فناوري در خدمت حفاظت از يوزپلنگ‌ها

روزهاي ابتدايي امسال بود كه زمزمه انتقال «كوشكي»، «دلبر» و «ايران» سه يوزپلنگ پارك پرديسان به سمنان به گوش رسيد و در ميان تمام بي خبري ها 17 فروردين ماه كار انتقال انجام شد اما در آن روز فقط يوزپلنگ جوان ماده يعني «ايران» زنده گيري و به زادگاهش يعني منطقه حفاظت شده توران در سمنان برگشت و حدود 10 روز بعد دو يوزپلنگ باقيمانده نيز به ايران ملحق شدند، اين كار در ميان تنش ها و جنجال هاي رسانه اي زيادي انجام شد كه البته از نگراني دوستداران محيط زيست نشات مي گرفت كه در اين ميان سازمان حفاظت محيط زيست معتقد بود كه شانس زادآوري يوزها در زيستگاه خودشان بالاتر است.

منطقه حفاظت شده توران 750 هكتار زمين فنس كشي شده دارد و هزار و 600 هكتار ديگر به آن اضافه شد كه اينها از طريق كريدور به هم متصل مي شوند تا يوزها به راحتي بتوانند در آن تردد كنند، گزارش ها نشان مي دهد كه شرايط اين سه قلاه يوز خوب است و حتي از استان سمنان گزارش شده كه در 17 فروردين ماه كه «ايران» به توران منتقل شد در 24 فروردين ماه دو قلاده يوز محلي در پشت فنس اين ماده يوز مشاهده شد كه اين نشان مي دهد تصميم براي انتقال آنها اشتباه نبوده است.

يوزپلنگ گربه‌ساني ارزشمند است و در فهرست سرخ اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت (آي يو سي ان - IUCN) به عنوان گونه‌اي در خطر انقراض قرار دارد و همه تلاش سازمان حفاظت محيط‌زيست اين است كه يوز ايراني به سرنوشت شير ايراني گرفتار نشود و از خطر انقراض نجات يابد، البته اولويت سازمان حفظ گونه در زيستگاه است اما زماني كه يك گونه در خطر جدي انقراض قرار گيرد راهي جز مديريت مداخله اي وجود ندارد و بايد بخش پشتيبان ايجاد شود اينجاست كه بحث تكثير در اسارت و نيمه اسارت مطرح مي شود و چون يوزپلنگ ايراني اكنون در وضعيتي قرار دارد كه در حال خارج شدن از چرخه حيات است بنابراين بايد براي نجات آن برنامه داشت.

بر اين اساس 6 سال پيش دو قلاده يوزپلنگ نر و ماده (كوشكي و دلبر) با هدف تكثير به پرديسان منتقل شدند و در اين مدت اقدامات زيادي براي رسيدن به اين هدف بر روي آنها انجام شد اما كارشناسان و متخصصان بعد از اين مدت به اين نتيجه رسيدند كه هواي آلوده و انواع استرس ها در اطراف پارك پرديسان اين كارها را بي نتيجه كرد و فقط 6 سال اين فرصت از اين حيوانات گرفته شد براي همين تصميم گرفته شد كه به زادگاهشان برگردانده شوند تا همان كورسوي اميد نيز شايد از بين نرود.

كوشكي و دلبر دو يوزپلنگ نر و ماده اي هستند كه به ترتيب 10 آذر سال 1393 از پناهگاه حيات وحش مياندشت و 11 آذر سال 1393 از ذخيره گاه زيست كره توران به پارك پرديسان تهران منتقل شدند، ايران توله يوزپلنگ سه ساله‌ نيز در سال 96 از زادگاهش در پارك ملي توران خارج و در پارك پرديسان منتقل شد بنابراين اين يوزها گنجينه گرانبهايي براي كشور هستند، حدود دو هزار سال پيش يوزها در بيشتر نقاط آسيا حضور داشتند اما اكنون منحصر به نواحي بياباني ايران شده ‌اند، در واقع ايران از دهه 70 ميلادي به عنوان تنها زيستگاه يوزپلنگ‌ آسيايي شناخته شده، از اين رو به آنها يوزپلنگ ايراني نيز مي گويند.

منطقه توران يا «خارتوران» يكي از سه منطقه حفاظت شده ايران با مساحت يك ميليون و 470 هزار هكتار، زيستگاه يوزپلنگ ايراني به شمار مي‌رود كه در شرق استان سمنان قرار دارد.

كيومرث كلانتري معاون محيط زيست طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست در نشستي كه در خصوص انتقال اين قلاده يوز با خبرنگاران داشت، گفت: يوزپلنگ ايراني در فهرست سرخ IUCN قرار دارد و گونه اي در خطر انقراض است، تا 60 سال پيش تعداد 300 يوز در زيستگاه هاي ايران وجود داشت اما امروز به كمتر از 30 قلاده رسيده كه بايد علت اين كاهش چشمگير جمعيت بررسي شود.

وي افزود: 6 ميليون هكتار از زيستگاه يوزپلنگ در هفت استان در داخل مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محيط زيست قرار دارد، بنابراين كمتر از 40 درصد زيستگاه اين حيوان در اين مناطق و 60 درصد در مناطق آزاد قرار دارد، 10 زيستگاه در هفت استان از جمله سمنان، يزد و خراسان شمالي واقع شده است، در سال هاي 1374 تا 1395 تعداد 13 يوزپلنگ بر اثر تصادفات جاده اي تلف شدند، عواملي مانند تكه تكه شدن زيستگاه ها، جاده كشي، لوله گذاري، تصادفات جاده اي، رعايت نكردن استاندارد عبور و مرور، شكار بي رويه طعمه يوز پلنگ ها، وجود گله هاي دام اهلي و سگ هاي گله از جمله عوامل تهديد اين گونه ارزشمند است كه رفع آنها مورد توجه سازمان حفاظت محيط زيست است.

در كنار همه اينها اما استفاده از فناوري هاي نوين براي حفاظت از اين گونه هاي ارزشمند نيز مورد توجه سازمان حفاظت محيط زيست است كه بر اين اساس سازمان به وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات پيشنهاد داد تا زيستگاه يوزها را تحت پوشش آنتن دهي قرار دهد كه مورد موافقت قرار گرفت و چندي پيش سيد ياسر حسن پور مدير كل ارتباطات و فناوري اطلاعات استان سمنان اعلام كرد كه با دستور وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات، زيستگاه يوزپلنگ آسيايي در زيستكره توران استان سمنان با سرمايه‌گذاري 30 تا 40 ميليارد ريالي اين وزارتخانه تحت پوشش آنتن‌دهي تلفن همراه و اينترنت باند پهن قرار مي گيرد.

كلانتري گفت: ايجاد زيرساخت هاي ارتباطي و امكان پوشش آنتن دهي تلفن همراه و خدمات دسترسي اينترنت باند پهن سيار در زيستكره توران موجب نظارت، رصد و تحليل دقيق تر رفتارهاي يوزهاي آسيايي مي شود، در واقع اين طرح مي تواند دسترسي آسان را به جديدترين خدمات ديجيتال و تمام خدمات شبكه ملي اطلاعات از جمله آموزش الكترونيكي، دولت الكترونيكي، تلويزيون اينترنتي، بهداشت و سلامت الكترونيكي و خدمات بانكي براي ساكنان مناطق فراهم كند.

همچنين شهاب الدين منتظمي مدير كل دفتر حيات وحش سازمان حفاظت محيط زيست درباره پوشش ماهواره اي بخشي از زيستگاه يوزپلنگ ها به خبرنگار محيط زيست ايرنا گفت: در محل نگهداري يوزپلنگ ها و به طور كلي مناطق اصلي كه جمعيت يوزها در آنها مشاهده مي شود امكان هيچ گونه ارتباط و آنتن دهي شبكه مخابراتي وجود ندارد كه در راستاي حفاظت معضلاتي را ايجاد كرده است ، در واقع هم امكان برقراري ارتباط وجود ندارد و هم اينكه پايش با نصب دوربين و رصد آنلاين نيز ميسر نيست.

وي افزود: بر اين اساس سازمان حفاظت محيط زيست به وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات پيشنهاد داد كه آن منطقه تحت پوشش آنتن دهي ماهواره اي قرار گيرد كه مورد موافقت وزير ارتباطات قرار گرفت و بلافاصله گروهي از وزارت ارتباطات به منطقه اعزام شدند و آن مناطق را مورد بررسي و پايش قرار دادند و محل نصب دكل هاي آنتن ها را ارزيابي و مشخص كردند كه با اجراي آن مناطق زيستگاهي يوزها تحت پوشش آنتن دهي قرار خواهند گرفت.

منتظمي درباره مزاياي اصلي اين كار توضيح داد: با تحت پوشش قرار گرفتن مناطق زيستگاهي يوزپلنگ ها امكان پايش آنلاين و نصب دوربين هاي ديجيتال در اين منطقه فراهم مي شود كه كمك بزرگي به اين گونه ارزشمند خواهد شد كه با توجه به اهميت موضوع و تاكيد وزير ارتباطات، اميدواريم اين كار هر چه سريعتر انجام شود چون اتفاق خوشايندي در راستاي حفاظت از محيط زيست و گونه هاي ارزشمندي همچون يوزپلنگ ايراني است كه با استفاده از فناوري هاي روز انجام مي شود تا بتواند نتايج خوبي به همراه داشته باشد بنابراين خوشبين هستيم هر چه زودتر انجام شود.

وي درباره وضعيت سه قلاده يوزپلنگ (كوشكي، دلبر و ايران) در توران گفت: وضعيت يوزها بسيار رضايت بخش است و در شرايط خوبي قرار دارند، مراقبت ها و نظارت ها كاملا انجام مي شود و داده ها به طور مرتب بررسي مي شود و استان سمنان برنامه مدوني كه در بحث حفاظت و بهبود شرايط مناطق زيستگاهي دارد را پيش مي برد در واقع كارهاي اجرايي آن بر عهده اداره كل محيط زيست استان سمنان است اما تمام اين كارها با نظارت دقيق سازما حفاظت محيط  زيست انجام مي شود.

مدير كل دفتر حيات وحش سازمان حفاظت محيط زيست در پاسخ به اينكه آيا در اين مدت يوز جديدي در اطراف محل نگهداري اين يوزها مشاهده شده است اظهار داشت: به جز همان يوزي كه در روزهاي ابتدايي حضور ايران در منطقه مشاهده شد ديگر مورد جديدي گزارش نشده است.