در نشست ایکوموس ایران ؛ ایدهها برای بناهای تاریخی باید قرن بیستویکمی باشد
یک مدرس دانشگاه گفت: اگر میخواهیم ایدهی جدیدی را در یک بنای کهن طرحریزی کنیم، این ایدهی جدید در حد توانایی باید یک ایدهی قرن بیستویکمی باشد.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) عصر روز گذشته (دوشنبه، ۲۹ فروردینماه) همزمان با روز بینالمللی بناها و محوطههای تاریخی، نشستی تخصصی در اینباره توسط ایکوموس ایران در مرکز هنر پژوهشی نقش جهان برگزار شد. در ابتدای این نشست، پروفسور مجتبی صدریا مطالبی را دربارهی بناهای تاریخی و کاربریای که میتوان در اینگونه بناها ایجاد کرد، توضیحهایی داد.
او بیان کرد: بناهای تاریخی باید جایی باشند که خلاقترین و زندهترین بخش هنری که در جامعه در حال شکلگیری است، در آنجا سامان گیرد، یعنی چنین هنری باید در این محلها تولید یا ارائه شود.
وی اظهار کرد: این بهعنوان یک پیشنهاد میتواند مطرح شود که آیا بنای تاریخی میتواند پذیرای یک هنر روز، خلاق و پویای حاشیهگزیده باشد؟ به نظر میآید در دنیا آنجا که بهترین اتفاقات در برخی بناها افتادهاند، حتا آنجا که سیاستگذاران سیاست مناسبی را در نظر نگرفتهاند، خود هنرمندان وقتی موضوع را درک کردند، به چنین بناها و محلهایی اثاثکشی کردند.
صدریا با تأکید بر اینکه فقط عبور کردن و رفت و آمد در چنین محلهای تاریخیای بسیار تأثیرگذار است، گفت: در همین فاصله، بین کوچهای که ایکوموس ایران در آن مستقر است و امامزاده یحیی، اگر کسی یک کار هنری انجام دهد و سبب شود برخی مردم شهر که در مناطق دیگر هستند، از آنجا فقط عبور کنند، اتفاق خوبی خواهد افتاد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: ما در برابر آثار تاریخی دو انتخاب داریم؛ یکی اینکه صبر کنیم تا معجزهای رخ دهد و یک درایت، بینش و شعوری ایجاد شود تا این شعور و درایت محلهای تاریخی ما را نجات دهد، یکی دیگر هم این است که اگر شرایطی وجود دارد که کمترین کار را میتوان برای بناهای تاریخی انجام داد، باید این کار انجام شود، زیرا بناهای تاریخی با فرسودگی مواجهاند و وقتی زمان بگذرد، کاری برای آنها نمیتوان انجام داد.
او تأکید کرد: آنهایی که این توانایی را دارند، باید سنگر و مقر خودشان را در بناهای تاریخی انتخاب کنند. چنین اقدامی تأثیراتی فوری بر بافت فرهنگی بناهای موجود و بافت اجتماعی ـ فرهنگی محلهای تاریخی خواهد گذاشت. دست کم تجربه نشان داده، این کار مؤثرترین و کمهزینهترین اقدام است.
وی با اشاره به اینکه معمولا کسانی که کار هنری میکنند، وقتی به چنین بناهایی میروند، سریعتر در احیای زندگی در این بناها میتوانند اثرگذار باشند، گفت: یکی دیگر از اقداماتی که برای بناهای تاریخی میتوان انجام داد، راهی است که دانشگاه کمبریج و آکسفورد انجام میدهند. به این ترتیب که وقتی آنها میخواهند دانشگاه خود را تبلیغ کنند، عکس یکسری کلیسا را نمایش میدهند که در اطراف این کلیساها دو پدیده وجود دارد، یکی کیفیت علمی و یکی هم بناهای جدید.
صدریا در ادامه به یکی از آرزوهای خود اشاره و اظهار کرد: آرزو دارم در یکی از این شهرهای قدیمی و تاریخی، بناهای تاریخی را در دست بگیریم و در محلهایی که کیفیت علمی وجود دارد، یک پژوهشگاه بینالمللی که بهعنوان پیشرفتهترین مرکز شناخت موضوعی باشد، ایجاد شود.
او با بیان اینکه کاروانسراهای متروکهی بسیاری در کشور وجود دارند که چنین قابلیتی را دارند، توضیح داد: وقتی ایران را از آن سوی دنیا میبینیم، هیچ زمینهی آکادمیکی که بهترین تولید شناخت موضوعی روز یا مرتبط و منتسب به آن را داشته باشد، پیدا نمیکنیم. در حالی که پژوهشگاهی با کیفیت علمی و مسلط در زبان انگلیسی میتوانیم داشته باشیم که چیدمان آن در یک بنای تاریخی انجام شده باشد و در سال، یک یا دوبار پژوهشگران مهمان را دعوت کند و حتا در دانشگاههای خارجی آگهیهایی داشته باشد.
وی در اینباره گفت: اگر میخواهیم ایدهی جدیدی را در یک بنای کهن طرحریزی کنیم، این ایدهی جدید در حد توانایی ما باید یک ایدهی قرن بیستویکمی باشد، یعنی اینکه بدون تبلیغات هم جذابیت داشته باشد؛ ولی این پرسش مطرح میشود که آیا ما کیفیت قرن بیستویکمی یا حتا کیفیت نزدیک به قرن بیستویکمی را داریم؟
صدریا بیان کرد: نکتهی جالبی در این بخش وجود دارد؛ ما با یک همزمانی پدیدهها در دنیا و ایران روبهرو هستیم که البته این بحث در سطح خردهفرهنگها مطرح است، نه در سطح کلان. به این ترتیب، پاسخ به پرسشی که مطرح میشود، مثبت است. ما کیفیتهای معاصر قرن ۲۱ را داریم، ولی کوشش بیشتری میخواهد که متوجه باشیم چگونه قرن بیستویکمی دیده شویم.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: یک مشکل ما این است که تصویرمان را برای ما میسازند، ولی این شدنی است که خودمان تصویرمان را بسازیم. به این ترتیب، مسألهای کلی که مطرح میشود، این است که آیا یک بنای تاریخی را بهعنوان یک پژوهشکدهی بینالمللی میتوانیم داشته باشیم تا از این طریق، آن شهر تاریخی نیز جذاب و مطرح شود و این مطرح شدن نه فقط بهخاطر گذشته، بلکه بهخاطر امروز باشد؟
او با بیان اینکه جذابیت با بزک تفاوت دارد، اظهار کرد: یک محتوای کیفی جذابیتآفرین است. به این ترتیب، در پاسخ به اینکه آیا توانایی ایجاد چنین جذابیتی را داریم و اینکه آیا نیاز آن را داریم، میتوان گفت آری، زیرا هم محتوا و هم نیاز را داریم و دنیا بداند ما چه محتوایی داریم.
وی با اشاره به وجود قناتهای فراوان در ایران و اینکه ایران محل قنات است، گفت: باید پژوهشکدهای در اینباره وجود داشته باشد که بهطور ویژه فعالیت کند.
در اینباره، اسکندر مختاری که در جلسه حاضر بود، توضیح داد که چنین پژوهشکدهای در یزد وجود دارد. همچنین برخی دیگر از حاضران نظرات و مشکلات خود را دربارهی این پژوهشکده بیان کردند.
به گزارش بنانیوز به نقل از ایسنا، صدریا در ادامهی صحبتهای خود این پرسش را مطرح کرد که با تمام مطالب ارائهشده حال باید ببینیم، آیا میخواهیم از این امکانات استفاده کنیم؟ در اینباره من کمی گیج هستم و حسم این است که این خواست گنگ است. البته استدلالی اساسی که به من ارائه شده، این است که ما خسته شدهایم؛ ولی میگویند همه در جنگ خسته میشوند. کسی جنگ را میبرد که دیرتر خسته شود. بنابراین اگر قرار است کیفیتی که ما داریم، برای پاسخ دادن به نیاز فرهنگی ـ اجتماعی باشد، آنهایی که کیفیت دارند، یک جهش حاشیه گزیدهشده را انتخاب کنند.
در پایان سخنان صدریا، ناصر نوروززاده چگینی که مسؤولیت جلسه را برعهده داشت، گفت: تمام این صحبتها بسیار خوب و مفید است، البته این نکته نیز قابل ذکر است که هفتهی پیش شنیدیم، در محلهی عودلاجان تهران اجازهی ساخت و ساز صادر شده است.
پس از این سخنان، فیلمی از حمید سهیلی مظفر که مربوط به دههی ۶۰ بود، پخش شد. این فیلم تصاویری از سازهها و بناهای مربوط به آب را مانند بند، پل و آبانبار نشان میداد. این فیلم بهدلیل نامگذاری امسال توسط ایکوموس به نام «آب و میراث فرهنگی» پخش شد.
در ادامهی این نشست، محمد میرشکرایی بهدلیل همین نامگذاری به معرفی یک محوطهی باستانی که در محل دریاچهی ساوه بود، پرداخت.
این مردمشناس بیان کرد: پژوهشی که انجام دادهام، به حدود سال ۱۳۴۰ مربوط میشود که دربارهی عشایر شاهسوند که در محلی مشرف بر دشت ساوه زندگی میکردند، تحقیق میکردم. پس از آن، در سال ۱۳۵۲ به وزارت فرهنگ و هنر آمدم و سپس در پژوهشکدهی مردمشناسی در چارچوب مطالعات انسان و آب این کار را پیگیری کردم.
به گفتهی میرشکرایی، دریاچهی ساوه که امروز هیچ اثری از آن نیست، در متون کهن به نام دریاچهای مقدس از آن یاد شده است و محل آن در زمینهای نسبتا گود و پست در حوزهی جنوب شرقی شهر ساوه تا منطقهی آوه قرار دارد. این منطقهی وسیع حدود ۶۰ کیلومتر طول داشته است و به نظر میرسد بستر دریاچهی ساوه بوده باشد.
او با بیان اینکه اگر در روزگاری دریاچه وجود داشته، آثاری در آن نمیتوانسته است، وجود داشته باشد، ادامه داد: آنچه را که میخواهم بگویم به حاشیه و اطراف بستر دریاچه مربوط است. در سمت چپ این محل به روستایی به نام «تراز ناهید» میرسیم که ماندگاری این نام قابل تأمل است. تراز به معنی اجاره دادن است و رسم بوده که گلهداران گوسفندانی را میگرفتند و آنها را پرورش میدادند. مردم این روستا نیز میگفتند که این روستا در تراز (اجاره) دختری به نام ناهید در نطنز بوده است. همچنین افراد دیگری میگفتند که دختر نبوده، بلکه در تراز ستارهای به نام ناهید بوده است. در این روستا، آب آنقدر بالا بوده است که یکبار محل روستا را عوض کردند و مردم آنجا بیشتر حرفهی مغنیگری دارند.
میرشکرایی در ادامهی سخنانش توضیحهایی جزیی را دربارهی نشانههایی که در این محل وجود داشته است، از جمله گاو و مجسمهی گاو طلایی و قلعههایی که در آن اطراف وجود دارد، ارائه و اضافه کرد: تمام اینها نشانهی این است که ما در این محل میتوانیم جریانهایی را دربارهی تقدس آب در گذشته جستوجو کنیم.
در این نشست که مهدی حجت ـ رییس ایکوموس ایران و بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی ـ و همچنین جمعی از کارشناسان میراث فرهنگی و باستانشناسان مانند اسکندر مختاری، میرعابدین کابلی، کوروش روستایی، صادق ملک شهمیرزادی، محمدرحیم صراف و عبدالعظیم امیرشاهکرمی در آن حضور داشتند، اعلام شد که نشستهای دیگری با موضوع آب و میراث فرهنگی در طول سال برگزار خواهد شد.
در سالهای گذشته نیز ایکوموس جهانی موضوعهایی را مانند میراث کشاورزی، میراث و علم، میراث مذهبی و اماکن مقدس، منظر فرهنگی و یادمانهای طبیعت برای سالهای مختلف معرفی کرده بود.
نظرات