آشنایی با مقوله تاب‌آوری شهری
شهریار تبریز / رضا عالش زاده*: به طور کلی، شهرهای تاب آور( resilient cities) توانایی مقاومت در مقابل انواع بحران های احتمالی از جمله فجایع طبیعی مانند تغییر یکباره شرایط اقلیمی، زلزله، سیل و بحران های اقتصادی شدید ملی و جهانی مانند کمبود منابع انرژی، آبی و غذایی را دارند.
شهرها با چالش های روزافزونی در قرن ۲۱ روبرو هستند. از تغییرات آب و هوایی و مهاجرت بی رویه به سمت شهرها و وعدم وجود زیرساخت های کافی در مقابل بیماری های واگیردار و حملات سایبری تا بحران های طبیعی مانند سیلاب های وحشتناک و زلزله های مهیب هر چند وقت یکبار شهرها را با مشکلات جدی روبرو می سازند. مواردی که کم و بیش در شهرهای کشور خودمان هم مشاهده شده و مدیریت شهری را با مشکلات فراوانی روبرو ساخته است. تاب آوری به شهرها کمک می کند تا با آماده نگه داشتن خود برای تمامی وقایع قابل و غیر قابل پیش بینی، با آنها مواجهه شده سازگاری پیدا کرده و همچنان به سمت اهداف بلند مدت خود قدم بردارند.
سازمان جهانی کلانشهرهای جهان با عنوان متروپلیس، تاب آوری را به عنوان ظرفیت افراد، جوامع، نهادها، مشاغل و سیستم های یک شهر برای تحمل تنش ها و شوک ها، انطباق با آنها و در عین حال تداوم رشد پایدار تعریف می کند و از این روست که در ساخت و ساز شهری مقوله تاب آوری ایجاب می کند که با نگاه همه جانبه به شهر، به درک درستی از سیستم ها، ناکارآمدی ها و ریسک های احتمالی دست یافت، چون تنها با تقویت ساختار شهری و درک بهتر شوک ها است که یک شهر می تواند مسیر توسعه و رفاه شهروندان را فراهم آورد.
تنش های (فشارهای) شهری در یک نگاه کلی به دو نوع تقسیم بندی می شوند:
- تنش های بلند مدت (مزمن) :
این تنش ها شامل فجایعی با سرعت پیش روندگی کند هستند که ساختار شهری را در بلند مدت ضعیف می کنند. موارد زیر مثالهایی از این نوع تنش هستند:
نرخ بیکاری زیاد
سیستم های حمل و نقل عمومی ناکارآمد
خشونت های محلی و بومی قبیله ای
کمبود مزمن آب و غذا
- تنش های حاد
تنش های حاد کاملا نابهنگام و سریع روی می دهند و کلیت شهر را مورد تهدید جدی قرار می دهند. مثالهای زیر از جمله تکراری ترین تنش های حاد هستند:
زلزله و سیل
بیماری های واگیردار
حملات تروریستی
اما در عمل، تنش های تهدید کننده شهرها به صورت منفرد حادث نمی شوند و بیشتر شهرها با ترکیبی از چالش ها و شوک ها روبرو هستند. مثال واضح این ادعا، طوفان مهیب کاترینا است که در سال ۲۰۰۵ در جنوب آمریکا روی داد و تبعات ویرانگری داشت. در واقع، تنها کاترینا نبود که به تنهایی آن فجایع را رقم زد، بلکه تاثیر آن با تنش های موجود مزمن مانند نژادپرستی سازمان یافته، خشونت اجتماعی، زیرساخت های قدیمی آن منطقه، فقر، تخریب بی رویه محیط زیست و موارد دیگر تشدید شد. این گونه است که ضعف دائم شهرها در مواجهه با یک چالش ضربتی بزرگ، تاثیر آن تنش را چندین برابر می کند. شهرهای تاب آور به هر دو نوع تنش نگاه جدی دارند.
سایت معروف شهر هوشمند با عنوان انگلیسی "Smartcityhub"، هفت مشخصه بارز ۱۰۰ شهر اول تاب آور دنیا را به شرح زیر معرفی می کند:
- این شهرها از تجربه های گذشته یاد می گیرند و از آنها در تصمیم های آتی مثلا در پیش بینی تغییر شرایط و آماده سازی شهر سود می برند.
- توانایی دستیابی به راه حل های جدید برای استفاده از منابع موجود را در مواقع بحران دارند تا تامین نیازها با مشکل روبرو نشود
- قابلیت طراحی شهری با پرداخت، ساخت و مدیریت خوب را به ویژه در راستای کاهش ریسک عیب های احتمالی طرح ها دارند
- منابع ذخیره شده کافی دارند، به ویزه اینکه این یک واقعیت جامعه شناسی است که تقاضا در مواجهه با فشارها و تنش ها افزایش می یابد.
- انعطاف پذیر هستند و تمایل و توانایی به کارگیری استراتژی های جدید در پاسخ به تغییرات سریع شرایط و بحران ها را دارند
- از عنصر مشورت در میان بخش های مختلف شهر برای رسیدن به دیدگاه عملیاتی مشترک و هم افزایی مدیریتی بهره مند هستند
- و سیستم مدیریتی یکپارچه دارند
در تاب آوری شهری نه تنها آمادگی زمینه ای شهر، بلکه شرایط اجتماعی شهروندان، فرهنگ آنها و روانشناسی اجتماعی آن شهر نیز مهم است. شهری با شهروندان راضی که به مدیریت شهری اعتماد دارند، در مقابل بحران از خواسته های مدیریت شهری تبعیت خواهند کرد در حالیکه در حالت عکس، نافرمانی مدنی بدون برنامه ریزی شهروندان بر مشکلات موجود خواهد افزود. پس ارتقاء فرهنگ شهروندی و جلب رضایت خاطر شهروندان از جمله مهم ترین قدم های ایجاد شهرهای تاب آور است.
علاوه بر موارد کلی ذکر شده، سایت Smartcitydive به چند مثال اختصاصی از ویژه گی های خاص شهرهای تاب آور اشاره می کند که در زیر تعدادی ازآنها ذکر می شود:
- این شهرها حمایت خوبی از دوچرخه سواری به عمل می آورند. ساخت خطوط مخصوص دوچرخه و سیستم های به اشتراک گذاری دوچرخه از جمله این حمایت ها هستند
- از سیستم حمل و نقل همگانی و ترافیک خوب بهره مند بوده و از اتوبوس های BRT، قطارها و مترو سود می برند.
- مسیرهای عابرپیاده مناسب و زیبا دارند و ارتباط خوبی بین خیابان ها برای دسترسی راحت به مقصد وجود دارد.
- محل هایی فراوانی برای شارژ وسایل الکتریکی و هیبریدی دارند
- نظام ساخت و ساز خوبی به خصوص در زمینه استفاده از سییتم گرمایش و سرمایش غیرفعال ۰( Passive) برای کاهش مصرف انرژی در ساختمان ها دارند
- الگوبرداری خوبی از طبیعت می کنند و با کاشت پرتعداد درخت در سطح شهر، توسعه باغ های عمودی و پشت بام های سبز، شهر را به تدریج به باغ شهر تبدیل می کنند.
- می توانند محصولات کشاورزی مورد نیاز شهر را در خود شهر تولید کنند
- مجهز به سیستم گرمایش منطقه ای هستند و برخی اوقات هر ساختمان با استفاده از پنل های خورشیدی و یا وسایل ذخیره انرژی بادی، انرژی مورد نیاز خود را در محل تولید می کند.
- گستردگی و سرعت اینترنت در آنها بسیار بالاست و در مواقع بحران از این منظر کمترین مشکل را دارند.
بطور کلی تاب اوری شهری یکی از مهم ترین مولفه های شهرسازی است که نگاه بلند مدت برنامه ریزان شهری را هر روز بیشتر از قبل به خود مشغول کرده است. واقعیت این است که پیشرفته ترین شهرها برخی اوقات با چالش هایی روبرو می شوند که برایشان خیلی غیرمنتظره است و از این رو است که نگاه بسیار جدی، پیگیر و البته علمی به این موضوع مورد نیاز است.
____________________________________
مترجم*: رضا عالش زاده
منابع:
https://smartcityhub.com/resilient-cities/
https://www.100resilientcities.org/resources/
لینک اصل خبر در سایت شهرداری تبریز
نظرات