منشأ زلزله‌های اخیر پایتخت
معاون عملیات و آمادگی سازمان مدیریت بحران شهر تهران با اشاره به اینکه در تهران و اطراف آن به خصوص محورهای شرقی شهر تهران روزانه خرد لرزه‌هایی اتفاق می‌افتد که توسط افراد احساس نمی‌شود، گفت: خرد لرزه‌های ماه گذشته را چون فقط بزرگی یکی از آنها بالای ۴ ریشتر بوده نمی‌توان به عنوان پیش‌لرزه زلزله اصلی قلمداد کرد. وی در پاسخ به این پرسش که «در حال حاضر هشدار برای فعال شدن کدام گسل وجود دارد؟» اعلام کرد در شهر تهران گسل نیاوران به نوعی گسل اصلی است و از آن با عنوان گسل «فعال» نام برده می‌شود که در صورت فعال شدن، شمال شرق و شمال تهران را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) معاون آمادگی و عملیات سازمان مدیریت بحران شهر تهران از به کارگیری سامانه‌ای خبر داده که به موجب آن، امکان تخمین خسارت در حداکثر ۵ دقیقه بعد از وقوع زلزله‌بزرگ در پایتخت وجود دارد طوری که اطلاعات طبقه‌بندی شده از زمین‌لرزه‌ای که پیش‌بینی شده قدرت آن بین ۵ تا ۷ ریشتر خواهد بود، از طریق تلفن‌های ماهواره‌ای که هم‌اکنون در اختیار مدیران دستگاه‌های مسوول قرار دارد، به این افراد اعلام می‌شود تا با اقدام به موقع، شدت حادثه به حداقل برسد.
محاسبات اولیه نشان می‌دهد به ازای هر یک واحد ریشتر که بزرگی زمین‌لرزه افزایش یابد، شدت و قدرت زلزله ۳۲ برابر بیشتر خواهد شد.
معاون آمادگی، عملیات و هماهنگی سازمان مدیریت بحران شهر تهران با اشاره به زمین‌لرزه‌هایی که به صورت خفیف اخیرا در مناطقی از شرق استان تهران به ثبت رسیده، گفت: در تهران به ویژه در اطراف پایتخت و به خصوص در محورهای شرقی شهر تهران روزانه خردلرزه‌هایی اتفاق می‌افتد که چون توسط افراد احساس نمی‌شود از انتشار جزئیات آن خودداری می‌شود.
این مقام مسوول در امر «مراقبت تهران از زلزله» معتقد است: در حال حاضر از بین گسل‌های تهران، گسل نیاوران گسل اصلی محسوب می‌شود و از آن به عنوان گسل فعال نام برده می‌شود که در صورت تحرک، مناطق شمال‌شرق و شمال تهران تحت تاثیر بیشتری قرار می‌گیرند.
متن گفت‌وگو با جواد کشفی معاون آمادگی، عملیات و هماهنگی سازمان مدیریت بحران شهر تهران را در زیر بخوانید:
آنچه در خصوص مدیریت بحران زلزله عنوان می‌شود در سه مرحله قبل، حین و بعد از زلزله طبقه‌بندی می‌شود.تاکنون خبرهای زیادی در مورد عملیات پیشگیری و حین زلزله از سوی کارشناسان و مدیران بحران مطرح شده است، اما در خصوص عملیات بعد از زلزله همچون برآورد خسارت و تلفات، صحبت زیادی نشده است. البته به تازگی صحبت از سامانه تخمین خسارت در ۵ دقیقه اول وقوع زلزله شده است. در مورد نحوه برآورد خسارت و ویژگی‌های این سامانه توضیح دهید؟
از جمله وظایف سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نظارت بر عملکرد و توانایی ستادهای مدیریت بحران مناطق، نواحی، محلات و ۸۶ سازمان و دستگاه در قالب ۲۰ کمیته تخصصی است؛ زیرا که ستاد مدیریت بحران شهر تهران در شرایط عادی مسوولیت هماهنگی و نظارت بر آمادگی آنها را عهده دار بوده و در شرایط بحران رییس ستاد به عنوان فرمانده وارد عمل می‌شود.
بر همین اساس از سال‌های گذشته ضرورت راه‌اندازی سامانه‌ای که امکان تطبیق نیازمندی‌ها در شرایط بحرانی را با توانایی واحدهای مسوول مهیا کند احساس می‌شد بر همین اساس سازمان در سال ۱۳۸۶ سفارش تولید آن را به یکی از دانشگاه‌ها داد و هم‌اکنون بهره‌برداری از سامانه آغاز شده است. البته در روند تهیه نرم‌افزار از مشاوره اعضای موسسه بین‌المللی جایکا (ژاپن) استفاده شده و هم اکنون درصدد توسعه آن هستیم.
در همین رابطه سازمان پیشگیری و مدیریت بحران به جز بهره‌گیری از اطلاعات سازمان‌ها و مؤسسات مسوول، راسا نیز تعداد ۱۰ دستگاه شتاب‌نگار و ۱۳ دستگاه لرزه نگار در سطح شهر تهران تعبیه و با فعال کردن مرکز پایش و پردازش اطلاعات که توسط اپراتورها به صورت شبانه‌روزی رصد می‌شود امکان انعکاس اطلاعات ماخوذه از سامانه تخمین خسارت را از طریق پیامک، ایمیل و فکس به افراد و سازمان‌های مسوول در کمترین زمان ممکن مهیا ساخته است.
یکی دیگر از ویژگی‌های سامانه این است که ما می‌توانیم با تعریف سناریوهای فرضی خسارات ساختمانی ـ تلفات ـ تعداد پناه جویان و زخمی‌ها را در شرایط عادی اخذ و بر همان اساس از کمیته‌های تخصصی مسوول بخواهیم در خصوص تطبیق توانمندی‌های موجود با موارد نیاز اقدام و در زمینه ارتقای آمادگی و تأمین کسری‌ها اقدام کنند و این مهم کماکان در دستور کار سازمان قرار داشته و به طور مستمر پیگیر آن هستیم.
امکان تخمین خسارت از طریق‌این سامانه در کلیه نقاط تهران وجود دارد؟
اطلاعات دستگاه‌های شتاب نگار و لرزه‌نگار از روش‌های مختلف به مرکز پایش و پردازش سازمان منتقل و همکاران ما به صورت شبانه روزی این اطلاعات را رصد کرده و این امکان وجود دارد که ما در کمترین زمان ممکن، تعداد کشته‌ها ـ زخمی‌ها ـ پناه‌جویان و تعداد ساختمان‌هایی که دچار خسارت می‌شوند را در سطح تهران، مناطق شهرداری و حتی محلات از سامانه تخمین خسارت اخذ و به دستگاه مسوول منعکس کنیم.
اگر در حالت فرضی تصور کنیم زلزله‌ای بین ۳ تا ۵ ریشتر بیاید امکان تخمین خسارت دارید که چه تعداد کشته و زخمی‌می‌شوند؟
بله، علاوه بر اینکه امکان تخمین خسارت در تمام محلات تهران را در وضعیت‌های مختلف به صورت آنلاین داریم، بانک اطلاعاتی دیگری را راه‌اندازی و اطلاعات را در وضعیت‌های مختلف ذخیره‌سازی کرده و می‌توانیم این اطلاعات را به صورت آفلاین در اختیار مسوولان مربوطه قرار دهیم. به عنوان مثال اطلاعات گسل فعال نیاوران را در وضعیت وقوع زلزله ۵ تا ۷ ریشتر در سطح محلات، منطقه و شهر تهران داریم.
احتمال بروز خطا در عملکرد سامانه وجود دارد؟
هر چند که این سامانه در خاورمیانه بی‌نظیر است، اما به صورت مطلق نمی‌توان گفت که خطا ندارد زیرا خروجی سامانه بر اساس داده‌هایی است که توسط انسان داده می‌شود، پس اگر اطلاعات داده شده کامل نباشد خروجی نیز غلط خواهد بود به عبارتی دیگر عملکرد این سامانه بستگی به اعتبار داده‌هایی است که به آن داده شده، ولی در نهایت سعی و تلاش شده که اطلاعات صحیح و دقیق وارد شود.
طراحی سیستم سامانه به طور کامل داخلی است؟
طراحی نرم افزار داخلی است اما از مشاورین موسسه بین‌المللی جایکا (ژاپن) که با کشورهای زلزله‌خیز جهان همکاری می‌کند و الان هم با سازمان ما همکاری دارند استفاده شده است.
اطلاعات خروجی‌این سامانه فقط به صورت یک نقشه است؟
در شکل‌های مختلف همچون جدول و نقشه ارائه می‌شود و اطلاعات خروجی همزمان به مسوولانی که برایش تعریف شده پیامک ارسال می‌کند. زلزله‌های سبک‌تر برای مدیران میانی ارسال می‌شود و هر چه سطح این زلزله یا بزرگی آن بالاتر می‌رود به افراد بالادستی منعکس می‌کند علاوه بر‌این همزمان از طریق تلفن همراه به واحدهای مسوول هشدار می‌دهد و به آن دسته از افرادی که صاحب صلاحیت هستند ایمیل و فکس ارسال می‌کند.
در زمان بحران امکان ارسال ایمیل و فکس وجود ندارد.
برای برخی از مدیران تلفن‌های ماهواره‌ای تهیه و در اختیارشان گذاشته‌ایم تا در آن زمان این امکان وجود داشته باشد. جدا از این هم، بانک اطلاعاتی دیگری طراحی کرده‌ایم که تمامی این اطلاعات در شرایط و وضعیت‌های مختلف به صورت بسته‌بندی در اختیار مدیران قرار می‌گیرد و می‌توانند در زمان‌ها و مکان‌های مختلف از آن استفاده کنند. بر همین اساس توانایی دستگاه‌های مسوول را ارزیابی می‌کنیم مثلا به سازمان بهشت زهرا (س) تعداد کشته‌ها در وضعیت‌های مختلف را اعلام کرده و خواسته‌ایم که آمادگی‌های لازم را احراز کنند یا به اورژانس تعداد زخمی‌ها را منعکس و به آنها نیز انتظاراتمان را گفته‌ایم.
سامانه تخمین خسارت این توانایی را دارد که راه‌های دسترسی در زمان حادثه را در تهران نشان دهد؟
چنین قابلیتی در‌این سامانه دیده نشده است اما یکی از کمیته‌های تخصصی ستاد که کمیته حمل‌و‌نقل و ترافیک است با یکی از دانشگاه‌ها تفاهم‌نامه‌ای منعقد کرده است تا تمامی‌مسیرهای اصلی- یدکی و معابر را پیش‌بینی کنند و این موضوع در حال پیگیری و اطلاعات آن در حال به روز رسانی است.
این شتاب نگارها و لرزه‌نگارها در سایت‌هایی قرار گرفته‌اند که امکان آسیب‌پذیری نداشته باشند؟
به صورت مطلق نمی‌توان این را گفت اما مکان‌های تعبیه آنها عموما مقاوم هستند.
با استفاده از اطلاعات این سامانه آمادگی تهران در برابر زلزله بزرگ احتمالی چقدر است؟
آمادگی فعلی نسبتا زیاد است. اما به‌رغم‌اینکه اقدامات خوبی توسط دستگاه‌های مسوول انجام شده اگر زلزله بزرگی که همه از آن اسم می‌برند و به نوعی تهدید جدی است، اتفاق افتد به لحاظ آمادگی تا نقطه مطلوب فاصله داریم، البته تمامی کمیته‌های تخصصی و ستادهای مدیریت بحران مناطق، نواحی و محلات را فعال و جلب مشارکت‌های مردمی را در دستور کار قرار داده‌ایم.
کارشناسان معتقدند در چند وقت اخیر با وقوع چند زلزله کوچک در گوشه و کنار تهران، احتمال وقوع زلزله بزرگ تهران نزدیک‌تر شده است از طرف دیگر برمبنای نظر کارشناسان داخلی سازمان مدیریت بحران مقاومت ساختمان‌های پایتخت در برابر زلزله در پایین‌ترین سطح قرار دارد. با این فرض اگر بین ۳ تا ۵ ریشتر در تهران زلزله بیاید چند درصد از ساختمان‌ها تخریب می‌شوند.
کانون ـ عمق ـ فاصله و بزرگی زلزله در میزان خسارات و تلفات اثرگذار است، البته در رابطه با مقاومت ساختمان‌های تهران باید متخصصین امر نظر بدهند ما مسوولیت مدیریت بر بحران را به عهده داریم و در این رابطه نیز هماهنگی‌های خوبی صورت پذیرفته، البته باید این هماهنگی‌ها ارتقا یافته و کیفی‌تر شوند.
ضمن اینکه شدت هر ریشتر تقریبا ۳۲ برابر نسبت به ریشتر قبلی بیشتر است. البته ما پیش‌بینی زلزله‌ای بین ۵ تا ۷ ریشتر را کرده‌ایم و اطلاعات آن را ذخیره کرده‌ایم. هر کدام از گسل‌ها که فعال شوند می‌توانیم اطلاعات را بین یک تا دو دقیقه بعد از زلزله، منتشر کنیم.
در حال حاضر هشدار برای فعال شدن کدام گسل تهران وجود دارد؟
قابل پیش‌بینی نیست؛ اما در شهر تهران گسل نیاوران به نوعی گسل اصلی محسوب می‌شود و کارشناسان از آن به عنوان گسل فعال نام می‌برند.
آیا زلزله‌های اخیری که در گوشه و کنار شهر با شدت‌های مختلف به وقوع می‌پیوندد، نشانه‌ای بر‌این موضوع است که زلزله بزرگ تهران در حال نزدیک شدن است.
فکر نمی‌کنم که هیچ سازمان یا موسسه‌ای حتی کشور پیشرویی چون ژاپن در زمینه زلزله قادر باشند که زمان دقیق زلزله را مشخص کنند. البته پارامترهای مختلفی همچون خردلرزه‌ها و دوره زمانی بازگشت می‌تواند به عنوان عوامل هشدار، مسوولان مربوطه را ملزم به توجه بیشتر کند. قابل ذکر است که در تهران به ویژه اطراف آن خاصه محورهای شرقی شهر تهران روزانه خردلرزه‌هایی داریم که چون توسط افراد احساس نمی‌شود از انتشار آن خودداری می‌کنیم.
این خرد لرزه‌ها در کدام مناطق خطر بیشتری را به وجود می‌آورد؟
خردلرزه‌ها که فعلا خطری ندارد؛ اما در صورت فعال شدن گسل نیاوران مناطق شمال شرق و شمال تهران تحت تاثیر بیشتری قرار می‌گیرند.
پیش‌بینی شما از میزان خسارت و کشته‌ها در زلزله بزرگ چقدر است؟
همان‌گونه که قبلا اشاره کردم، مولفه‌های متفاوتی چون بزرگی زلزله، شدت، عمق، فاصله و... در تعیین خسارات و تلفات موثر است.
شما با استفاده از‌این سامانه به صورت فرضی میزان خسارت و کشته‌ها را مسلما استخراج کرده‌اید؟
بله، اطلاعات لازم را اخذ و ذخیره‌سازی کرده‌ایم به عبارتی شرایط را برای تخصیص صحیح و اصولی منابع و امکانات توسط سازمان‌های مسوول امر در مدیریت بحران فراهم کرده‌ایم به عنوان نمونه، تعداد یکصد پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران در سطح شهر تهران احداث کرده‌ایم که یکی از کارکردهای آن نگهداری تجهیزات امداد و نجات است؛ زیرا همه می‌دانیم در صورت وقوع زلزله توزیع امکانات در معابری که قطعا مسدود خواهند شد بسیار سخت است. بر همین اساس ما با در نظر گرفتن نیاز مناطق، نواحی و محلات که عموما بر گرفته از خروجی‌های سامانه تخمین خسارت است تجهیزات را تقسیم و توزیع کرده‌ایم.
در مناطقی که گسل نیاوران وجود دارد، بیشترین خسارت وارد می‌شود؟
اگر گسل نیاوران فعال شود بله.
البته در جنوب شهر تهران با مساله‌ای مثل بافت فرسوده روبه‌رو هستیم؟
درست است گسل‌هایی همچون طرشت ـ ری و پارچین هم مهم است؛ زیرا هرچند که هم اکنون چندان فعال نیستند لیکن در صورت فعال شدن هر یک از آنها بر سایر گسل‌ها اثر می‌گذارند لذا در این صورت بافت‌های فرسوده نیز متحمل خسارت سنگین خواهند شد.
خرد لرزه‌هایی که الان آمده به عنوان پیش‌لرزه زلزله اصلی مطرح می‌شوند؟
چون فراوانی بالایی ندارند نمی‌توان چنین نتیجه‌ای گرفت لیکن به مرکز پایش و پردازش سازمان ابلاغ کرده‌ایم که با جدیت بیشتر وقایع را رصد کنند.
درست است که فراوانی آن کم بوده اما شدت زمین لرزه‌ها بالا بوده است.
در تهران طی ماه‌های اخیر صرفا بزرگای یک زلزله بالای ۴ ریشتر بوده لذا هرچند که فراوانی بالایی نداشته لیکن چون حادثه خبر نمی‌کند ما و تمامی‌شهروندان باید همواره آماده باشیم.
نظرات