنکور کارشناسی ارشد شوند، به دنبال آن باشند تا با شناسایی به موقع و درست نقاط ضعف خود، در فرصت باقی‌مانده به رفع آنها با تمام وسایل ممکن، از تهیه کتاب و مطالعه آنها گرفته تا شرکت در کلاس‌های مفید گوناگون، بپردازند و تردیدی نداشته باشند که هر کس به راستی در پی آن باشد در آزمون قبول شود و در این راه نیز کوشش کند، حتماً به این خواسته خود خواهد رسید.
* با توجه به تغییراتی که در دو ـ سه سال اخیر در برگزاری آزمون روی داده است، چه تضمینی وجود دارد که در برگزاری آزمون امسال دوباره به شیوه چند سال پیش باز نگردند؟
در حالت کلی، در شرایطی که ما در آن به سر می‌بریم، هیچ تضمینی برای هیچ چیز وجود ندارد اما آشنایی با روندی که منجر به تغییر در شیوه برگزاری آزمون در دو ـ سه سال گذشته شده است به ما کمک می‌کند تا بتوانیم پیش بینی کنیم این روند در شرایط متعارف به کجا منتهی خواهد شد. تغییراتی که در دو ـ سه سال اخیر در روند برگزاری آزمون به عمل آمد ناشی از تغییراتی است که در دهه‌های اخیر در سطح جهانی در دانش معماری و شهرسازی روی داده است.
در جهان امروز دو نگرش نسبت به طراحی وجود دارد. نگرش اول که در ادامه نگاه دوران مدرن می‌باشد به طراحی به عنوان محصول و نتیجه کار می‌نگرد و این نتیجه نیز در معماری بر مبنای آنچه که لوکوربوزیه اعلام داشته است باید به ارائه ماشینی برای زندگی منجر شود. بنابراین، در این نگرش آنچه اهمیت دارد زیبایی ظاهری این ماشین است و در نتیجه ترسیماتی که از این ماشین ارائه می‌شود نیز حتماً باید ترسیماتی زیبا و دقیق باشد تا بتواند مخاطب و سفارش دهنده را به لحاظ ظاهری راضی نگاه دارد.
نگرش دوم که از چند دهه پیش آغاز شده است و تا اندازه زیادی نیز تحت تأثیر نگرش پست مدرن است، به طراحی به عنوان یک فرآیند (Process) می‌نگرد. در این نگرش، بیش از آنکه نتیجه کار اهمیت داشته باشد، مسیری که طی می‌شود تا به آن نتیجه رسیده شود، مهم است. البته دلایل رسیدن به این نگرش موضوع بحث ما در اینجا نیست اما برای اینکه بحث روشن‌تر شود از یک مثال استفاده می‌کنم. بسیاری از دوستان به یاد می‌آورند که در درس‌های ریاضی‌ای که در طول تحصیل خود داشته‌اند، دو نوع نگرش در میان استادان وجود داشت. نگرش اول تنها به دنبال این بود که پاسخی که به مسئله داده شده درست باشد و اگر زمانی راه حل مسئله را درست رفته بودیم اما یک اشتباه کوچک در مسیر داشته‌ایم (مثلاً یک مثبت را منفی گذاشته بودیم) و در نتیجه به پاسخ غلط رسیده بودیم هیچ نمره‌ای از آن مسئله نمی‌گرفتیم. در نگرش دوم، راه حل رسیدن به پاسخ نیز به اندازه پاسخ مسئله و یا حتی بیشتر از آن، اهمیت داشت و اگر راه حل را درست نوشته بودیم اما به خاطر اشتباه کوچکی به پاسخ درست نرسیده بودیم، ممکن بود بخش اعظم نمره را بگیریم.
مشابه سازی این شرایط با آزمون اسکیس کارشناسی ارشد به اینگونه است که یک آزمون ریاضی نیز با دو روش انجام پذیر است: روش تستی و روش تشریحی. در روش تستی که عموماً در کلاس‌های کنکور ریاضی نیز آموزش داده می‌شود، در بخشی از سئوالات با امتحان کردن پاسخ‌های داده شده در صورت مسئله می‌شد جواب درست را از میان گزینه‌ها پیدا کرد. مشابه این وضعیت در کلاس‌های اسکیس کنکور معماری و شهرسازی نیز پی‌گیری می‌شد. به اینصورت که مدرسین محترم چند پاسخ آماده را در اختیار هنرجویان قرار می‌دادند تا در سر جلسه آزمون با تغییراتی اندک بتوانند این پاسخ‌های از پیش آماده شده را به جای پاسخ آزمون با گرافیکی زیبا ارائه نمایند. بدیهی است که همانگونه که در روش تستی نمی‌توان کسی را که امتیاز بالایی آورده است ریاضی‌دان خوبی دانست، در روش پیشین آزمون معماری و طراحی شهری نیز افرادی که در دانشگاهها قبول می‌شدند، به لحاظ ذهنیت معماری و شهرسازی دارای توانمندی بالایی نبودند و تنها توانایی‌های ترسیم دست آزاد آنها خوب بود. مشکلاتی که این دسته از دانشجویان در کلاس‌های درس کارشناسی ارشد برای استادان فراهم کردند زمینه‌ای شد تا به دنبال تغییر در شیوه برگاری آزمون به گونه‌ای باشند تا توانایی‌های ذهنی دانشجویان نیز سنجیده شود. بنابراین روش کنونی که تقریباً شبیه به آزمون تشریحی در امتحان ریاضی است در پیش گرفته شد و در این روش، راه حل نیز هم اندازه و یا حتی بیشتر از پاسخ نهایی دارای اهمیت است. البته این روش نیز در حال تست شدن است و اگر از این روش نیز خواسته مطلوب استادان و طراحان آزمون برآورده نشود امکان تغییر دوباره آن وجود دارد اما چیزی که بعید به نظر می‌رسد بازگشتن به روش گذشته است.
نظرات