پیش لرزه‌ها را جدی بگیریم
امسال، در مدت زمانی کمتر از دو ماه، زمینِ زیر پای کرمان دو بار شدید لرزید؛ یک‌بار با شدت ۵ ریشتر در کوهپایه و بار دیگر ۵٫۵ ریشتر در سیرچ؛ حالا نتایج یک تحقیق علمی نشان می‌دهد این زمین‌لرزه‌ها یک هشدار از سوی زمین بوده و در آینده‌ای که دقیقا زمانش مشخص نیست، زلزله، روی واقعی خود را در این منطقه نشان خواهد داد؛ یک شوک لرزه‌ای بزرگ در انتظار کرمان است.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) وجود ۱۸ گسل فعال در کرمان این منطقه را به یکی از لرزه‌خیزترین مناطق کشور و حتی دنیا تبدیل کرده است. زلزله‌هایی شدید؛ بی‌خبر، می‌آیند، آوار می‌کنند، می‌کُشند و می‌روند و باز دوباره ... مردم کرمان از این حادثه داغ‌های سنگینی بر دل دارند؛ به جز زلزله‌هایی با شدت کم که لحظه به لحظه به وقوع می‌پیوندد، در دو، سه دهه اخیر، دو فاجعه از زلزله در کرمان رخ داد؛ یک‌بار گلباف در سال ۶۸ لرزید و هزاران نفر را زیر آوار دفن کرد و بار دیگر بم در سال ۸۲ لرزید و جان ده‌ها هزار نفر را گرفت.
در همین حال، اگرچه خبر «کرمان لرزید» پای ثابت اخبار همه خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های کرمان و حتی کشور است اما طی دو ماه اخیر، وقوع زمین‌لرزه‌ای به بزرگی۵٫۵ ریشتر در سیرچ و دیگری به بزرگی ۵ ریشتر در کوهپایه، نگرانی‌های زیادی به بار آورده است. گویی این نگرانی‌ها چندان هم بی‌دلیل نیست چراکه نتایج یک تحقیق علمی که از سوی "دکتر رضا درخشانی و دکتر احمد عباس‌نژاد"، اعضای هیات علمی بخش زمین‌شناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان انجام شده حاکی از آن است که این زمین‌لرزه‌ها از وقوع زلزله‌ای بزرگتر خبر می‌دهد.
این دو عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان در ابتدا به وضعیت زمین‌شناسی محور چترود - کوهپایه - سیرچ پرداختند.
دکتر درخشانی و دکتر عباس‌نژاد به این نکته اشاره کرده‌اند که این محور، از فعال‌ترین محدوده‌های استان کرمان بوده که چند گسل لرزه‌ای عمده استان، یعنی گسل‌های سیرچ-گلباف، نایبند، لکرکوه، راور و کوهبنان و چند شاخه گسلی کوچکتر در این منطقه به هم می‌رسند؛ عملکرد این گسل‌ها هم به‌گونه‌ای است که در این محل، پوسته زمین تحت فشار قرار گرفته و انرژی لرزه‌ای در سنگ‌ها جمع می‌شود. چنین مناطقی در زمین‌شناسی، گره تکتونیکی نامیده می‌شود که از جمله مناطق مستعد به وقوع زلزله محسوب می‌شوند.
درخشانی در ابتدا به مرور زلزله‌های متعدد تاریخی در این منطقه پرداخت که در ادامه آورده می‌شود:
- زلزله آذرماه ۱۲۳۳ هورجند که در محدوده درختگان و ده شعیب کوهپایه و نیز در هورجند و دهران ویرانی ایجاد کرد. اندازه آن ۵٫۸ ریشتر برآورد شده است. این زلزله در منطقه کوهپایه رخ داده و مسئول آن گسلی است که به صورت ادامه گسل سیرچ – گلباف (ولی با تغییر مسیر در راستای شرق – غرب) در این منطقه وجود دارد.
- زلزله ۲۸ دی ماه ۱۲۴۲ چترود؛ این زلزله یکی از قویترین زلزله‌هایی بوده که آسیب قابل ملاحظه‌ای به شهر کرمان وارد ساخته و از جمله باعث فروریختن ایوان "جامع مظفر" و "قبه سبز" شده است. افسر کرمانی هم در مورد آن شعری سروده که حاکی از وقوع پس‌لرزه‌های متعددی بوده که آسایش اهالی شهر کرمان را از آنها گرفته بود، اندازه آن حدود ۶ ریشتر بوده است.
- زلزله ۱۳ مرداد ماه ۱۲۵۰ چترود. این زلزله در چترود خرابی زیادی به بار آورد، در کرمان احساس شد ولی خرابی به بار نیاورد. اندازه آن در حد ۵ ریشتر تخمین زده شده است.
- زلزله خرداد ماه سال ۱۲۵۴ با بزرگی ۶ ریشتر در منطقه چترود که در مورد خسارات آن اطلاع دقیقی در دست نیست.
- زلزله ۲ خردادماه ۱۲۷۶ چترود. این زلزله چترود و سرآسیاب را ویران کرد. در کرمان نیز چند نفر کشته شدند و چندین ساختمان فرو ریخت. اندازه آن در حد ۵٫۵ تا ۶ ریشتر بوده است.
- زلزله ۷ خرداد ماه ۱۲۷۶ منطقه چترود اگرچه خساراتی به بار آورد ولی در مورد اندازه و موقعیت دقیق آن اطلاعی در دست نیست.
- زلزله‌های تیرماه ۱۳۲۷، شهریورماه ۱۳۴۸، مردادماه ۱۳۶۰، خردادماه ۱۳۶۱، آبان ماه ۱۳۶۸ و اسفندماه ۱۳۷۶ نیز از جمله زلزله‌های نسبتا بزرگ منطقه سیرچ و گلباف بوده که از آن به بعد تاکنون زلزله مهمی رخ نداده و منطقه تقریبا آرام بوده است.
بنابراین در طی یک دوره ۴۳ ساله (از ۱۲۳۳ تا ۱۲۷۶) شش زلزله قویتر از ۵ ریشتر در این منطقه رخ داده که اندازه سه مورد از آنها حدود ۶ ریشتر بوده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان همچنین به وقوع زلزله‌هایی در تیرماه ۱۳۲۷، شهریورماه ۱۳۴۸، مردادماه ۱۳۶۰، خردادماه ۱۳۶۱، آبان ماه ۱۳۶۸ و اسفندماه ۱۳۷۶ نیز اشاره و عنوان کرد: این زلزله‌ها از جمله زمین‌لرزه‌های نسبتا بزرگ منطقه سیرچ و گلباف بوده است.
وی با استناد به این مسئله که از آن به بعد تاکنون زلزله مهمی رخ نداده و منطقه تقریبا آرام بوده است به بررسی وضعیت کنونی منطقه پرداخت.
زلزله اخیر انرژی ۱۰ ساله را آزاد نکرده است
عباس‌نژاد اظهار کرد: در تحقیقات خود و با توجه به شواهد زمین‌شناختی به این نتیجه رسیده‌ایم که احتمالا تجمع انرژی در منطقه صورت گرفته است؛ زلزله‌های خفیف زیادی که در طی حدود ۱۰ سال گذشته در این منطقه رخ داده، موید چنین وضعیتی است.
وی ادامه داد: در این تحقیق این مسئله محرز شده که اگر انرژی جمع شده در سنگ‌ها در حدی باشد که مثلا تنها با زلزله ۶ ریشتری بتواند رها شود، زلزله اخیر نمی‌تواند تاثیری در رهاسازی آن داشته باشد. لذا این احتمال وجود دارد که این زلزله‌ها پیش‌لرزه‌هایی برای شوک بزرگتری باشند.
زمانش مشخص نیست، اما حتمی است
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان در ادامه به بررسی زمان احتمالی وقوع این زلزله شدید پرداخت و گفت: با توجه به تحقیقات به این نتیجه رسیده‌ایم که برخلاف تصور عموم، پیش‌لرزه‌ها الزاما چند روز یا چند ساعت قبل از زلزله اصلی رخ نمی‌دهند و معمولا مدت رخداد و اندازه آنها تابع اندازه شوک اصلی است؛ اولین پیش‌لرزه زلزله بم نیز حدود ۵ ماه قبل از آن و با اندازه حدود ۴ ریشتر رخ داد.
وی افزود: پیش‌لرزه‌های یک زلزله ۶ ریشتری ممکن است یک سال یا چند ماه قبل از آن حادث شوند ولی پیش‌لرزه‌های یک زلزله ۷ ریشتری ممکن است چندین سال قبل از آن رخ دهند؛ اگرچه در این مورد ممکن است همواره نظم کاملی دیده نشود. لذا حتما اگر فرض شود زلزله اخیر پیش‌لرزه است، باز نمی‌توان مطمئن شد که زلزله اصلی چه زمانی و با چه اندازه‌ای رخ خواهد داد.
عباس نژاد افزود: یکی از نکات مهم این است که ممکن است مشابه با زلزله بم، با نزدیک شدن به زمان وقوع شوک اصلی، شاهد افزایش تعداد و اندازه زلزله‌های خفیف در منطقه به صورت معنی‌دار باشیم که در این حالت باید تا روشن شدن وضعیت منطقه نکات احتیاطی کاملاً رعایت شود.
وقتی که شوک بزرگ لرزه‌ای رخ بدهد
درخشانی به این مسئله نیز اشاره کرد که اگر این زلزله رخ دهد چه میزان خسارت به بار خواهد آمد افزود: نتیجه این امر نشان داده که در این منطقه همه گسل‌ها (به جز گسل نایبند) تنها می‌توانند زلزله تا حدود ۶ ریشتری ایجاد کنند. فاصله چنین زلزله‌ای تا شهر کرمان ۲۰ تا ۳۰ کیلومتر خواهد بود که بعید است آسیب شدیدی به ساختمان‌ها در شهر کرمان وارد سازد ولی، گسل نایبند توانایی بروز زلزله در حد ۷٫۵ تا ۸ ریشتر را هم دارد.
این عضو هیئت علمی ادامه داد: اگرچه خوشبختانه فاصله این گسل تا شهر کرمان حداقل ۴۰ کیلومتر است. در این فاصله تاثیر تخریبی امواج سطحی زلزله بر ساختمان‌های بلند و امکان تشدید در این ساختمان‌ها زیادتر است. به عبارت دیگر ساختمان‌های بلند دارای نقطه ضعف، آسیب پذیرتر از ساختمان‌های کوتاه به نظر می‌رسند.
البته این عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان این مسئله را نیز خاطرنشان کرده است که اظهارنظرهای فوق بر اساس شواهد موجود ارایه شده و به هیچ عنوان جنبه قطعیت ندارند چراکه بسیاری از اتفاقات و شواهد در زیر زمین و در اعماق حدود ۱۰ تا ۳۰ کیلومتری رخ می‌دهند یا وجود دارند که از نظر ما پنهان هستند...
اگر به تجربه شخصی هر یک از مردمان کرمان هم رجوع شود، این نتیجه حاصل خواهد شد که هیچ‌یک از زلزله‌ها در کرمان بی‌حکمت نیست؛ ساده از کنارش بگذریم، شهرها و روستاها را بر سرمان آوار می‌کند؛ با کسی هم تعارف ندارد. در این وضعیت، چه باید کرد؟
گزارش از اسماء پورزنگی آبادی - ایسنا
نظرات