آموزش های محیط زیستی در مدارس، ضروری و موثر
آموزش های محیط زیستی در مدارس، ضروری و موثر
افزایش نگرانی ها از وضعیت محیط زیست و هشدارهای مکرر کارشناسان این حوزه، نیاز به دانش افزایی و آگاهی بخشی محیط زیستی در سطح نظام آموزش و پرورش را دو چندان کرده است تا از این طریق و با ایجاد نگرش محیط زیستی در کتاب های درسی، در مسیر توسعه پایدار گام بر داشته شود.
یکی از مهمترین مولفه ها در این ساختارهای فرهنگی، آموزش سواد محیط زیستی است که تلاش می کند با ایجاد تغییرات اساسی در رفتار و عملکرد دانش آموزان در ارتباط با محیط زیست، زمینه ایجاد و شکل گیری یک جامعه انسانی سالم، پیشرفته و کارآمد را فراهم سازد. آموزشی که دانش آموزان را شهروندانی مسوول و متعهد در حفظ محیط زیست و گنجاندن این تعهد در تمامی اقدامات فردی و اجتماعی خود می کند.
از این رو یکی از کارکردهای اساسی نظام های آموزش و پرورش که به ویژه طی دو دهه اخیر متناسب با پیشرفت ها و تحولات روزافزون و مشکلات ناشی از آن اهمیت زیادی پیدا کرده، آموزش محیط زیست است. موضوعی که «ابوالقاسم موسوی» سرپرست دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست کشور در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا به آن اشاره کرد.
به باور وی، آموزش های محیط زیستی، زمانی کارآمدتر جلوه می کند که به صورت زیربنایی از دوره آموزش ابتدایی آغاز شود.
**ورود محیط زیست به عرصه نظام های آموزشی جهان
بررسی تجارب سایر کشورهای جهان در زمینه آموزش محیط زیست در سطح مدارس، حکایت از ورود زودهنگام این مساله حیاتی به نظام های آموزشی و فعالیت های بسیار آنان در این راستا دارد که به نوعی می تواند خط مشی و الگویی برای مسوولان آموزش و پرورش و محیط زیستی کشور باشد.
براساس مطالعه ای که در شماره اخیر فصلنامه انسان و محیط زیست منتشر شد، ایرلند با حمایت سازمان حفاظت محیط زیست و وزارتخانه های حمل و نقل، گردشگری و ورزش این کشور، اقدام به ایجاد مدارس سبز کرده که به یکی از موفق ترین برنامه ها در شبکه های بین المللی تبدیل شده است. اجرای «جایزه حامی محیط زیست جوان» توسط یونسکو در ایرلند و در سطح مدارس متوسطه هم اقدام دیگر این کشور در حیطه آموزش محیط زیست بود.
همچنین بنابر داده ها، آمریکا نیز سال ۱۹۹۰، اقدام به تصویب قانون و سند آموزش محیط زیست با هدف گسترش فرصت هایی برای آموزش محیط زیست در طول دوره تحصیلی کرد که برنامه های اجرایی آن عبارت است از اجرای برنامه های آموزشی برای معلمان، حمایت های مالی برای ابداعات و نوآوری ها در فعالیت های آموزش محیط زیست، تدابیر تشویقی برای معلمان و دانش آموزان برتر در زمینه آموزش محیط زیست، تاسیس بنیاد ملی آموزش و پرورش محیط زیست به منظور هماهنگی میان منابع و تلاش های بین بخش عمومی و خصوصی و طراحی سایت های آموزشی و سرگرمی، بازی ها و امتحان های جذاب با موضوعات محیط زیستی برای دانش آموزان مقاطع مختلف.
در کشور چین، برنامه اقدام ملی برای تبلیغات و آموزش و پرورش و پیشنهاد این که تدریس آموزه های محیط زیستی تنها به واحدهای درسی زیست شناسی، جغرافیا و شیمی معطوف نشود بلکه در سایر دروس مثل فیزیک، ریاضی و همچنین آموزش های اخلاقی هم گنجانده شود، از برنامه هایی است که این کشور از سال ۱۹۹۶ در تلاش برای اجرایی کردن آن است و برای رسیدن به این هدف، ۶ سری راهنماهای آموزش، کتابچه و کتاب در مورد آموزش محیط زیست منتشر و بیش از ۲۵۰ کالج و موسسه دوره های آموزش محیط زیست به متخصصان اختصاص داده شده است.
بنا بر گزارش ها، انجمن محیط زیست عربستان سعودی هم در حال راه اندازی یک برنامه محیط زیستی در تمامی مدارس این کشور و همچنین سایر کشورهای عربی است که بر هشت برنامه مدیریت زباله های خانگی، حفظ خط ساحلی و اقیانوس، مصرف برق، مدیریت مواد زاید صنعتی، ایمنی محیط زیست، بازیافت، تغییرات آب و هوایی و آلودگی تمرکز دارد. همچنین یک برنامه تحصیلی کامل تهیه شده که در ۵ سال آینده در سراسر عربستان اعمال می شود و تا کنون این برنامه به ۶۰ مدرسه در جده و ۶۰ مدرسه دیگر در نجران معرفی شده است.
**افزایش سواد محیط زیستی با آموزش از دوره ابتدایی
کتاب‌های درسی نقش برجسته ای در آموزش احترام به طبیعت و استفاده صحیح از منابع طبیعی دارند؛ بر همین اساس درج موضوعات محیط زیست در کتاب‌های درسی شروع خوبی از سوی آموزش و پرورش کشورمان برای جلب توجه نوجوانان به مسایل زیست محیطی است. موضوعی که درباره آن سید ابوالقاسم موسوی به خبرنگار ایرنا گفت: از یکسال پیش با ورود کتاب «انسان و محیط زیست» به پایه یازدهم تحصیلی، موضوع محیط زیست به صورت عملی وارد نظام آموزش و پرورش شد. کتابی که بر هفت فصل با موضوعات تنوع زیستی، آلاینده ها، آب، پسماند، هوا و گردشگری متمرکز و نتیجه یکسال کار و مطالعه مولفان حوزه آموزش و پرورش با همیاری کارشناسان محیط زیست است.
وی افزود: کار دیگری که انجام گرفته و امیدواریم امسال وارد حوزه آموزش رسمی شود، تهیه بسته های آموزشی پیش دبستانی جهت استفاده در مهدهای کودک و پیش دبستانی ها است که در سه حوزه آموزش کودکان که بیشتر آموزش ها از جنس تصاویر و انیمیشن انجام خواهد گرفت، حوزه آموزش معلمان پیش دبستانی و حوزه سوم خانواده ها تدوین شده و در حال تولید و تکثیر است. برای معرفی این بسته آموزشی، نشست ملی با معلمان و مولفان خواهیم داشت و در شهریور ماه کارگاه های آموزشی به صورت پایلوت در تهران برپا خواهد شد. در سایر استان ها هم به صورت فراگیر با این عزیزان جلسه هایی برگزار خواهد شد تا از مهرماه آموزش این بسته شروع شود.
**پایداری سواد زیست محیطی در سایه همراهی مسوولانه
سرپرست دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست کشور در ادامه این گفت و گو، ضمن اشاره به این که هر برنامه ریزی محیط زیستی در زمان حال منجر به رسیدن به توسعه پایدار در آینده خواهد شد گفت: در طول ۱۲ سال تحصیلی ابتدایی، متوسطه اول و دوم، موضوعات مختلف محیط زیستی در کتاب هایی همچون زیست، علوم و شیمی وجود دارد اما یک برنامه گردآوری و مطالعاتی در بحث محیط زیست با همت سازمان حفاظت محیط زیست، آموزش و پرورش و پژوهشگاه های بهزیستی در پیش داریم که بر اساس دو مدل تلفیقی و مفهومی بنا نهاده شده است. در مدل مفهومی به دنبال این هستیم که چه موضوعاتی وجود دارد که باید جانمایی درستی در کتاب های درسی شود.
"در مدل تلفیقی هم به دنبال این هستیم که مباحث محیط زیستی را در کتاب های ریاضی و زبان بگنجانیم و آن جا که می خواهیم مثال بزنیم از موضوعات محیط زیستی استفاده کنیم."
موسوی افزود: هم دولت تدبیر و امید و هم سازمان محیط زیست، چهار موضوع آب، پسماند، گرد و غبار و حقآبه را در صدر برنامه های خود قرار داده اند که ما در تمام برنامه ها این اولویت ها را رعایت می کنیم. اما به دلیل این که بحث آموزش و پرورش پایدار است نمی توان اولویت های مقطعی را اولویت اول قرار داد اما سعی می کنیم به مباحث جدی بیشتر بپردازیم.
وی با اشاره به بهره گیری از تجارب سایر کشورها در برنامه های آموزشی محیط زیستی گفت: ما بحث های مقایسه ای با کشورهای دیگر داریم و نیازهای خود را با مطالعه تجارب کشورهای دیگر برطرف کرده ایم. بر همین اساس، اقدام به تاسیسمدارس سبز کرده ایم اما به طور کلی، اگر بخواهیم کاری را انجام دهیم باید با همت همه مسوولان، استمرار داشته باشد. به عنوان مثال اگر بیاییم در مدارس آموزش تفکیک زباله بدهیم اما شهرداری این زباله ها را به صورت مخلوط ببرد، باز به پله اول بازگشته ایم؛ اما امیدواریم همه بخش هایی که متولی هستند پای کار باشند تا اهداف به ثمر بنشیند.
به گفته موسوی، مشخص کردن اعتبارات مالی، کار خوبی است که از سوی مجلس و دولت صورت گرفته که بر اساس آن در قالب ۲۰ پروژه اصلی برای حوزه محیط زیست برنامه ریزی کرده ایم و به فراخور هر استان و مسایل محیط زیستی آنان هم فعالیت هایی نزدیک به هزار فعالیت جدی تعریف شده است.
اولین گام برای ورود آموزه های محیط زیستی به کتاب های درسی امری خوشایند و مبارک است اما فعالیت های جنبی همچون مشارکت دانش آموزان در کاشت نهال، پاکسازی طبیعت، مراقبت از فضای سبز مدرسه و یا نظارت بر شیوه مصرف آب و برق در مدرسه هم از جمله مواردی است که می تواند در فضاهای آموزشی صورت بگیرد. مواردی که ضرورت عملی آن در وضعیت ناخوشایند کنونی آب و هوا و محیط زیست ایران خالی از لطف نیست.
نظرات