مدیریت جامع آب، تنها راه برون‌رفت از بحران کم‌آبی

مدیریت جامع آب، تنها راه برون‌رفت از بحران کم‌آبی

http://www.bananews.ir/عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و آبخیزداری لرستان گفت: برنامه‎ریزی و مدیریت جامع آب، تنها راه برون‌رفت و پیشگیری از بحران کم‌آبی است.

به گزارش بنانیوز(BanaNews.irدکتر «غلام‎رضا چمن‎پیرا»اظهار کرد: در ورود به هزاره سوم، یکی از مسائلی که رو در روی جهان خواهد بود اما بسیار کم اهمیت تلقی شده، گسترش کمبود آب است.

وی افزود: از اواسط قرن حاضر مصرف آب سه برابر شده و این به بهره‎برداری بیش از حد انجامیده، به‌ویژه در چند ساله اخیر با وجود خشکسالی‎های پی در پی و مداوم خسارت‎های فراوان و گاهاً غیرقابل جبران به عرصه‎های منابع طبیعی و زیست محیطی وارد شده است.

سطح سفره آب در تمام قاره‎ها در حال پائین رفتن است

چمن‎پیرا با بیان این‌که سطح سفره آب تقریباً در همه‌ی قاره‎ها در حال پائین رفتن است، تصریح کرد: در گریت پلینز(Great Plains) و جنوب غربی ایالات متحده، جنوب اروپا، شمال آفریقا، خاورمیانه، آسیای مرکزی، آفریقای جنوبی، شبه قاره هند و درشمال و مرکز چین کمبود آب مسأله‎ای نگران‌کننده برای بسیاری از دولت‎هاست.

این محقق آبخیزداری ادامه داد: در این دول مسأله آب غالباً جدا از کمبود غذا مورد توجه قرار می‎گیرد اما ۷۰ درصد همه‌ی آب‎های پمپاژ شده از زیرزمین یا رودخانه‎ها برای آبیاری به کار می‎رود. بنابراین اگر در آینده با کمبود آب رو به رو شویم با کمبود غذا هم مواجه می‌شویم.

وی اظهار کرد: آب به‌عنوان ماده اصلی و اساسی در تمام اکوسیستم‎های زمین است، زمانی که این کره با کمبود آب روبه رو شود مسلماً اختلالات زیادی را به‌دنبال دارد و این سیر وقایع در سیستم‎های مختلف یکی پس از دیگری رخ می‌دهند. انهدام زیستگاه‎های حیات، فروپاشی صیدگاه‎های ماهی، محو شدن جنگل‎ها، کم شدن سطح تولیدات کشاورزی، خشکیدن رودها و دریاچه‎ها، تخلیه آبخوان‎ها و ... از پیامدهای ناشی از خشکسالی هستند.

خشکسالی بر اثر سوءمدیریت و زیاده‌طلبی‎های بشر رخ داده است

چمن‎پیرا با بیان این‌که خشک شدن رودها تنها نشانگر خشکسالی و کمبود آب نیست، تصریح کرد: این معضل به هم ریختگی زیست بوم را نیز نشان می‎دهد که بر اثر سوءمدیریت و زیاده‌طلبی‎های بشر رخ داده است.

این پژوهشگر با اشاره به این‌که معمولاً خشکسالی‎ها پس از وقوع سیلاب‎ها رخ می‌دهند، خاطرنشان کرد: در هنگام وقوع سیلاب که عمدتاً بر اثر تخریب‎های زیست محیطی ایجاد می‎شوند، آب به سرعت در سطح زمین جاری شده و فرصت نفوذ به درون زمین و تغذیه سفره‎ها که پشتوانه و تداوم بخش جریان رودخانه‎ها، چشمه‎ها، چاه‎ها و قنوات هستند را ندارند.

وی از دیگر جنبه‎های خسارت بار و مضر زیست‎محیطی سیلاب‎ها فرسایش شدید خاک و تخریب سرزمین دانست و افزود: نمونه‌ی بارز این پدیده را در دشت لوت می‎بینیم، در این منطقه زمین نه تنها در اثر باد خاک، فرسایش یافته بلکه آب نیز مهم‎ترین علل تخریب معرفی شده است.

جمن‎پیرا ادامه داد: سیلاب‎هایی که بر اثر باران‎های شدید و اتفاقی در اینجا جاری می‎شود آنچنان زمین را شسته و برده که به کلی آنرا غیرقابل بهره‎برداری ساخته است. جنبه‌ی دیگری از خسارت‌های سیل مربوط به از میان رفتن قنات‎ها و ویران شدن روستاها است. سیلاب‎های عظیمی که بر اثر فقدان پوشش گیاهی در حواشی لوت جریان داشته است سبب از بین رفتن و تخریب قنوات می‎شوند. به عبارت دیگر آب‎های سطحی باعث غیرقابل استفاده شدن آب‎های زیرزمینی می‎شوند. بهترین نمونه از این رویداد را در تکاب شاهد بوده‎ایم.

وی یادآور شد: سیل تابستان ۱۳۸۰ مثال بارزی از شدت خسارت‌های سیل در شمال ایران بود که نه تنها صدمات جانی زیادی به همراه داشت بلکه به از بین رفتن جلوه‎های بسیار زیبایی از طبیعت سرسبز منجر شد. بخشی از جنگل‎های گلستان به خاطر سیل نابود شد که به‌دنبال خود صنعت توریسم و گردشگری منطقه را با مشکل روبرو می‌کند.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان تصریح کرد: سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۶ گزارشی از حوادث طبیعی منجر به خسارت‌ها(سیل، زلزله، خشکسالی، زمین لرزه و ...) منتشر کرد که در این گزارش عمده خسارت‌ها را سیل و خشکسالی تشکیل می‎دهند.

چمن‎پیرا با بیان این‌که در ایران نیز این حوادث سالانه به وقوع می‎پیوندد، یادآور شد: در طبیعت خشک و خشن فلات ایران، یک هم‌زیستی اگرچه مرگبار اما تحمیلی و قبول شده بین انسان و طبیعت وجود دارد. تمدن شکل گرفته کنونی در فلات ایران سعی دارد تا خود را با پدیده رو به گسترش خشکسالی و سیل‎زدگی همخوان کند.

سیل و خشکسالی سالیانه میلیاردها ریال به منابع زیستی خسارت‌ها وارد می‎کند

وی اظهار کرد: خسارت‌های ناشی از سیل و خشکسالی به منابع زیستی (فرسایش خاک و پوشش گیاهی) سالیانه به میلیاردها ریال می‎رسد. البته خسارت‎های وارده به مزارع، مراتع، باغ‌ها، دام و طیور را نیز باید به آن افزود. در واقع آب در بسیاری از مناطق کشاورزی از جمله شمال چین، جنوب هندوستان هم‌چنین پنجاب، مکزیک، غرب ایالات متحده، بخش‎هایی از خاورمیانه و جاهای دیگر می‎تواند در آینده عامل محدود کننده‎تری از زمین یا ظرفیت توارثی محصول و یا اغلب عوامل دیگر باشد.

این محقق مرکز تحقیقات کشاوری تصریح کرد: توسعه و توزیع تکنولوژی‎های بهسازی مدیریت آب نه فقط در افزایش ظرفیت آتی تولید بلکه در پایداری ظرفیت کنونی آن نقش حساسی دارد.

دستیابی به توسعه پایدار بدون پیشرفت در مدیریت منابع آب میسر نمی‌شود

چمن‎پیرا ادامه داد: بی‌شک دستیابی به توسعه‌ی پایدار بدون پیشرفت در مدیریت منابع آب میسر نمی‌شود. این مدیریت شامل آبیاری قطره‎ای بسیار کارآمد، ایجاد سیستم‎های خود کاری که فقط به هنگام نیاز گیاه آنرا آبیاری می‎کنند و سهمیه‌بندی از پیش تعیین شده آب بر مبنای کاربرد بهینه آن برای هر گیاه است.

وی خاطرنشان کرد: در ایالت یانکا در بورکینافاسو، کشاورزان یک شیوه سنتی را زنده کردند که در آن با کشیدن ردیف‎هایی از سنگ عمود بر شیب مزارع از فرسایش خاک کاسته و ذخیره آب زمین اضافه می‎شود. آنان با کمک موسسه عمران آکسفام روش اولیه خود را بهبود بخشیده‎اند. در این روش ضمن کم کردن میزان مصرف آب عملکرد محصول زراعی نیز ۵۰ درصد افزایش داشته است.

این پژوهشگر گفت: در شمال استان لرستان مردم با ایجاد سنگ چینی‎هایی در اراضی شیب‎دار به‌صورت تراس‎بندی علاوه‌بر جلوگیری از فرسایش شدید خاک باعث افزایش رطوبت خاک و افزایش راندمان محصولات زراعی و باغی به شکل چشم‌گیری شده‎اند. در استهبان فارس با جمع‎آوری و جذب رطوبت هوا در شب که باعث افزایش رطوبت خاک می‎شود، کاشت درختان انجیر توسعه یافته است.

چمن‎پیرا ادامه داد: کمبود آب در سرزمین ایران در طول تاریخ باعث شده است که مردم از هیچ فرصتی برای به دام انداختن و کنترل آب‎های جاری خودداری نکنند و احداث سد، بند، آب انبارهای بزرگ و کوچک به‌صورت یک سنت پسندیده مورد توجه همگان قرار گرفته است.

در گذشته سیل فرصتی طلایی و از مواهب طبیعت شمرده می‎شد

وی افزود: در گذشته نه تنها سیل یک بلای ویرانگر و خانمانسوز برای این مردم به حساب نمی‎آمد بلکه وقوع آن را فرصتی طلایی برای خود و از مواهب طبیعت می‎شمردند. بندسارها یا خوشاب‎ها یا کشاورزی بندساری یکی از شیوه‎های عمده کشاورزی متکی بر سیلاب در مناطق حاشیه‎ای فلات مرکزی ایران بوده است که هنوز نیز نمونه‌ی آن در نواحی جنوب خراسان، سیستان و بلوچستان و دیگر نقاط به چشم می‎خورد.

این دکترای کشاورزی گفت: احداث کانال‎هایی طولانی برای استفاده از سیلاب‎ها یا آب رودخانه‎های فصلی و انتقال آن به زمین‎های کشاورزی یا بندسارها به طول چندین کیلومتر که در بعضی مناطق مانند سبزوار آن را ده یار می‎خوانند یا پخش سیلاب در سطوح اراضی مرتعی یا دیم‎زارها به شیوه‎های مختلف ایجاد جوی، چاله و کرت از دیگر شیوه‎های استفاده از آب‎های جاری موقتی بوده است که اغلب نیز با همکاری گروهی و مشارکت جمعی انجام می‌شده است.

قنات یا کاریز از پیشرفته‎ترین تکنیک‎ها برای رسیدن به آب است

چمن‎پیرا قنات یا کاریز را اختراع شگفت‌انگیز ایرانیان دانست و افزود: این روش یکی از پیشرفته‎ترین تکنیک‎ها برای رسیدن به آب است و از ایران به بقیه کشورهای دنیا رفته است. ایرانیان از ۳۸۰۰ سال پیش قنات را می‎شناختند و از آن استفاده می‎کردند. این فن‎آوری به تدریج از ایران به شمال آفریقا، چین و حتی به بخش‎هایی از آمریکای جنوبی مانند شیلی راه یافته است.

وی تصریح کرد: در دنیای کنونی که جمعیت آن بالغ بر هفت میلیارد نفر است پیش‎بینی می‎شود تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۹ میلیارد نفر برسد، در این میان استفاده از روش‎های سنتی پاسخگوی نیازهای رو به تزاید اهالی زمین نیست.

این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات اظهار کرد: پژوهشگران دانشگاه کلمبیا در بررسی خشکسالی جنوب شرقی آمریکا بین سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۷ دریافتند که کمبود آب بیش‎تر ناشی از افزایش جمعیت است تا گرم شدن زمین و کمبود بارش.(جمعیت جهان در سال ۱۷۵۰معادل ۷۹۱ میلیون نفر بوده و جمعیت ایران از کمتر از ۱۰میلیون نفر در سال ۱۳۰۰ به بیش از ۷۵ میلیون نفر رسیده است).

چمن‎پیرا خاطرنشان کرد: از این‌رو استفاده صحیح و بهینه از منابع آب نیازمند اصلاح مدیریت سنتی و تدوین برنامه‎های جامع(بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت) است تا با رعایت آن ضمن برطرف کردن نیازهای عصر حاضر، ذخایر آب برای نسل‎های آینده نیز محفوظ بماند.

 

ایسنا

    نظرات