توسعه ناپایدار زیست‌محیطی اصفهان/ برای توسعه پایدار هزینه نمی‌کنیم
توسعه شهری اصفهان اگر بر مبنای حفظ محیط زیست بود امروز شاهد معضلات زیست‌محیطی بی‌شمار نبودیم.
به گزارش "پارما" از ایمنا ، آلودگی آب، خاک و هوا، از بین رفتن تنوع زیستی، طبیعت و محیط زیست زاییده فعالیت و توسعه شهرها هستند، بر این اساس باید طراحی شهری به صورت هنر و دانشی تعریف شود که وقف ارتقای کیفیت محیط کالبدی در شهرها شود. آبادانی را سمت و سو ببخشد و شهری زیست پذیرتر را برای مردم فراهم کند و در عین حال در راستای اهداف توسعه پایدار زیست محیطی باشد. این درحالی است که از نظر برخی کارشناسان امروز شهرها به عنوان سیستم‌های فعال در حال تجربه سطوحی غیرقابل کنترل از رشد انتروپیک هستند. انتروپی شهری به معنای اوضاع نامناسب و شرایطی است که مانع اصلی پیاده‌سازی و تحقق اهداف توسعه پایدار در شهرها است.
در همین حال کارشناسان معتقدند که توسعه شهری اصفهان نیز برپایه ارزیابی زیست محیطی شکل نگرفته و هیچ یک از شاخص‌های زیست محیطی توسعه پایدار مورد توجه نبوده است، وجود صنایع متعدد و بی‌آبی زاینده‌رود و خشکی گاوخونی از عمده مشکلات زیست محیطی شهر اصفهان است که به دنبال توسعه شهری پدید آمده‌اند با این حال طی سال‌های اخیر برای تبدیل شدن اصفهان به شهری زیست پذیرتر اقدامات خوبی صورت گرفته اما کافی نیست.
توسعه شهری تبعاتی دارد
مسائل زیست محیطی شهر اصفهان متفاوت است ، مهدی ریاحی معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان این مطلب می‌گوید: از گذشته در طرح‌های جامع و تفصیلی شهر اصفهان به مسائل زیست محیطی چندان توجهی نشده با این حال در سال‌های اخیر تغییراتی در این برنامه ها برای توسعه شهری با رعایت مسائل زیست محیطی اعمال شده است .
وی با اشاره به ماده ۲۱ قانون هوای پاک که یک سال پیش تصویب شد می افزاید: بر اساس این ماده قانونی وزارت راه و شهرسازی موظف است هنگام تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی شهرها ، شهرک ها و طرح‌های هادی روستایی به نحوی برنامه‌ریزی کند فصل جداگانه‌ای از مطالعات طرح به بررسی مسائل زیست محیطی اختصاص یابد و طراحی شهری از نظر فضای سبز و همجواری کاربری‌ها و رعایت حریم‌های قانونی سیستم حمل و نقل ضوابط تراکم ساختمانی متناسب با شرایط اقلیمی و معیارهای زیست محیطی مورد تایید وزارت بهداشت قرار گیرد.
علت آلودگی هوا در اگزوز خودرو و دودکش کارخانه خلاصه نمی‌شود
ریاحی ادامه می‌دهد: توزیع کاربری‌های ترافیک‌زا در سطح شهر یکی از دلایل آلودگی هوا است. مشاوران و کارشناسان شهرسازی باید از تعریف کاربری‌های ترافیک‌زا در هسته مرکزی شهر که پرترافیک‌ترین قسمت شهری است جلوگیری کند.
وی تصریح می‌کند: علل آلودگی هوا فقط در اگزوز خودرو و دودکش کارخانه خلاصه نمی‌شود. این برداشت اشتباه عوام است. چنین اشتباهی از خواص انتظار نمی‌رود زیرا خواص با تخصص خود باید مانع آلودگی هوا شوند.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست معتقد است: اگر در طراحی شهری مسائل زیست محیطی در نظر گرفته شده بود امروز خیابان‌های پر تردد مانند شمس‌آبادی، آمادگاه و کوچه یخچال با موجی از مراجعات روز مره مردمی در هسته مرکزی شهر بنا نمی‌‍شدند که آلودگی هوا به اوج برسد.
مدیریت شهری بر توزیع مناسب کاربری‌ها تمرکز کند
وی با بیان اینکه موفقیت یا عدم موفقیت درطرح جامع کاهش آلودگی هوا را باید به دو بخش ملی و اقدامات استانی تقسیم کرد، می‌افزاید: اگر در سطح استان اقدامات در راستای کاهش آلاینده‌های هوا به نحو احسن دنبال شود، حداکثر تا ۴۰ درصد در کاهش آلودگی هوا موثر خواهد بود در حالی که ۶۰ درصد موفقیت این برنامه عزم ملی می‌طلبد. برای مثال ؛ الزامات خودروسازان به ارتقای سیستم های احتراق داخلی خودرو ها و همچنین تغییر فرآیند پالایشگاه در تولید سوخت، در سطح ملی مطرح است.
ریاحی می‌گوید: با این حال نمی‌توان گفت که اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوا در سطح استانی ناموفق بوده است. علی رغم محقق نشدن خیلی کارها ، اقدامات خوبی از جمله توزیع مناسب کاربری های ترافیک زا در سطح شهر و احداث شهرک سلامت در حاشیه شهر صورت گرفت که در پی آن خیلی از مراجعات به هسته مرکزی شهر حذف می‌شود. همچنین می‌توان مجتمع‌های بزرگ فروشگاهی را نیز در چهارگوشه شهر پیش‌بینی کرد. در حقیقت مدیریت شهری باید روی این پروژه‌ها تمرکز کند.
ریاحی با اشاره به اینکه وقتی بزرگراهی احداث می‌شود بالطبع آلودگی صوتی هم به دنبال خواهد داشت اضافه می‌کند: اما به این مفهوم نیست که بزرگراه در سطح شهر نباشد زیرا نمی توان از مزایای بزرگراه‌ها چشم پوشی کرد؛ طراحی صداشکن ها در حاشیه بزرگراه‌ها از بروز آلودگی صوتی جلوگیری یا حداقل آن را تعدیل می‌کند. برای ساخت بزرگراه می‌توان هزینه‌ای بیشتر در نظر گرفت و این گونه مسائل زیست محیطی را نیز رعایت کرد.
حاضر به هزینه کردن برای توسعه پایدار نیستند
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان به تفاوت توسعه و توسعه پایدار اشاره می‌کند و می‌گوید: هزینه توسعه پایدار بیش از هزینه توسعه است؛ مابه تفاوت هزینه توسعه و توسعه پایدار در " پایداری" است، به بیان ساده‌تر در طراحی احداث یک بزرگراه باید دیواره‌های آکوستیک و صداشکن و مواردی از این قبیل نیز پیش بینی شود که هم مزایا را داشته باشد و هم معایب تعدیل شوند اما متاسفانه حاضر به هزینه کردن برای توسعه پایدار و تعدیل معایب نیستند .
استفاده از موتورسیکلتهای برقی در جهان مورد استقبال قرار گرفته است زیرا علاوه بر کاهش آلودگی صوتی موجب کاهش آلودگی هوا می‌شود و محیط شهری را به یک محیط آرام و زیست پذیر تبدیل می‌کند. ریاحی در این باره می‌گوید: خوشبختانه در استان اصفهان دو واحد صنعتی تولید کننده موتور سیکلت برقی راه‌اندازی شدند؛ این پروژه ابعاد مختلفی دارد از جمله اینکه تعمیرگاه‌ها و ایستگاه‌های شارژ موتور سیکلت برقی در سطح شهر باید در این طرح پیش بینی شود، کارخانه‌های تولید کننده موتورسیکلتهای برقی در جلسات استانداری متعهد به گسترش نمایندگی‌ها در سطح شهر و ارائه خدمات پس از فروش شدند تا خریداران از این بابت نگرانی نداشته باشند.
وی اظهار می کند: این پروژه به نتیجه نمی‌رسد مگر اینکه مدیریت شهری ورود کند. شهرداری می‌تواند مبلغ قابل توجهی از درآمدهایش را برای جایگزین کردن موتورهای برقی به جای موتورسیکلتهای بنزینی اختصاص دهد. در مراحل نخست این طرح نیاز است سوبسیت در نظر گرفته شود تا در جامعه نهادینه شود و گامی مثبت در راستای کاهش آلودگی‌ها باشد.
ریاحی با اشاره به اینکه توسعه شهری بر آلودگی آب در اصفهان تاثیر کمتری داشته است می‌افزاید: در طراحی شهری اصفهان ایجاد شبکه فاضلاب مورد توجه قرار گرفته با این حال کاربری‌های نامناسب در سطح شهر و وجود آبکاری‌ها و کارگاه‌های بزرگ طلاسازی که تیزآب تولید می‌کنند باعث مستهلک شدن شبکه‌های فاضلاب شهری می‌شود و متاسفانه برای انتقال این کارگاه‌ها و کاربری های نامناسب به محوطه بیرونی شهر عزمی وجود ندارد .
معاون فنی اداه کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان خاطرنشان می کند: در حقیقت عرصه های پیرامون شهر برای منافع مشاوران املاک نیست بلکه برای رفع معضلات زیست محیطی داخل شهری است، این عرصه ها را برای استفاده جهت انتقال صنایع مزاحم و نیمه مزاحم و کاهش معضلات زیست محیطی نباید به راحتی از دست داد.
وی ادامه می دهد: متاسفانه عرصه‌های بیرونی در طراحی شهری برای ساخت مجتمع‌های مسکونی پیش بینی می‌شود و مشکلات زیست محیطی شهر همچنان سر جای خودش باقی می‌ماند . وقتی می‌خواهیم صنایع آلاینده را به خارج شهر منتقل کنیم با هزینه‌های سرسام آور رو به رو می‌شود در حالی که می‌توان با هزینه‌های کمتری مسائل زیست محیطی را رفع کرد.
مدیریت پسماند شهرداری اصفهان در کشور پیشتاز است
ریاحی با بیان اینکه کارخانه کمپوست اصفهان یکی از نخستین این نوع کارخانه‌ها در سطح کشور بود که با توجه به زمان و مکان احداث از نظر ارزیابی زیست محیطی در وضعیت مناسبی راه اندازی شد می‌افزاید: در حال حاضر این کارخانه معضلاتی دارد که از جمله آنها نفوذ شیرابه‌های کارخانه در خاک و منابع زیر زمینی است و باید برای این معضل چاره اندیشید، با این حال عملکرد مدیریت شهری اصفهان از نظر مدیریت پسماند در مقایسه با سایر استان‌ها پیشتاز است.
وی خاطرنشان می‌کند: مشکل اصلی مدیریت پسماند شهر اصفهان استفاده نکردن از توانایی بخش خصوصی است. بخش‌های درآمدزا برای شهرداری بدون فراخوان و مشارکت باقی می‌ماند و قسمت‌های هزینه بر و کم سود به فراخوان بخش خصوصی گذاشته می‌شود. بر همین اساس بخش خصوصی نیز استقبال چندانی برای سرمایه‌گذاری در بخش پسماند نمی‌کند.
ریاحی تاکید می‌کند: اولویت سازمان حفاظت محیط زیست درخصوص مدیریت پسماند در سطح شهر اصفهان "آموزش تفکیک از مبدا" و بستر سازی در جامعه برای اثربخش بودن آموزش ها و فرهنگ سازی ها است؛ در طراحی شهری اگر انواع سطل زباله های "خشک، تر، فلزی و پلاستیکی" در سطح شهر پیش بینی نشود، شهروندان بستری برای عمل به آموزش ها نمی بیند.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان با تاکید بر اینکه شهرداری اصفهان در مرحله نخست باید بر فرهنگ سازی و آموزش تفکیک از مبدا و ایجاد بستر آن در جامعه سرمایه گذاری کند، تصریح می کند: این یک اقدام زیرساختی و زیربنایی است که کشورهای توسعه یافته جهان نتیجه مطلوبی از آن گرفته‌اند و شهر اصفهان نیز به این سمت و سو حرکت کرده است، وقتی یک شهروند تفکیک پسماند از مبدا را فرا گرفت در حقیقت یک پاکبان شهرداری محسوب می شود. از این رو پیامدهای مثبتی برای شهرداری اصفهان از جمله کاهش هزینه های نظافت شهری دنبال دارد و برای آیندگان نیز ثمربخش خواهد بود.
تاثیر توسعه شهری بر زیستگاه‌های حیات وحش بحرانی نیست
ریاحی با اشاره به اینکه خارج ازمحیط‌های شهری، زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهی و حیات وحش محسوب می‌شود می‌گوید: توسعه شهری اصفهان بر زیستگاه‌های حیات وحش اطراف اثرگذار بوده است اما آسیب‌های آن آنقدرها نیست که به وضعیت بحران رسیده باشد. زیستگاه‌های خوبی پیرامون شهر اصفهان وجود دارد از جمله قمیشلو و کلاه قاضی که به نوعی ریه‌های تنفسی شهر اصفهان محسوب می‌شوند و اثرات سوء مدیریت شهری در این مناطق کمتر دیده می‌شود و به جز بخش‌هایی محدود در شهر بهارستان برای توسعه شهری به مناطق حفاظت شده و زیستگاه‌های حیات وحش دست اندازی نشده است.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان معتقد است: طراحی شهری اصفهان از نظر "فضای سبز" خوب اما از لحاظ کاربری اراضی بسیار بد عمل شده است؛ با این حال کلانشهر اصفهان بین هشت کلانشهر کشور در رده‌های بالا قرار گرفته و وضعیت مناسب‌تری دارد.
طرح آمایش سرزمین ابتر مانده است
اگر توسعه شهری اصفهان بر اساس ارزیابی زیست محیطی شکل گرفته بود امروز شاهد معضلات زیست محیطی نبودیم. مهندس محمود درویش، معمار و شهرساز پیشکسوت اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایمنا با بیان این مطلب می گوید: علیرغم اینکه حدود ۵۰ سال است از طرح آمایش سرزمین صحبت می شود اما متاسفانه هنوز حتی طرح منطقه‌ای هم وجود ندارد بنابراین طرح آمایش سرزمین ابتر مانده و همواره اصرار بر توسعه به شکل افقی بر پهنه های کشاوری ، باغ ها و افزایش تراکم بافت شهری است.
وی تصریح می‌کند: در حقیقت برخی گمان می کنند که هر شهری مدام باید توسعه یابد. چنین نیست بلکه باید با طرح های منطقه ای و آمایش سرزمین جمعیت را کنترل و تجهیزات صنعتی را در مکانهای مناسب احداث کرد. این ها مسائل اساسی و ریشه ای است که تا کنون به دلایل نامشخص کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
درویش با بیان اینکه احداث صنایع در شهر اصفهان اشتباه بزرگی بود اظهار می کند: زیرا استقرار صنایع در جهت جریان باد است که از جنوب غرب به شمال شرق می وزد و سبب انتقال انواع آلودگی ها از نظر آب و هوا به سمت شهر اصفهان بوده است. بدترین نقطه مکانی محلی بود که ذوب آهن و سپس فولاد مبارکه و سایر صنایع آلاینده مانند دو کارخانه سیمان و به دنبال آنها صنایع نظامی و کارخانه های صنعتی وابسته به صنایع مادر احداث شدند، گرچه از نظر اقتصادی پرسود و مقرون به صرفه است اما تصمیم اولیه برای احداث ذوب آهن در گوشه ای از شهر بدون در نظر گرفتن ارزیابی زیست محیطی اشتباه بود.
باید محله محور بود
این کارشناس شهرسازی می‌گوید: توسعه بی‌رویه ، مهاجرت‌های سنگین و افزایش جمعیت، از بین بردن باغات مشکلات بی شماری به وجود آورده است اما در این مقطع زمانی باید از پتانسیل شهرک‌های اقماری مانند بهارستان، سپاهان شهر، شاهین شهر و فولادشهر که با فاصله های متفاوت برای جمعیت های بالا و چندصد هزار نفری طراحی شده اند استفاده کرد متاسفانه از این ظرفیتها استفاده نشده است و تمام تراکم جمعیت در شهر اصفهان متمرکز شده اند بنابراین اگر تمهیداتی در نظر بگیرند که آن مناطق را بیشتر فعال کند سنگینی جمعیت در اصفهان کاهش می یابد
وی معتقد است: توزیع خدمات در شهرها از جمله کلانشهر اصفهان بسیار نامناسب است. باید محله محور بود و هر محله ای نیز تقریبا از تمام خدمات شهری مثل گذشته خودکفا باشد تا شاهد ترافیک های بین شهری نباشیم. اگر توزیع خدمات بهداشتی و درمانی، آموزشی مانند دبیرستانها و دبستانها و سایر خدمات عمومی در محله ها تامین شود جابه جایی های بین شهری به طور چشمگیری کاهش یافته و از رفت و آمدهای بی حاصل جلوگیری می شود.
تغییر کاربری با اخذ جریمه ها
این کارشناس معماری تصریح می کند: کاربری خیابانهایی مانند شمس‌آبادی و آمادگاه قرار نبود که تجاری و اداری باشند و برای آنها مجوز مطب صادر شود اما متاسفانه به تدریج این اتفاق افتاد و شهرداری نیز فقط با جریمه مشکل را حل کرد، در شهرهای سراسر کشور این تخلف وجود دارد، برای ساختمان مسکونی با اخذ جریمه تغییر کاربری می دهند . برای جلوگیری از تخلف باید اخذ جریمه منتفی شود.
وی با بیان اینکه اگر اضافه بنا یا تغییر کاربری و تخریب خانه‌های تاریخی را برای همیشه تبدیل به فضای سبز کنیم هیچ بنای تاریخی تخریب نخواهد شد، خاطرنشان می‌کند: نمی‌توان هر تخلفی را با استناد به کمیسیون ماده ۱۰۰ به عنوان منبع درآمد زا شناخته شود، نادیده گرفت، باید تکلیفش مشخص شود که بر چه اساسی است، ما نمی‌توانیم که هر تخلف و تخریبی را به کمیسیون ماده ۱۰۰ برده و با پول جبران تخلف کنیم .اما به تدریج اینگونه تخلفات شکل گرفته‌اند.
لینک اصل خبر در سایت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان
نظرات