معماری شهری، گرفتاردربن بست بی هویتی
ساختمانی که زمانی جایگاه فرمانروایی بوده،اینک چنان درلابه لای ساختمان های بلند، دود وخیابان های پر از خودرو؛ تک افتاده که دیدارش را به تاخیر می افکنی و این تاخیرچنان زمان دارمی شود که از ریشه آن را فراموش می کنی . هم دیدار را ازیاد می بری و هم ارگ حکومتی را.
همان ارگ، زمانی تبدیل به زندان شد و زندانیان زخم هایی بر پیکر آن وارد کردند.
ساختمانی که زمانی یکی ازیادگارهای تاریخی شهر بوده،اینک درگوشه ای ازچهارراه مدرن، درلابه لای مغازه های جدید،هویت معماری خود را ازدست داده و گاراژ شده است.
همین چند ساختمان قدیمی، نشانگر معماری پیشینیان ما است که برپایه خردمندی و زمان شناسی بنا نهاده شده اند اما اینک در محاصره ساختمان های ناهمگون برافراشته شده برشالوده معماری آشفته، گرفتارشده اند.
این آشفتگی در معماری شهری ما را به کوچه بن بست بی هویتی رسانده است.
ساختمان های بلند و کوتاه در کوچه تنگ و باریک، تصویر نقاشی کودکانه ای را در ذهن می آورد که گاهی کودک در اوج قدرت، نمایی را بلند ترسیم کرده و گاهی از ترس و اندوه، خانه ای کوچک را در میان آنها جای داده است.
در اغلب خیابان های شیراز، ساختمان ها و بناها با ناهمخوانی در کنار هم چیده شده اند و چهره ای نازیبا به شهری که روزی نام شهر گل و بلبل را یدک می کشید، بخشیده اند.
تاچند دهه قبل سیمای شهرشیراز،هنوز اصالت معماری سنتی ایرانی را حفظ کرده بود و بناها با نماهای آجری، کاشی های هفت رنگ بر سردرهای نیم دایره، شکل و شمایلی خاص داشتند.
تا چند دهه پیش بر درگاه خانه ها ، گفتارهای آسمانی نقش بسته بود که گویا امروز این شیوه از ذهن معماران ما، رخت بربسته است.
با اوج گرفتن آپارتمان سازی ، نمای ساختمان ها از هیچگونه قانونی تبعیت ندارد و در گوشه و کنار شهر هر بنایی فرمان از اندیشه و تفکر سازنده خود می برد.
امروز در مسیر گذر از معماری سنتی به معماری مدرنیته،هیچ قسمتی از شهر از این ناهماهنگی بی بهره نمانده است. حتی در کوچه پس کوچه های تنگ و خیابان های فرعی بناهای قدیمی تخریب شده و می شود و به جای آن ساختمان هایی چند طبقه با نماهایی جدید برپا شده است.
خیابان باغ ارم که روزی از خیابان های بسیار زیبای شهر شیراز بود و خانه های ویلایی مدرن اما با نمایی سنتی و اصیل درآن جلوه گری می کردند، اینک آشفتگی بناها را بر رهگذران خود عرضه می دارد.
اگر گردشگری به این شهرکه دیرینگی چندهزارساله دارد ودر دوره های مختلف در اوج قدرت قرار داشته، بیاید نمی تواند تصوری ازشهری تاریخی و اصیل داشته باشد و باید او را با زحمت به چند بنای تاریخی گم شده درساختمان های گردن کشیده که سایه نامهربانی بر سر ساختمان های قدیمی افکنده اند، برد.
مسوولان و صاحبنظران از نبود قانون ، نبود نقشه جامع شهری سخن می گویند ، قانون و نقشه ای که ده سال پیش نیز همین مسوولان برای تدوین و ترسیم آن اندیشه ها در سر داشتند.
رییس دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز گفت: سیمای شهری و نمای ساختمان ها در مالکیت افراد نیست بلکه متعلق به شهر و همه شهروندان است.
دکتر علی سلطانی در گفت و گو با ایرنا افزود: متاسفانه بنا به دلایل مختلف کمتر به نماسازی و سیمای ساختمان ها و شهر توجه می شود و شهرها از قاعده و قانون خاصی برای معماری نمای ساختمان ها پیروی نمی کنند.
او معتقد است : باید ابتدا شهر خوبی داشته باشیم تا بتوانیم خانه خوبی داشته باشیم که یکی از مولفه های شهر خوب،سیمای شهری موجه و زیباست.هویت شهری، مشخصه ای برای تمایز بین شهرهای مختلف است و ممکن است معماری سنتی ، ایرانی و اسلامی برای یک شهروند فرانسوی بی معنا باشد اما بیان کننده هویت و روابط اجتماعی ماست.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: نبود هویت، موجب کم شدن دلبستگی شهروندان به شهرو از بین رفتن تعلق خاطر و در نهایت احساس انزوا می شود.
برخی معتقدند: گسست تاریخی و دوران مدرن ما را دچار سردرگمی در حفظ هویت و شناسنامه های شهری کرده است.
در سده اخیر جهانی شدن موجب از دست رفتن هویت های مرزی و منطقه ای شده و ذهنیت جامعه نیز از این مهم تاثیر گرفته است.
برای تقویت هویت بومی، تنها نفی امواج مسلط کافی نیست بلکه باید الگوهای برخاسته از شرایط فرهنگی ، مذهبی ، اجتماعی ، مصالح ساختمانی و تکنولوژی بومی و سایر مناسبات اجتماعی فراهم شود.
رییس دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، ایراد و ناهماهنگی معماری شهری را تقلید سطحی از مدرنیسم بین المللی عنوان کرد و ارائه الگوهای بومی را در مناسب سازی آن تاثیر گذاردانست و گفت:قراردادن عناصر پیام آورو نمادین در فضاهای عمومی شهر، تاکید بر تنوع و به رسمیت شناختن تفاوت ها می تواند منجر به جذابیت و هویت بخشی شود.
سلطانی افزود:تدوین قانون جامع ساماندهی سیمای شهری، اعمال نظارت و کنترل توسط شهرداری و نظام مهندسی ، انجام پژوهش های بنیادی و کاربردی در خصوص هویت معماری اسلامی – ایرانی می تواند در بازگرداندن هویت شهری موثر باشد.
یکی از فارس پژوهان گفت: شیراز همواره سبک اصیل و سنتی معماری ایرانی را داشته که در چند دهه اخیر با روی آوردن معماران به طراحی های جدید این اصالت به فراموشی سپرده شده است.
دکترجمشید صداقت کیش افزود:در پنج دهه قبل که باغ عفیف آباد شیراز به تصرف درآمد،متصرف بنا چون رشته معماری خوانده بود، تصمیم گرفت که محدوده خیابان عفیف آباد شکل معماری سنتی راحفظ کند.دراین محدوده ساختمان های جدید با نمای آجری بنا شد و اجازه ندادند که سازه های جدید در نماها اثرگذار باشد.البته برخی از سازه ها که دربناهای قدیمی و سنتی اجرا می شده در بناهای جدید قابل اجرانیست.
صداقت کیش گفت: سکوهایی که بیرون منازل در کوچه بنا می شد قابل اجرا نبود اما دیگر ویژگی های این سازه ها را می توان به گونه شکیل به اجرا درآورد.
در معماری سنتی شرایط اقلیمی مد نظر قرار داشت و به گونه ای ساخت و سازها انجام می گرفت که آب و هوای منطق تاثیری بر بنا نداشته باشد.
صداقت کیش گفت:در استان فارس تاچهاردهه قبل پشت بام ها را گل اندود می کردند اما بعد از آن پشت بام ها آسفالت شد، در گرمای تابستان، قیر آب می شد و از ناودان ها جاری می شد و در زمستان در اثر سرما ترک بر می داشت و مشکلات زیادی را برای بنا بوجود می آورد.اما کسی در اندیشه اینکه ماده ای را جایگزین آسفالت کند تا با شرایط اقلیمی سازگاری داشته باشد، نبود.
وی بیان کرد:درمعماری قدیم محاسبات بسیار دقیق انجام می گرفت به گونه ای که تمام گنبدهای بقاع متبرکه از آجر ساخته می شد و در طول سالیان هیچگونه آسیبی ندیده است.
این پژوهنده گفت:از زمانی که در ساخت گنبدها از آهن استفاده می شود، گنبدهای تازه ساخت پس از چند سال با مشکل روبه رو می شوند.از سوی دیگر روی آوردن معماران به سبکهای غربی در برج سازی و خانه های ویلایی ، هویت شهری را خدشه دار کرده اند به گونه ای که در ترکیبات معماری در یک منطقه هر بنایی ساز خودش را می زند.
شهرداربافت تاریخی فرهنگی شیراز،ازنبود قانون برای حفظ هویت معماری شهری گله کرد وگفت :قانون جامع شهرسازی سالهاست که معطل مانده و به تصویب نرسیده است.
محمد فاضل صارمی زاده به ایرنا گفت:گردش پول درمسکن سازی در سال های اخیر،موجب شد تا هر گونه ساخت و ساز وبا هرسلیقه ای رایج شود.ازسوی دیگرشهرداری با دادن حق تراکم به انبوه سازان ودریافت وجه و حتی در برخی موارد ، تبدیل کاربری فضاهای سبز و صدور مجوز ساخت و ساز بیشتر به این مسئله دامن زده اند.جریان های سرمایه ای نیز از این فرصت ها استفاده کردند و با افزایش ساخت و سازها و نبود الگوی بومی، معماری سنتی را به ورطه فراموشی بردند.
صارمی زاده پیشنهاد کرد دانشگاه ها باید برای هماهنگ سازی و تدوین الگوهای بومی معماری طرح های پژوهشی را به اجرا درآورند و از ایده های جدید استفاده کنند.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری شیراز گفت:تاریخ و تمدن هر ملتی پیش از آنکه با سایرعناصر معرفی شود بیشتر با آثار معماری آن معرفی و مستند می شود.
علی اصغر عزیزخانی افزود:سابقه معماری هر دوره قابل تشخیص است و به مرور زمان هویت و شناسنامه هر منطقه و شهر را شکل می دهد.در چند دهه اخیر در شهرهای ایران سبک خاصی از معماری به چشم نمی خورد و نمای شهرها دچار آشفتگی بصری شده و هویت اصلی شهرها را به فراموشی برده است.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری شیراز گفت:معماری شهرها در ایران در میان گذشته و آینده معلق شده و برای یافتن مسیر اصلی خود گاه به گذشته پرافتخار خود توجه می کند و گاه به معماری چشم نواز و مجلل غربی روی می آورد.
معماری سنتی و قدیمی ویژگی ها و اصول خاص خود را دارد که تفکرات و اندیشه ویژه را طلب می کند و معماری غربی نیز پاسخگوی نیازهای اجتماعی و فرهنگی کشور نیست.
عزیزخانی بیان کرد:اگرچه علم معماری پیشرفت های شایانی کرده،متخصصان زیادی در این امر فعالیت دارند و مصالح جدید و متنوعی وجود دارد اما انتظارات برآورده نمی شود.
تنوع و تعدد اندیشه های دست اندرکاران ، تلاش برای زودتر به ثمر رسیدن ساخت و سازها ، تقلید از الگوهای غیر بومی و نگریستن به معماری بعنوان یک کالا موجب شده تا حیثیت تاریخی و فرهنگی مورد بی توجهی قرار گیرد.
همچنین احداث ساختمانهای بلندمرتبه در شهرها بر شدت این موارد افزوده و دست اندرکاران معماری را با بی توجهی های بیشتری مواجه کرده است
ایرنا
نظرات