کتاب معماری و شهرسازی متناسب با سبک زندگی اسلامی

کتاب معماری و شهرسازی متناسب با سبک زندگی اسلامی به قلم دکتر محمدمنان رئیسی عضو هیات علمی دانشگاه قم و عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان استان منتشر شد.

به گزارش روابط عمومی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم ، این پژوهش نخستین اثر تحقیقیِ جامعِ بین نگاه فنی به اصول شهرسازی از یک سو و معیارهای عمران شهری اسلامی از سوی دیگر است. در نتیجه‌ی این دو ویژگی ارزشمند و استثنائی، این اثر علمی گامی بلند و راهگشا در جهت بنیان‌گذاری شهر سالم اسلامی است که می‌تواند منشا تحوّلی بزرگ در عرصه معماری شهری باشد.

کتاب «معماری و شهرسازی مطابق با سبک زندگی اسلامی» به قلم دکتر محمدمنان رئیسی عضو هیات علمی دانشگاه قم و عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان استان ، با مقدمه آیت‌الله محسن اراکی استاد خارج فقه نظام شهرسازی، در ۴ بخش، دوازده فصل و در ۵۱۲ صفحه چاپ و از سوی انتشارات دانشگاه قم در پاییز ۹۷ روانه بازار کتاب شده است.

آیت‌الله محسن اراکی استاد باسابقه حوزه علمیه قم در مقدمه اثر نگاشته است: این تحقیق گامی در جهت تبیین ویژگی‌های شهری است که در منابع اسلامی به عنوان شهر زنده و بینا و شنوا از آن یاد شده است. با توجه به اینکه این پژوهش در عرصه‌‌‌‌‌ای قدم نهاده که گام نهادن در آن به دلایل گوناگون بسیار دشوار و سخت است بسیار جای تقدیر و ستایش است. تا آنجا که اینجانب اطلاع دارد این پژوهش گرانسنگ نخستین اثر تحقیقیِ جامعِ بین نگاه فنی به اصول شهرسازی از یک سو و معیارهای عمران شهری اسلامی از سوی دیگر است. در نتیجه‌‌‌‌‌ی این دو ویژگی ارزشمند و استثنائی، این اثر علمی گامی بلند و راهگشا در جهت بنیان‌گذاری شهر سالم اسلامی است که می‌تواند منشا تحوّلی بزرگ در عرصه معماری شهری باشد. امید فراوان می‌رود که دست‌اندرکاران عمران شهری و مدیران کلانِ کشور عزیز ما ایران از این دست آورد بزرگ بهره شایسته برند و این پژوهش ابتکاری و حقیقتاً ارزشمند را پایه‌‌‌‌‌ای برای ابتکارات بزرگ در عرصه شهرسازی اسلامی قرار داده و به الگوی شهر اسلامی منطبق با معیارهای اسلامی جامه عمل بپوشانند. یقین دارم چنانکه مسئولان محترم از این اثر و ابتکاراتی که در این راستا ارائه می‌شود بهره برند، نگاه جدیدی در عرصه تمدن شهری پدید خواهد آمد و الگوی نوین شهرنشینی و شهرسازی سالم به بشریت عرضه خواهد شد.

دکتر محمدمنان رئیسی نویسنده اثر، نسبت به برداشت خود از معماری و شهرسازی اسلامی، بیان دارد: منظور از معماری و شهرسازی اسلامی در این کتاب، معماری و شهرسازی برآمده از آموزه‌های اسلامی و متن دین اسلام می‌باشد و نه معماری و شهرسازی مسلمین و یا دوره‌‌‌‌‌های اسلامی. به بیان دیگر، معماری و شهرسازی اسلامی، معماری و شهرسازی است که به طور مستدل و با استناد به منابع دست اول دینی (آیات و روایات) بتوان آن را منتسب به اسلام نمود و در تطبیق آن با سبک زندگی اسلامی، تردیدی نباشد. بر این اساس، بایستی بین این تعبیر با مفاهیم مشابه (نظیر معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی، اسلامی- ایرانی، ایرانی و غیره) تمایز قائل شد؛ گرچه شباهت‌‌‌‌‌ها و اشتراکاتی نیز بین این تعابیر و مفاهیم وجود دارد؛ اما موارد متعددی از مصادیق معماری و شهرسازی موسوم به ایرانی- اسلامی وجود دارد که به‌رغم همراه داشتن پسوند اسلامی، با برخی متون دست اول دینی تناقضات آشکاری دارد.

چنانچه معماری و شهرسازی با آموزه‌‌‌‌‌های اسلامی و متون معتبر دینی همسو باشد (و یا حداقل با آن‌ها تعارض نداشته باشد) می‌توان آن را به اسلام منتسب نمود و در غیر این صورت – به‌ویژه در حالتی که تعارضات آشکار بین مصادیق معماری و شهرسازی با منابع معتبر اسلامی وجود داشته باشد – حتی اگر آن معماری و شهرسازی، پسوند اسلامی را به همراه داشته باشد و ساخته و پرداخته‌‌‌‌‌‌ی مسلمین در دوره-های تمدن اسلامی باشد، نمی‌توان و بلکه نبایست آن را به اسلام و بالتبع، سبک زندگی اسلامی منتسب نمود.

معماری و شهرسازی را زمانی می‌توان مطابق با سبک زندگی اسلامی دانست که ریشه در نظام بینشیِ اسلام داشته باشد و کنش‌های کالبدیِ آن، بیانگر کم و کیف نظام باورها و ارزش‌های اسلامی باشد.

معرفی اجمالی کتاب:

ساختار این کتاب به چهار بخش اصلی تقسیم شده است که بخش اول به شرح رویکرد تحقیق در این کتاب اختصاص دارد، دو بخش بعد (بخش‌‌‌‌‌های دوم و سوم) به تشریح چیستیِ وضع مطلوب در معماری و شهرسازی از منظر اسلامی اختصاص دارد (به ترتیب، بخش دوم به شهرسازی و بخش سوم به معماری مطابق با سبک زندگی اسلامی اختصاص دارد) و بخش آخر (بخش چهارم) نیز به تحلیل چراییِ وضع موجود معماری و شهرسازی معاصر ایران و علت‌‌‌‌ کاویِ انحراف آن از وضع مطلوب اختصاص دارد. هریک از این بخش‌‌‌‌‌ها متشکّل از فصول مختلفی است که در ادامه به محتوا و موضوع هر یک از این فصل‌ها اشاره می‌شود.

بخش اول با عنوان «پارادایم تحقیق در این کتاب» شامل: فصل اول: پارادایم تحقیق از منظر اسلامی؛ بخش دوم با عنوان «شهرسازی مطلوب در سبک زندگی اسلامی» شامل: فصل دوم: ماهیت شهر اسلامی، فصل سوم: اندازه افقی شهر مطابق با سبک زندگی اسلامی، فصل چهارم: حدود عمودی شهر مطابق با سبک زندگی اسلامی، فصل پنجم: ساختار کالبدی و شاخصه‌های عددی شهر مطابق با سبک زندگی اسلامی، بخش سوم با عنوان «معماری مطلوب در سبک زندگی اسلامی» شامل: فصل ششم: معماری مسجد مطابق با سبک زندگی اسلامی، فصل هفتم: معماری مسکن مطابق با سبک زندگی اسلامی، فصل هشتم: معماری بازار مطابق با سبک زندگی اسلامی و بخش چهارم با عنوان «تحلیل وضع موجود و علت کاویِ عدم تطبیق شهرسازی و معماری معاصر ایران بر سبک زندگی اسلامی» شامل: فصل نهم: تاثیرات فرهنگ لیبرال بر انحراف شهرسازی و معماری معاصر ایران از سبک زندگی اسلامی، فصل دهم: تاثیرات اقتصاد لیبرال بر انحراف شهرسازی و معماری معاصر ایران از سبک زندگی اسلامی، فصل یازدهم: تاثیرات تمدن لیبرال غرب بر بروز بحران هویت در شهرسازی و معماری معاصر ایران، فصل دوازدهم: فرایند احیاء هویت و سبک زندگی اسلامی در شهرسازی و معماری معاصر ایران.

این کتاب حاصل تدبّر و تعمّق نگارنده در آیات و سایر متون دینی درباره معماری و شهرسازیِ همسو با آموزه‌‌‌‌‌های اسلامی می‌باشد و یافته‌‌‌‌‌های ارائه شده در آن، عمدتاً از سنخ معارفِ معماری و شهرسازی اسلامی است؛ در عین حال، به طور محدود در برخی از فصل‌‌‌‌‌ها (شامل فصل‌‌‌‌‌های سوم و چهارم) به برخی مباحث فقهی نیز ورود شده است که ورود به فقه در این فصول با اتکاء به مباحث آیت‌الله اراکی در درس خارج فقه نظام عمران شهری انجام شده است.