عيسي كلانتري رئيس سازمان حفاظت محيط زيست كشور در گفت و گو با «ايران»
عيسي كلانتري رئيس سازمان حفاظت محيط زيست كشور در گفت و گو با «ايران»
پروژه انتقال آب خزر اقتصادي نيست
عيسي كلانتري رئيس سازمان حفاظت از محيط زيست كشور طرح انتقال آب درياي خزر
به سمنان را اقتصادي نمي‌داند اما مي‌گويد پرديسان هيچ مانعي براي اجراي
اين طرح نمي‌بيند. او در گفت‌و‌گو با «ايران» رانش زمين و فرسايش خاك ناشي
از اين طرح را هم در حيطه نظارتي سازمان متبوع خود نمي‌داند. با عيسي
كلانتري درباره پيامد‌هاي انتقال آب خزر به سمنان، اعتبار پسماندهاي شمال،
آراد كوه تهران، احكام بازداشتي‌هاي محيط زيست و مدارس طبيعت گفت‌و‌گو
كرديم.
قرار بود كه در دولت دوازدهم هيچ طرحي بدون «ارزيابي زيست محيطي»
مجوز اجرا نگيرد چرا بدون ارزيابي زيست محيطي با طرح انتقال آب خزر به
سمنان موافقت كرديد؟
ببينيد اين طرح ارزيابي زيست محيطي دارد. مجوز زيست محيطي آن را دولت
احمدي‌نژاد داده است. مجوز انتقال آب آن را هم دولت آقاي خاتمي صادر كرد.
در انتقال آب خزر به سمنان، دو تا مسأله براي ما مهم است كه وزارت نيرو
بايد آنهارا انجام بدهد تا از نظر اجرا مشكلي نداشته باشد. يكي عمق برداشت
آب از دريا و عمق بازگشت آب به دريا است و مسأله دوم هم مسير عبور لوله است
كه اهميت دارد. از نظر اقتصادي به ما ربطي ندارد كه طرح اجرا مي‌شود يا
نه. اگر وزارت نيرو عمق برداشت و برگشت آب را به ما بگويد طرح اجرا مي‌شود.
چون، مسير لوله آب هم مشخص است و جنگلي بريده نمي‌شود. بقيه ماجرا هم در
هنگام اجرا عملياتي مي‌شود.
شما فكر مي‌كنيد اين طرح بدون قطع هيچ درختي اجرايي مي‌شود؟
ببينيد يك پاسگاه هم در مسير شمال بسازيد بالاخره دو تا درخت قطع مي‌شود.
اين مسير، مسيري است كه قبلاً جنگل بريده شده است. يعني وقتي مي‌خواستند
لوله گاز را بكشند، مسيررا به عرض 60متر بريدند، بنابراين پاكسازي شده است.
لوله انتقال آب از كنار لوله گاز رد مي‌شود. حداكثر مقدار درختي كه قطع
مي‌شود حدود 40 هكتار است. آنهايي كه مدعي قطع اين جنگل‌ها هستند، بايد
بدانند وسعت جنگل‌هاي هيركاني اوايل انقلاب سه‌ونيم ميليون هكتار بود. الان
هم 1/6 ميليون هكتار است. يعني نزديك به دو ميليون هكتار در اين چهل سال
جنگل هيركاني قطع شده است.
خب اين دو ميليون هكتار هم به‌همين صورت و براي طرح‌هاي مختلف قطع شده است!
طبق تفاهمات ما با وزارت نيرو، هر هكتار درختي كه به ناچار براي يك سد يا
يك مسير قطع مي‌شود، 10 برابر آن را بايد وزارت نيرو درخت بكارد. پنج سال
هم آنها را نگهداري كند و بعد تحويل سازمان جنگل‌ها بدهد. يعني به فرض اگر
اين 40هكتار بريده شودچون معلوم نيست بريده شود يا خير وزارت نيرو بايد 400
هكتار جنگل احداث كند.
وزارت نيرو در طرح‌هاي قبل اين تعهد را انجام داده است؟
من دو سال است كه در سازمان محيط زيست هستم، بنابراين نمي‌توانم پاسخگوي
اين سؤال باشم ولي بستگي به تفاهماتي كه با وزارت نيرو مي‌بنديم، دارد. اگر
قرار باشد اين طرح اجرا شود، سازمان برنامه و بودجه، اعتبار كاشت درخت را
در پروژه مي‌گذارد. براي اينكه هزينه كاشت 400 هكتار درخت، در ميان هزينه
انتقال آب خزر به سمنان، صفر است.
شما يك سال ديگر در اين سمت هستيد. چه تضميني وجود دارد كه بعد از شما تعهدات اجرايي شود؟
تضمين، موافقت اصولي است كه سازمان برنامه و بودجه كرده است. سازمان برنامه
و بودجه كه سر جايش است. مگر اينكه يك كسي مثل احمدي‌نژاد بخواهد دوباره
سازمان برنامه و بودجه را منحل كند.
چه تضميني وجود دارد كه دولتي مثل دولت نهم و دهم سركار نيايد؟
الان ديگر انحلال سازمان برنامه و بودجه طبق قانون در اختيار رئيس جمهوري
نيست. ولي مسأله اين است كه اين طرح هيچ لطمه‌اي به شوري درياچه خزر
نمي‌زند.
براساس آنچه در سايت سازمان برنامه و بودجه نوشته شده است اين
سازمان همچنان زير نظر رياست جمهوري اداره مي‌شود. از سوي ديگر ما آب درياي
خزر را براي انتقال بايد شيرين كنيم، نمك حاصل از آن را چه كار مي‌كنيم؟
من جواب سؤال شما را دادم.
يعني اين نمك در جنگل‌هاي شمال دپو نمي‌شود و دوباره به خزر برمي‌گردد؟
ما 200 ميليون متر مكعب آب از درياي خزر مي‌خواهيم كه 2/6ميليون تن نمك
ايجاد مي‌كند. از آن طرف سه ميليارد متر مكعب آب شيريني كه مي‌توانيم مصرف
كنيم را به خزر مي‌ريزيم. به فرض اگر آن آب شيرين هم وارد نشود، 2/6 ميليون
تن نمك در سال تقسيم بر 78 هزار ميليارد متر مكعب آب خزر، مي‌شود سه صد
هزارم درصد، يعني نمك آن صفر است.
پس هيچ تأثيري روي شوري درياي خزر و آبزيان آن ندارد؟
نه نمك آن مشكل ايجاد مي‌كند نه ارتفاع آن. براي اينكه 200 ميليون متر مكعب
آب تقسيم بر سطح درياي خزر كه 400 ميليارد متر مربع است سالي مي‌شود نيم
ميلي متر. ما از سمت غرب درياي خزر سه ميليارد متر مكعب آب را وارد درياي
خزر مي‌كنيم حالا مي‌خواهيم 200 ميليون متر مكعب آب آن را برداشت كنيم.
به لحاظ حقوق بين‌الملل با برداشت آب از درياي خزر مشكلي پيدا نمي‌كنيم؟
هيچ مشكلي نداريم. لذا از نظر ما انتقال آب خزر مشكل زيست محيطي ندارد.
البته اين طرح به اين زودي قابليت اجرا ندارد چون توجيه اقتصادي زيادي
ندارد.
همين الان مسير لوله گاز و خط راه‌آهن كه برخي آن را مسير مناسبي
براي احداث خط لوله انتقال آب اعلام كرده‌اند با لغزش زمين و رانش زمين
رو‌به‌رو است. اگر ما قبول كنيم كه در اين طرح، درختي قطع نمي‌شود آيا رانش
زمين كه باعث سيلابي شدن منطقه شده هم در اين طرح محل نگراني نيست؟
ببينيد اين يك پيامد مهندسي است، بنابراين كسي كه مي‌آيد ده‌ها هزار ميليارد تومان هزينه مي‌كند اين مسائل را هم مي‌بيند.
رانش زمين الان وجود دارد.
مي‌دانم. حرف من چيز ديگري است. آن كسي كه مي‌خواهد يك لوله را از زمين
عبور بدهد بايد مسأله رانش آن را هم حل كند. ما مي‌گوييم از نظر محيط زيستي
با رعايت اين مسائل، مشكلي وجود ندارد. بقيه‌اش مسائل فني و مهندسي است و
به ما ربطي ندارد.
چه تضميني وجود دارد كه پيمانكاري كه كار را تحويل مي‌دهد دوباره خسارت وارده را جبران كند؟
سرمايه‌گذار بايد آب را بفروشد و هزينه پروژه را درآورد. اگر زمين رانش
داشته باشد، لوله مي‌شكند. وقتي شكست، ديگر آبي انتقال نمي‌يابد. وقتي آبي
انتقال نيافت درآمدي هم ندارد.
مگر سازمان محيط زيست وظيفه‌اش نظارت نيست؟
وظيفه سازمان محيط زيست؛ نظارت زيست محيطي است، نظارت فني و اقتصادي نيست.
من با بحث اقتصادي طرح كاري ندارم به لحاظ زيست محيطي رانش زمين و
فرسايش خاك در حيطه وظيفه محيط زيست نيست؟ آيا سازمان حفاظت محيط زيست اين
مسير را بررسي كرده تا بداند چه خطر‌هاي براي محيط زيست ايجاد مي‌شود؟
ببينيد الان لوله گاز را برده‌اند و هيچ اتفاقي نيفتاده است، اگر رانشي مي‌شد اولين چيزي كه مي‌شكست لوله گاز بود.
آقاي كلانتري؛ هم در مازندران و هم در گيلان لوله گاز به خاطر فرو نشست شكسته است.
اين حرف‌ها يك ادعاست. به فرض اگر رانشي اتفاق بيفتد كسي كه مسئوليت
اقتصادي اش را دارد بايد پاسخگو باشد. اگر كسي كه ميلياردها تومان هزينه
مي‌كند، فكر رانش زمين را نكند آدم احمقي است.
يعني سازمان حفاظت محيط زيست هيچ نقشي ندارد؟
نه مسأله به مهندسين ذيربط برمي گردد. ما فقط بررسي‌هاي زيست محيطي مي‌كنيم.
مي‌دانيد پرونده جنگل‌هاي هيركاني امسال در يونسكو ثبت جهاني شده
است فكر نمي‌كنيد كه اين پروژه به تهديدي براي اين پرونده تبديل شود؟
320هزار هكتار ازاين جنگل‌ها ثبت جهاني شده است. آن 320 هزار هكتار هم مناطق حفاظت شده است.
نه لزوماً!
آن مناطق، دست نخورده است. اين 40 هكتاري كه بريده مي‌شود اصلاً درون جنگل
نيست در مسير لوله گاز قرار دارد. مسيري است كه تك و توك درختي مانده است
اگر اجبار باشد قطع مي‌شود. يونسكو آن 320 هزار هكتار را ثبت جهاني كرده
است. مخالفان، اطلاعات غلط مي‌دهند.
اين پروژه از نظر زيست محيطي مشكلي ندارد، ولي از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نيست.
پس فكر مي‌كنيد اصلاً اجرا نشود؟
بله. من فكر مي‌كنم اصلاً اجرا نشود.
شما كه به‌دنبال حل بحران آب هستيد چرا انگشت روي يك استاني گذاشته
ايد كه بحران آب ندارد. چرا به سراغ كرمان و سيستان و بلوچستان كه بحران
آب دارند، نمي‌رويد؟
ما مخالف انتقال آب به سيستان و بلوچستان نيستيم.
چرا طرح آنجا اجرا نمي‌شود؟
مسئول تخصيص آب وزارت نيرو است. وزارت نيرو اينجا تقاضاي انتقال آب كرده
است، ما هم موافقت كرديم. اينها را هم بايد از وزير نيرو سؤال كنيد. سمنان
هم مشكل آب دارد. شما اگر انتقال آب سمنان را تا 25 سال آينده تأمين نكنيد
700 تا800 هزار نفر ممكن است به حاشيه تهران اضافه شود.
بسياري طرح را يك طرح سياسي مي‌دانند!
اصلاً سياسي نيست. به شما گفتم اين طرح در زمان خاتمي تصويب شده است و نه به احمدي‌نژاد ربط دارد، نه به روحاني.
برخي حتي اين انتقال آب را مقدمه انتقال پايتخت دانسته‌اند!
ببينيد يك وقتي زمان آقاي مرحوم هاشمي رفسنجاني قرار بود پايتخت جا به جا
شود. چهار منطقه در نظر گرفته شد؛ منطقه قيدار زنجان، اليگودرز لرستان،
سيوند فارس و شاهرود در سمنان. اما اين جريان انتقال پايتخت منتفي شده است،
همه چيز را به همه چيز نبايد وصل كرد.
آيا منطقي است چون دو دولت قبل، يك طرح هزينه زا را تصويب كرده‌اند، آن را اجرا كنيم؟
بالاخره اين طرح يك وقتي بايد اجرا شود. اين طرح براي 25 سال بعد است.
الان بايد برنامه‌ريزي كرد. اجراي طرح 10تا 15 سال زمان مي‌برد.
چرا همه اين سال‌ها با اين طرح مخالفت شده است؟
مخالفت نشده است. محيط زيست موافقت كلي اش را اعلام كرده است. كار را وزارت
نيرو انجام مي‌دهد. دولت هم آن را تصويب كرده است. كي مخالفت كرده است؟
سازمان حفاظت محيط زيست قبل از شما!
سازمان محيط زيست مخالف نبوده، سازمان محيط زيست مي‌گويد اين شرايط را به من اعلام بكنيد من موافقم.
فكر مي‌كنيد با توجه به وضعيت مالي كه كشور دارد چرا با چنين طرح‌هاي پرهزينه‌اي كه مقرون به صرفه هم نيست، موافقت مي‌شود؟
ببينيد وزارت نيرو موظف است كه طبق قانون آب همه شهرها را تأمين كند.
اول اولويت با تأمين آب از روش‌هاي كم هزينه‌تر است. پروژه‌هاي متوسط هزينه
در مرحله بعدي قرار دارد. بعد به سراغ پروژه‌هاي پرهزينه مي‌روند. بعد از
آن سراغ پروژه‌هاي خيلي پرهزينه‌تر مي‌روند.
خب الان كارشناسان مي‌گويند اگر ما بهره‌وري آب را در سمنان بالا
ببريم نيازي به انتقال آب خزر نيست! چرا سراغ اين طرح كم هزينه‌تر
نمي‌رويد؟
ببينيد وزارت نيرو براي امروز كه برنامه‌ريزي نمي‌كند. اگر 20 سال ديگر
بخواهد برنامه‌ريزي بكند همه مردم از تشنگي مي‌ميرند. 20 سال ديگر سمنان به
جاي 700 هزار نفرجمعيت، يك ميليون و 100 هزار نفر جمعيت دارد. بنابراين يا
بايد جا به جا شود يا آب براي آن تأمين شود.
منتقدان شما مي‌گويند كه 20 سال ديگر مازندران و سمنان همان وضعيتي را پيدا
مي‌كنند كه امروز چهارمحال و بختياري پيدا كرده است؛ جنگ آب.
ببينيد 60 سال پيش كه تونل كوهرنگ ايجاد شد، اصفهان 300 تا 400 هزار نفر
جمعيت داشت. امروز با اطرافش چهار ميليون نفر دارد. اگر آب را انتقال نداده
بودند، مشكلات زيادي پيش مي‌آمد. اما حالا فقط كشاورزي شرق اصفهان مشكل
دارد، اصفهان مشكل آب شرب ندارد. شما 60 سال پيش 20 ميليون بوديد حالا شديد
80 ميليون با افكار 20 ميليوني مي‌خواهيد كشور 80 ميليوني را اداره كنيد.
اتفاقاً تجمع اين جمعيت، نتيجه انتقال آب و ايجاد صنايع در مركز است.
فرض كنيد اصلاً به اصفهان آب انتقال نداده بوديم، چه اتفاقي مي‌افتاد.
خب صنايع را مي‌برديم كنار آب!
صنايع آب بر به سواحل منتقل مي‌شود. ما از سال گذشته به هيچ صنايع آب بري
اجازه نداديم و گفتيم يا بايد بروند سواحل جنوب يا شمال. بروند آب دريا را
شيرين و براي صنايع استفاده كنند.
ما الان در اصفهان گسترش صنايع را داريم. حتي به چهارمحال و بختياري هم كشيده است.
مجوز آنها قبلاً داده شده است. ما از اول سال 97 به هيچ كس مجوز توسعه يا
ايجاد كارخانه جديد را نداديم ولي مجوزهايي كه قبلاً داده‌اند را نمي‌شود
كاري كرد چون سرمايه‌گذاري كرده‌اند. من اگر بخواهم مجوز آنها را باطل كنم
بايد ميلياردها تومان خسارت بدهم. من هم چنين مبلغي ندارم.
آقاي كلانتري انتقال آب در تمام اين سال‌ها جواب نداده!
شما اشتباه مي‌كنيد. اگر انتقال آب جواب نمي‌داد در اصفهان چهار ميليون جمعيت نبود.
الان همين جمعيت آب و وضعيت آبش يكي از معضلات كشور است.
بله، براي توسعه آينده و توسعه كشاورزي مشكل داريم. اصفهان ديگر جاي توسعه كشاورزي ندارد.
هرجا كه آب را انتقال بدهند جمعيت هم به آن سمت مي‌آيد اما بعد نمي‌دانند با آن جمعيت چه كنند.
جمعيت به آن سمت نيامده است. جمعيت مي‌رود به سمت جايي كه شغل و درآمد است مثل تهران. اين توسعه متناسب است كه جمعيت را پخش مي‌كند.
آنچه در كشور ما اتفاق افتاده است توسعه نامتوازن است نه متناسب.
بله در كشور توسعه متناسب ايجاد نكرديم.
يكي از دلايل آن هم انتقال آب‌هاي اشتباه بوده است.
نه انتقال آب، آخرين دليل بود. ما مجبور به انتقال آب شديم. چون جمعيت
متراكم شده بود و آنجا نمي‌توانستيم كاري انجام بدهيم. شما نمي‌توانيد با
افكار صددرصد زيست محيطي كشوري مثل ايران (كه كشور خشكي است) را اداره
كنيد.
آقاي كلانتري بحث را به موضوع اعتبارات پسماندهاي شمال ببريم. يك
بحث و گفت‌و‌گويي بين شما و نمايندگان شمال در مجلس ايجاد شده، شما
مي‌گوييد كه آنها اعتبار را حيف و ميل كرده‌اند...
اعتبار حيف و ميل نشد. دو سال پيش دولت در لايحه بودجه يك ميليارد و 300
ميليون دلار پول براي ساماندهي پسماند شمال و ساير نقاط كشور گذاشت. مجلس
اعتبار را عوض كرد. پول از بخش پسماند به جاي ديگري رفت.
گفتند شما بايد آيين‌نامه‌هايي را تصويب و مراحل قانوني را طي مي‌كرديد اما اين مراحل طي نشد.
نه چنين چيزي نيست. مراحل قانوني يعني همين لايحه بودجه‌اي كه دولت بايد
مي‌داد كه تحويل داد. حالا من كاري ندارم اين بودجه به جاي پسماند رفت هوا!
امسال دولت 150 ميليون دلار براي پسماندهاي شمال گذاشته است. دولت يك كار
خوب ديگري هم كرد و قيمت خريد برق توليدي حاصل از سوخت پسماندها را از 650
تومان به 1400 تومان افزايش داد. افزايش قيمت، سرمايه‌گذاري در اين بخش را
به صرفه مي‌كند. يك هزار ميليارد تومان هم از محل عوارض بر صنايعي كه توليد
پسماند مي‌كنند، تصويب كرده است. البته در دو سال گذشته اين اعتبار در
اختيار وزارت كشور بود كه عملكردش صفر است. امسال اين اعتبار را در بودجه
صندوق محيط زيست گذاشته‌اند كه محيط زيست به سرمايه‌گذاران بخش پسماند كمك
كند.
نظرتان درباره احكام كارشناسان بازداشتي محيط زيست چيست؟
اين سؤال را بايد از قوه قضائيه پرسيد.
در دوره شما خيلي با محيط زيست امنيتي برخورد شد؟
بله محيط زيست را امنيتي كرده بودند. خب اين كارشناسان بازداشت شده و چهار
نفر از آنها محكوم به اعدام بودند. قوه قضائيه با رسيدگي بيشتري كه كرد
آنها بين 4تا8 سال حبس گرفتند. ما اميدوار هستيم در مرحله بعدي بررسي
بيشتري بكنند؛ همين كه كارشناسان از اعدام نجات پيدا كرده بودند مژده بزرگي
براي طرفداران محيط زيست بود. اميدوارم قوه قضائيه رسيدگي كند.
پس از اعلام حكم كارشناسان بازداشتي دوباره حمله‌ها به «كاوه مدني» شروع شده، نظرتان چيست؟
كاوه مدني بدون اينكه دليلي داشته باشند محكوم شد.گفتند ايشان دو پاسپورت
دارد كه نداشت. گفتند ايشان دين و ايمان ندارد ولي اين را بايد بگويم كه
ايشان مدتي هم در مدرسه امام صادق(ع) مشغول به تحصيل بود. به‌عنوان مثال
مي‌گويم مثلاً من وقتي كه رئيس سازمان تحقيقات كشاورزي در دهه 60 بودم،
قراردادي با «CGIAR» (مركز تحقيقات بين‌المللي كشاورزي) بسته بودم. اين
مركز هم توسط بنياد راكفلر حمايت مي‌شد، پس گفتند شما جزو بنياد راكفلر
هستيد! درحالي كه اين قرارداد از 10 سال قبل از جمهوري اسلامي بسته شده و
همين الان هم ادامه دارد. يعني 55 سال است كه ما با CGIAR رابطه داريم و هر
سال هم 500 هزار دلار حق عضويت مي‌دهيم. اينها كساني هستند كه هميشه توهم
توطئه دارند. مي‌خواهند بدون اينكه دليلي داشته باشند تهمت بزنند. اينها
مي‌گويند كساني كه با مركز تحقيقات بين‌المللي در ارتباط هستند عضو راكفلر و
صهيونيست هستند. CGIAR متعلق به بانك جهاني است. ما عضو بانك جهاني هستيم.
هم به بانك جهاني حق عضويت مي‌دهيم و هم به CGIAR. حالا بند كردن به من
عيسي كلانتري يا كاوه مدني، جزو بدسليقگي يك عده از كساني است كه انقلاب را
مال خودشان مي‌دانند.
فكر مي‌كنيد دستگيري‌ها چقدر روي فعاليت‌هاي انجمن‌هاي زيست محيطي تأثير گذاشت؟
به هر صورت نهادهاي زيست محيطي تا حدود زيادي تضعيف شد. البته به اين معنا
هم نيست كه همه سمن‌هاي زيست محيطي در راستاي محيط زيست بودند، اكثريت قريب
به اتفاق آنها در راستاي محيط زيست بودند اما داخل آنها سمن‌هايي هم بودند
كه حقه باز و وابسته بودند. بايد آنها را شناسايي و اصلاح مي‌كردند. ولي
الان 95 درصد سمن‌هاي زيست محيطي دچار يك شوك ناشي از دستگيري كارشناسان در
2سال پيش هستند. اما خودشان يواش يواش پاكسازي كردند، آنهايي كه زير سؤال
بودند كنار گذاشتند و دوباره دارند فعال مي‌شوند. در مدارس طبيعت هم يك
عده‌اي نفوذ كرده بودند.
واقعاً فكر مي‌كنيد در مدارس طبيعت كساني نفوذ كرده بودند؟!
قطعاً نفوذ كرده بودند.در مدارس طبيعت يك عده‌اي از بعد ايدئولوژيكي نفوذ
كرده بودند. سياست آنها هم منكر شدن خدا بود! در درس‌ها و كتاب‌هايشان
بود. بنيانگذاران اين مدارس كساني بودند كه انحراف فكري داشتند.
فكر نمي‌كنيد صحبت‌هاي شما باعث شود فشار بيشتري روي انجمن‌هاي حوزه محيط زيست وارد شود؟
ببينيد ما انجمن‌هايي را قبول داريم كه در راستاي محيط زيست وجمهوري اسلامي
باشند. اگر انجمني باشد كه در قالب محيط زيست وارد مسائل سياسي –عقيدتي
بشود ما اجازه نمي‌دهيم.
فكر نمي‌كنيد فشار‌هاي زيادي كه اين مدت به سازمان حفاظت محيط زيست
وارد آمده، باعث شده خود شما هم نظراتي كه تعجب بسياري را در پي دارد،
داشته باشيد؟
ببينيد مدارس طبيعت ما تخلف كرده بود. اصلاً مجوز نداشت. حالا من از مدارسي
كه از اول مجوز نداشت، دفاع بكنم؟ خود محيط زيست به آنها مجوز داده بود،
سازمان محيط زيست محل مجوز{مدارس طبيعت} نيست، محل مجوز آموزش و پرورش است.
ما اميدوار باشيم كه مدارس طبيعت از طريق وزارت آموزش و پرورش ايجاد شود؟
آموزش و پرورش و آموزش عالي بايد درس‌هاي محيط زيست را بگنجانند. بايد دانش‌آموزان را بياورند و در طبيعت آموزش بدهند.
زهرا كشوري خبرنگار
نظرات