گرمابه های تاریخی، از گذشته تا امروز
حمام ها یا همان گرمابه ها در طول زمان با گذر زمان تغییر شکل داده و همچون سایر میراث کهن،در دل تاریخ ایران زمین جا خوش کرده اند.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) گرمابه ها نیز مانند سایر آثار باستانی امروز با پیوستن به جریان خروشان تکنولوزی تغییر یافته و متناسب با نیاز انسان امروز ارائه کاربری می نماید.
تا دیروز استشمام بخار آب خزینه ها که با بوی حنا و سفید آب زنان درآمیخته بود، روح و جان آدمی را حیاتی دوباره می بخشید و امروز سرک کشیدن زیر دوش های قطره ای آب.
آن روزها مادران فرزندان قدو نیم قدشان را تا مسافت های دور همراه بقچه های رنگین گلدوزی شده به همراه می بردند تا با آب پاک تن را از آلودگی ها بزدایند و روانه زندگی پر هیاهو شوند و امروز دشواری حمام کردن جز انتخاب شامپو و کف شستشوی بدن نیست، چرا که نه دیگر از مسافت های طویل حمام های عمومی خبری هست و نه صف های طولانی روزهای جمعه که مردم برای حضور در جوار معبود خود برای غسل تن و جان در گرمابه ها صف می کشیدند...
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان با اشاره به فلسفه احداث حمام گفت: انسان ها از روزگاران کهن در کنار سایر نیازهای خود به امر نظافت نیز به شکل آشکار و پنهان و در پناه کوه و خیمه توجه داشته اند.
'مهرداد عسگریان'، افزود: بنابر نظر اعتقادی ساخت حمام به دوره حضرت سلیمان(ع) و در ایران نیز احداث حمام به دوره جمشید فرزند طهمورث می رسد و حتی در شعری از فردوسی هم آمده« چو گرمابه وکاخ های بلند...» حمام ها برای آسایش و پاکی تن ساخته شده است.
وی افزود: حمام ها علاوه بر کارکرد نظافتی، درکارکردهای اجتماعی و پزشکی هم مدنظر بوده و اغلب نقش رسانه ای را ایفا می کردند و حتی محل درس و اندرز بزرگان بوده اند.
عسگریان با اشاره به ویژگی های حمام های عمومی یادآور شد: یکی از ویژگی حمام ها احداث آن در گودی است،که این امر به دلیل سهولت جریان آب به داخل خزینه ها و حفظ یکنواختی هوای گرمابه مورد توجه بوده است
وی استحکام بنا را از دیگر ویژگی های گرمابه ها برشمرد و افزود: به دلیل وجود هر دو عنصر آب وآتش در گرمابه این بنا ها مستحکم تر از سایر بناها احداث می شوند.
به گفته معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان، رختکن، محل شستشوی پاها -پیش از ورود به داخل حمام-، راهرو- به عنوان محل عبور از قسمت سرد به بخش گرم حمام-، فضای درونی ومحل اضاله مو از جمله بخش های حمام های قدیمی بوده اند.
وی افزود: هر بخش حمام دارای کاربری خاصی بوده برای نمونه خلوتی حمام برای بیماران یا خانم های باردار مورد استفاده قرار می گرفته است،یا سکویی تحت عنوان شاه نشین یا بالا نشین بوده که برای استحمام اقشار متمول مورد استفاده قرار می گرفته است.
عسگریان با بیان این مطلب که عدم امکان استفاده از وسیله روشنایی در گذشته موجب محدود شدن ساعات کار حمام های عمومی شده بود خاطرنشان کرد: همین امر سبب ایجاد این اعتقاد در بین گذشتگان شده بود که استحمام شبانه خوش یمن نیست.
وی ،بقچه، سنگ پا، کیسه، سفید آب ، لنگ، ظرف حنا و لگن مسی را از لوازم مورد استفاده مردم در حمام برشمرد و گفت: معمولا بقچه های بانوان رنگی و گلدوزی شده و بقچه های مردانه ساده تر بود، از یک تاس مسی هم برای انتقال آب یا به عنوان چهار پایه برای نشستن روی آن استفاده می شد.
به گفته ی عسگریان، کارکنان حمام با عناوینی چون دلاک، جامه دار، پادو و خشک کن مشغول فعالیت در گرمابه ها بوده اند.
وی با اشاره به اینکه گرمابه های به دو دسته عمومی و خصوصی تقسیم می شدند اظهار کرد: درحمام های عمومی در صورتیکه فضا ی کافی وجود داشت بخش های زنانه ومردانه مجزا بود و در غیر اینصورت به صورت شیفتی فعالیت می کردند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان، یادآورشد: در جوار منزل افراد متمول و در خانه های تاریخی شهرهای قدیمی معمولا حمام های خصوصی احداث می شده که از جمله آن ها حمام خانوادگی خانه ضیایی ها است.
وی خاطرنشان کرد: با ورود دین مبین اسلام و توصیه آن به نظافت اهمیت استحمام در جوامع افزایش یافت و تعداد این بناها رو به افزایش نهاد گرچه در سایر ادیان نیز استحمام مورد توجه بوده و حتی به عنوان امری خوش یمن در اعیاد و خوشی ها به استحمام پرداخته می شده است.
عسگریان در ادامه با بیان این مطلب که سند تاریخی دقیقی از گرمابه ها در استان زنجان وجود ندارد ابراز کرد: سبقه این ابنیه در استان به دوره هخامنشی و ساسانی می رسد البته پس از دوره صفویه و با افزایش توان اقتصادی مردم تعداد گرمابه ها افزایش یافته است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان، یادآورشد: در زمان حاضر حمام های حسینیه اعظم زنجان،یانیان خرمدره، حاج ابراهیم،حاج داداش، میرلی، فراش باشی و حمام زرین آباد به ثبت ملی رسیده اند و از سایر حمام ها موجود در استان سندی در دست نیست.
وی احداث حمام خصوصی در خانه ها را دلیل تعطیلی حمام های عمومی بر شمرد و خاطر نشان کرد: اهمیت حمام هنوز به قوت خود باقی است، فقط مکان آن از خارج منازل به داخل خانه ها جابه جا شده است.
عسگریان با اشاره به لزوم تغییر کاربری در اینگونه ابنیه اظهار کرد: در حال حاضر گرمابه های حاج داداش و یان یان در استان با تغییر کاربری به رستوران سنتی در شرایط مطلوبی به سر می برند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان با اشاره به تغییر کاربری حمام حسینیه اعظم زنجان به موزه تعزیه در آینده نزدیک بیان داشت: حمام زرین رود در خدابنده نیزمرمت شده و به زودی به کاربری فرهنگی،موزه، کتابخانه یا انجمن شعر تبدیل خواهد شد.
وی تصریح کرد: ابنیه هایی که به ثبت ملی رسیده اند از نظر مرمتی و پرداخت تسهیلات جهت تغییر کاربری با حفظ ساختار اولیه ،تحت حمایت سازمان میراث فرهنگی هستند.
این مقام مسئول، با بیان اینکه اداره کل میراث فرهنگی مالکیت گرمابه های موجود را ندارد و با محدودیت هایی جهت ارائه خدمات مواجه است گفت: آثار به ثبت رسیده از ارائه تسهیلات و مشارکت در مرمت بهره مند هستند.
وی، با تاکید بر اینکه توجه به آثار تاریخی در استان زنجان مطلوب است بیان داشت: اداره کل میراث فرهنگی منتظر پیشنهادات و پیگیری مالکین گرمابه ها جهت حفظ و احیای این میراث است و از هیچ گونه کمکی در این راستا دریغ نخواهد کرد.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان،میزان تبلیغات صورت گرفته برای گرمابه های فعال موجود را مطلوب ارزیابی و ابراز کرد: تبلیغات گرمابه ها به میزانی بوده که در حال حاضر مردم مجددا به این گرمابه ها روی آورده اند،البته این تبلیغات هر چه افزایش یابد، ناکافی است.
عسگریان با تاکید براینکه میراث معنوی نسل امروز در آثار تاریخی گذشته نهفته است گفت: حفاظت از آثار تاریخی مستلزم همکاری همه نهادهاو اقشار جامعه است .
وی خاطرنشان کرد: اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان با تغییر کاربری گرمابه ها به شرط حفظ ساختار آن موافق است.
ایرنا
نظرات