كركس‌ها نقش بسيار حياتي و مهمي در اكوسيستم دارند
كركس‌ها پرندگاني ارزشمندند زيرا با داشتن معده‌اي قوي و خارق‌العاده قادر به حل كردن انواع ميكروب‌ها، باكتري‌ها و ويروس‌ها هستند به علت دارا بودن همين توانايي كار پاكسازي طبيعت از انواع لاشه‌ها را به خوبي انجام مي‌دهند اما متاسفانه چند سالي است كه با كاهش چشمگير جمعيت مواجه شده‌اند كه اگر اين روند ادامه يابد آنها را از دست خواهيم داد و به دنبال آن قطعا شاهد بروز انواع بيماري‌ها چه در ميان جوامع انساني و چه طبيعت خواهيم بود.
به گزارش«پارما» از ايرنا، حتماً بارها واژه «هماي سعادت» را شنيده‌ايد، هما در اسطوره‌هاي ايراني جايگاه ويژه‌اي دارد و معروف است كه اگر سايه‌اش بر سر هر فردي بيفتد به سعادت و كامراني مي‌رسد. زرتشتيان قديم ايران هم باور داشتند كه اگر هما سراغ جنازه فردي كه روي بلندي گذاشته شده بيايد، آن فرد در عالم جاودان سعادتمند خواهد شد. در واقع هما يا مرغ استخوان‌خوار نوعي كركس بزرگ است كه در كوه‌هاي مرتفع آفريقا، جنوب اروپا و آسيا زندگي مي‌كند و بزرگ‌ترين گونه كركس در ايران است، اين پرنده مانند لاشخورها لاشه‌خوار است اما غذاي اصليش را مغز استخوان تشكيل مي‌دهد.
كركس از زمان‌هاي دور در بخش‌هاي مختلف كشور مي‌زيسته است، 5 گونه كركس از جمله كركس يا دال معمولي، كركس سياه، هما يا كركس ريشدار، كركس مصري يا كركس كوچك و كركس پشت سفيد در ايران زيست مي‌كنند كه متاسفانه در سال‌هاي اخير به علت مسائلي همچون شكار مستقيم، تخريب زيستگاه و باورهاي نادرست درباره اين حيوان؛ تعداد زيادي از آنها را از دست داده‌ايم.
در حالي كه كركس‌ها نقش بسيار حياتي و مهمي در اكوسيستم دارند به طوري كه پاكسازي محيط و مبارزه با بيماري‌هاي مختلف جزو وظايف اين پرنده در طبيعت است اما متاسفانه اين باور وجود داشته و دارد كه كركس حيوان چندش‌آور و كثيفي است و بر همين اساس، به دفعات هدف تيراندازي قرار مي‌گيرند.
اين حيوانات ارزشمند جزو گونه‌هاي حمايت شده ملي هستند؛ در واقع بيشتر گونه‌هاي كركس مخصوصاً كركس مصري، سياه، معمولي و هما هم در دنيا و هم ايران در خطر انقراض قرار دارند و كارشناسان امر معتقدند اگر به همين روال پيش رود انقراض اين گونه با اهميت تا 10 سال آينده دور از انتظار نيست.
كركس‌ها در واقع كار پاكسازي طبيعت را از انوع لاشه‌ها بر عهده دارند هر كركس در يك وعده غذايي قادر است معادل حدود 20 درصد وزن خود غذا بخورد. بدن اين حيوان به دستگاه هاضمه ويژه‌اي مجهز است، معده اين پرنده اسيد خاصي توليد مي‌كند كه قادر است سمومي مانند سم بوتولونيوم و باكتري‌هاي وباي خوكي و سياه‌زخم را در خود حل كند اما متاسفانه گويا هنوز به ارزش اين ويژگي پي نبرده‌ايم، تصور كنيد اگر لاشه هر حيواني كه بنا به هر دليلي در طبيعت تلف مي‌شود روي زمين بماند چه فاجعه‌اي به بار خواهد آمد اما كركس‌ها مانع گنديدن آن مي‌شوند و با كمك سيستم دفاعي خارق‌العاده بدني كه دارند طبيعت و بدن خود را پاكسازي مي‌كنند.
خداوند بزرگ مانند تمام مخلوقات خود در خلقت كركس‌ها فكر همه جا را كرده به طوري كه اين پرنده روي پاهاي خود ادرار مي‌كند و اسيد اوريك موجود در ادرارش ميكروب‌هاي ناشي از راه رفتن بر روي مردار را كه به پاهايش چسبيده از بين مي‌برد بنابراين هيچ‌گونه ميكروبي توسط كركس در طبيعت رها نمي‌شود.
كركس به درازي عمر هم مشهور است. عمر تقريبي اين پرنده در شرايط محافظت شده به حدود 30 سال مي‌رسد اما در سال‌هاي اخير به علت افزايش مسموميت‌هاي ناشي از مواد شيميايي تجاري، مرگ و مير اين پرنده‌ها افزايش يافته است.
علي امير ابراهيمي پرنده‌شناس و كارشناس حيات وحش در اين باره به خبرنگار علمي ايرنا گفت: 5 گونه كركس در كشور داريم از جمله كركس يا دال معمولي، كركس سياه، هما يا كركس ريشدار، كركس مصري يا كركس كوچك و كركس پشت سفيد كه البته يك پرنده جنوب شرقي آسيا است و به تعداد خيلي كم و اتفاقي در جنوب شرقي ايران هم ديده مي‌شود.
وي افزود: در سال‌هاي اخير متاسفانه تعداد زيادي از كركس‌ها را از دست داديم به دلايل مختلف از جمله شكار و تيراندازي مستقيم، تعداد زياد اسلحه شكاري در اختيار جوامع محلي، باورهاي غلطي كه درباره اين حيوان وجود دارد بر عكس نقش بسيار حياتي و مهمي كه در اكوسيستم در زمينه پاكسازي محيط و مبارزه با بيماري‌هاي مختلف دام‌ها دارند، متاسفانه باور بر اين است كه كركس حيوان چندش‌آور و كثيفي است و بر همين اساس زياد به سمتشان تيراندازي مي‌شود.
اين فعال محيط زيست با اشاره به اينكه تخريب زيستگاه نيز يكي ديگر از دلايل كاهش جمعيت كركس‌ها است، گفت: از سوي ديگر دفع نامناسب و غير اصولي پسماندها به ويژه پسماندهاي بيمارستاني، كشتارگاه‌ها و دامپروري‌ها يكي ديگر از معضلات است زيرا كركس‌ها لاشه‌خوار هستند بنابراين ضايعات و دور ريزهاي كشتارگاه‌ها را مي‌خورند كه ممكن است انواع مختلف آنتي‌بيوتيك و داروهاي شيميايي داشته باشد و با خوردن آنها تلف شوند.
وي اظهار داشت: معده كركس‌ها به طور طبيعي مي‌تواند باكتري و ويرس‌ها را حل كند اما توان هضم و حل كردن مواد شيميايي دستي را ندارد بنابراين با خوردن لاشه‌هاي آلوده يا تلف مي‌شوند يا اينكه بر روي چرخه توليد مثلي و ژن آنها تاثير منفي مي‌گذارد در واقع ممكن است تخم‌هايي كه مي‌گذارند به جوجه تبديل نشوند كه در اين صورت تعداد زيادي از كركس‌ها را از دست مي‌دهيم.
امير ابراهيمي تاكيد كرد: كركس‌ها براي طبيعت و حتي سلامت انسان گونه‌هايي بي‌نهايت مهم و مفيد هستند، مثلاً فرض كنيد وقتي يك بيماري در ميان چهارپايان شيوع مي‌يابد مانند طاعون نشخواركنندگان در جمعيت كل و بز و قوچ و ميش و تعدادي تلف مي‌شوند اين كركس ها هستند كه با خوردن لاشه‌ها محيط را از آلودگي پاك مي‌كنند و مانع شيوع بيشتر بيماري مي‌شوند كه مساله بسيار مهمي است زيرا آنزيم‌هاي معده اين حيوانات بي‌نهايت قدرتمند است و تمام عوامل بيماري‌زا از جمله انگل‌ها، باكتري‌ها و ويروس‌ها را از بين مي‌برد اما اگر لاشه‌اي عمدي به كود شيميايي آغشته شده باشد معده آنها قادر به مقاومت نيست و متاسفانه يكي از راه‌هاي كشتن مستقيم كركس‌ها لاشه آغشته به مواد شيميايي است كه در طبيعت رها مي‌كنند و البته با اين كار نه تنها كركس‌ها بلكه تعداد زيادي از حيات وحش كشته مي‌شوند.
وي اظهار داشت: به همين دليل است كه نه فقط در ايران بلكه در سطح جهان با كاهش چشمگير جمعيت كركس‌ها مواجه هستيم، مثلاً كركس كوچك يا مصري در سطح جهان با خطر در آستانه انقراض مواجه است اين وضعيت در كشور ما هم صدق مي‌كند به ويژه درباره كركس‌هاي بزرگتر مانند كركس معمولي، سياه و هما كاهش بسيار چشمگيري داشته‌اند.
اين كارشناس محيط زيست ادامه داد: مساله مهم ديگري كه چند سالي است با آن مواجه هستيم، معضل باغ‌هاي پرندگان است كه پرندگان را به صورت قاچاق مي‌خرند در واقع يك تجارت بزرگ و گسترده‌اي اتفاق مي افتد، تعداد زيادي از گونه‌هاي مختلف كركس را به صورت اسير در باغ‌هاي پرندگان داريم در حالي كه كاملاً غير قانوني است چون اين پرندگان همه حمايت شده بين‌المللي و ملي هستند و با توجه به كاهش جمعيتي كه با آن مواجه هستيم اين كار يك خيانت به تنوع زيستي كشور و در واقع دامن زدن به زنده‌گيري و تجارت پرندگان شكاري از جمله كركس است.
وي درباره آمار كركس‌ها گفت: آمار دقيقي از تعداد كركس‌ها وجود ندارد اما مي‌دانيم كه بيشتر گونه‌هاي كركس در دنيا در خطر انقراض هستند مخصوصاً كركس مصري، سياه، معمولي و هما كه بايد با برنامه‌ريزي اصولي مانع نابودي اين گونه‌هاي ارزشمند شويم.
اين پرنده‌شناس اظهار داشت: كركس‌ها و اصولاً پرندگان شكاري بزرگ دو تخم مي‌گذارند كه در نهايت معمولاً يك جوجه به سن بلوغ مي‌رسد و هر سه تا چهار سال يك‌بار زاد و ولد مي‌كنند و اين مساله هم عاملي است براي اينكه روند زاد و ولدشان پايين باشد و مساله را براي حفاظت حساس‌تر مي‌كند.
وي درباره اينكه چرا فقط يكي از جوجه‌ها به سن بلوغ مي‌رسد، توضيح داد: اين يك روند طبيعي است در واقع يكي از جوجه‌هاي پرندگان بزرگ ذخيره و تضميني است براي اينكه يكي از جوجه‌ها حتماً به سن بلوغ برسد يعني يا غذا به آن يكي نمي‌رسد يا برادر يا خواهر ديگرش در رقابت غذايي آن را كنار مي‌زنند و همه غذاها را دريافت مي‌كند تا به بلوغ برسد و بتواند لانه را ترك كند.
امير ابراهيمي اظهار داشت: در ايران كركس‌ها به جز كركس پشت سفيد و هما پراكندگي‌هاي خيلي گسترده‌اي دارند، كركس معمولي، سياه و مصري در بيشتر زيستگاه‌هاي كشور ديده مي‌شوند اما به تعداد خيلي كم و كاملاً اتفاقي مخصوصاً در امتداد رشته كوه‌هاي البرز و زاگرس در شمال و غرب كشور اين سه گونه ديده شدند، در واقع اين گونه‌هاي بومي، مهاجرت‌هاي كوتاه منطقه‌اي دارند مثلاً ممكن است برخي از جمعيت كركس‌ها زمستان‌ها ارتفاعات را ترك كنند و كمي پايين‌تر بيايند يعني در همين حد جابه‌جا مي‌شوند.
به گفته وي جزيره قشم يكي از بهترين مكان‌ها براي ركورد، مطالعه و مشاهده كركس مصري است كه جمعيت خوبي دارد و هر موقع از سال قابل رويت است.
وي ادامه داد: زيستگاه كركس‌ها بر اساس گونه متفاوت است مثلاً ممكن است كركس مصري زيستگاه‌هاي مختلفي انتخاب كند براي همين معمولاً در زيستگاه‌هاي تالابي، دشت و بيابان ديده مي‌شود اما كركس‌هاي بزرگ مانند معمولي، سياه و هما در زيستگاه‌هاي كوهستاني و بالاي ارتفاع دو هزار متر ديده مي‌شوند.
اين پرنده‌شناس درباره راهكارهاي حفاظت از اين گونه‌هاي ارزشمند گفت: سازمان حفاظت محيط زيست بايد نظارت دقيق‌تري بر صيد، زنده‌گيري و تجارت غير قانوني كركس‌ها داشته باشد تا مانع صيد و تجارت آنها شود. راهكار ديگر سرشماري از كركس‌ها است زيرا براي حفاظت بايد آماري دقيق و مشخص داشته باشيم، همچنين در كنار حفظ زيستگاه‌ها به جوامع محلي توضيح داده شود كه كركس‌ها چقدر براي زندگي، سلامت و كسب و كار آنها مفيد هستند چون مانع انتشار بيماري‌هاي مختلف مي‌شوند.
نظرات