برنامه پایش پیشگیری، کنترل و کاهش آلودگی منابع خاک باید از برنامه‌های اصلی کشور باشد/ اهم اقدامات سازمان محیط زیست برای تحقق قانون حفاظت از خاک تشریح شد
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، سرزمین ایران با مساحتی بیش از ۱,۶۴۸,۰۰۰ کیلومترمربع در شرق نیمکره شمالی بین ۲۵ تا ۴۵ درجه شمالی عرض جغرافیایی و ۴۴ تا ۶۴ درجه شرقی طول جغرافیایی قرار دارد.
با عنایت به شرایط اقلیمی کشور که حدود ۷۰ درصد آن را اقلیم خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد و سیستم توپوگرافی که نشان دهنده وضعیت پستی و بلندی شدید است روی هم رفته اکثریت سطح کشور را (بیش از ۵۰ درصد) خاک های انتی سول، اریدی سول و اینسپتی سول که خاک های جوان و یا خاک های مخصوص مناطق خشک هستند؛تشکیل می دهد.
خاک های الفی سول و مالی سول منحصراً روی یال شمالی رشته جبال البرز و نیز دشت های ساحلی دریای خزر که دارای اقلیم مرطوب و نیمه مرطوب است، تشکیل شده و مساحت آنها از ۳ در صد مساحت کل کشور تجاوز نمی کند.
کشور ایران دارای وسعتی حدود ۱۶۵ میلیون هکتار است که ازاین مساحت، ۱/۸۹ میلیون هکتار فاقد خاک است و ۹/۷۵ میلیون هکتار دارای خاک است که ۵/۵۷ هکتار خارج از چرخه کشاورزی است و تنها ۱۸.۵ میلیون هکتار در چرخه کشت بوده و از ۸ میلیون هکتار از اراضی آبی، فقط ۱.۲ میلیون هکتار به کلاس I بدون محدودیت تخصیص یافته است و ۸/۶ میلیون هکتار دارای محدودیت شوری، عمق، سنگریزه و .... است.
ارزش‌ماندگاری اقتصاد خاک مرغوب، دستیابی به غذای سالم و جامعه متوازن طبیعی بیش از ارزش اقتصادی بسیاری از طرح‌های عمرانی دستگاه‌های متولی است.
در آمارهای جهانی، ایران از نظر توسعه ناپایداری، بحران مدیریت منابع طبیعی و منابع انسانی در میان ۱۴۸ کشور در رده ۱۳۲ قرار دارد.
خاک از منابع تجدیدپذیر به شمار می رود اما براساس مراجع مختلف تشکیل هر سانتی¬متر خاک در شرایط مختلف آب و هوایی از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال طول می کشد.
بر اساس برآوردهای صورت گرفته ارزش خاک حدود ۱۷.۱ تریلیون دلار در هر سال محاسبه شده که نقش بسیار مهمی در چرخه حیات کره زمین ایفا می کند.
هزینه رفع آلودگی هر متر مکعب خاک به روش‌های مختلف، بین ۵۰ تا ۵۰۰۰ دلار است (ارزان ترین قیمت مرتبط به تبدیل خاک آلوده به بتن است).
مطابق ماده ۱۵ قانون حفاظت از خاک هدف از بازسازی خاک، اعاده به وضعیت سابق است که برای کاربری کشاورزی خاک و تولید مواد غذایی سالم،هزینه پاکسازی از ۳ دلار به ازاء هر متر مکعب خاک با روش شکستن (با کارایی پایین) تا ۳۹۰۰۰ دلار به ازاء هر متر مکعب خاک با روش لندفارمینگ (با کارایی بالا) خواهد بود.
از سوی دیگر، رفع آلودگی خاک فرآیندی بسیار درازمدت است که این زمان از دست رفته و فواید اقتصادی خاک در این دوره هم می تواند به عنوان هزینه های مربوطه در نظر گرفته و به آن اضافه شود.
از آنجا که بیشتر مناطق صنعتی کشور در نزدیکی شهرها واقعند، زمینهای مذکور ارزش اقتصادی زیادی دارند اما هر ساله صدها هزار متر مربع از زمینهای کشور توسط آلودگی حاصل از پسماند و پساب به زمینهای مرده تبدیل می شوند که دیگر هیچگاه کارایی قبلی خود را به دست نخواهند آورد. در بسیاری از موارد زمینهای آلوده دیگر توان خود را برای کاربری تعریف شده برای آنها از دست می‌دهند و به اصطلاح زمین مرده (brown field) می شوند.
طبق گزارش بانک جهانی، آلودگی منابع در سال ۲۰۰۴ خسارتی حدود ۸ میلیارد دلار به کشور وارد کرد که این رقم در سال ۲۰۰۹ به حدود ۱۰ میلیارد دلار رسید. بحران جهانی زمین، حاصل بحران منطقه‌ای تمام کشورهاست. از این‌رو نگرانی جهانی در مدیریت صحیح منابع، برون رفت کره زمین از بحران را به همراه خواهد داشت.
پرواضح است که اهرم این برون رفت، بدون نظارت دقیق سازمان حفاظت محیط‌زیست ، امکان پذیر نبوده و این نظارت نیز نیاز به ابزارهای سخت افزاری و نرم افزاری دارد که در این طرح تعبیه شده است.
با توجه به بحران‌ها و چالشهای ذکر شده امروزه استفاده بهینه از منابع آب و خاک و مهم تر از آن «برنامه پایش پیشگیری، کنترل و کاهش آلودگی منابع خاک» باید از برنامه‌های اصلی کشور باشد که اجرای آن، منجر به کاهش خسارتهای زیست محیطی، کاهش هزینه های رفع آلودگی مکان‌های آلوده، کاهش هزینه درمان خانوار، جلوگیری از اتلاف منابع مالی و در نهایت باعث برگشت سرمایه می شود.
بهبود وضعیت کیفیت خاک کشور، بهبود وضعیت اکوسیستم‌های طبیعی و تنوع زیستی، ارتقاء دانش و آگاهی سطوح مختلف جامعه از جمله تصمیم گیران و عموم مردم در خصوص منابع خاک و نقش آنها در مدیریت منابع پایه، بهبود وضعیت سلامت شهروندان، جلوگیری از بحران های امنیتی ناشی از آلودگی خاک و عدم امنیت غذایی و در نهایت افزایش سطح رفاه عمومی از پیامدهای مطلوب اجرای پروژه است.
بدون تردید انجام مطالعات پایه مربوس به پایش منابع خاک کشور، از الزامات فنی و علمی در سطوح مختلف مدیریتی بشمار می‌رود. با توجه به گستردگی و اهمیت منابع آلاینده خاک، طرح باید با دو ریکرد سنجش زمینی و ماهواده ای اجرا گذاشته شود.
سنجش ماهواده ای از جمله روش‌های نوین است که تاریخچه جهانی داشته و عملاً منجر به بهبود رویه نظارت و راهبری دستگاه حاکمیتی می‌شود ولی با توجه به فقدان زیرساختهای عمرانی و مالی، تاکنون توفیق چندانی برای نیل به اهداف پیش بینی شده در این راستا حاصل نشده است.
در نهایت با اجرای این پروژه ضمن ایجاد ساختار نوین در بخش سخت افزاری و نرم افزاری، می توان گستره نظارتی و راهبری سازمان حفاظن محیط زیست را در بعد حاکمیتی و وظایف سازمانی تقویت و بهبود بخشید.
اهم اقدامات انجام شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست برای تحقق قانون حفاظت از خاک
اقدامات برای تحقق درآمد زایی و اختصاص ردیف درآمدی خاک (ماده ۲۵)،
-تدوین و ارائه گزارش توجیه جذب درآمد قانون حفاظت از خاک توسط سازمان،
-ارائه گزارش پیش بینی درآمد جرائم ناشی از آلودگی منابع خاک به تفکیک استانها،
- بر اساس آمار منابع آلاینده خاک هر استان،
-تدوین کاربرگهای برنامه استراتژیک مدیریت زیست محیطی خاک،
- تهیه متن پیشنهادی برای تحقق ماده (۲۵) در قانون بودجه سنواتی، به همراه شاخص ها و عملیات عمرانی و میزان سرمایه گذاری مورد نیاز،
- تهیه ضوابط محاسبه خسارات ناشی از آلودگی خاک، تصویب موارد فوق در قانون بودجه سنواتی با همکاری مرکز برنامه، بودجه، فناوری اطلاعات، بازرسی و مدیریت عملکرد، هماهنگی با وزارتخانه ها برای پیش بینی اعتبارات لازم به منظور پیشگیری یا جبران خسارات ناشی از آلودگی خاک، (ماده ۵)
۲- تهیه مقررات تبصره ۲ ماده (۱۸) قانون حفاظت از خاک و ارائه به دولت (مقررات تعیین واحدهای بزرگ موضوع این ماده، مقاطع زمانی و ضوابط اندازهگیری آلایندگی و نحوه خوداظهاری را در قالب کاربرگ‌ها (فرم) و نمونههای مشخص)
۳- تهیه برنامه پایش پیشگیری، کنترل، کاهش، احیا و پاکسازی آلودگی خاک‌های کشور برای تحقق مواد ۱۱، ۱۴، ۱۵ قانون حفاظت از خاک،
۴- هماهنگی با واحدهای تولیدی، صنعتی، عمرانی، خدماتی، زیر بنایی و معدنی از طریق وزارتخانه های ذیربط برای تحقق مواد ۱۴، ۱۵، ۱۹ قانون حفاظت از خاک که مکلف به اعلام بلافاصله آلودگی خاک و احیاء و پاکسازی آن هستند و در غیر این صورت مشمول مجازات مقرر در قانون خواهند شد.
۵- هماهنگی و همکاری با سازمان برنامه و بودجه و معاونت آموزش و پژوهش برای تحقق ماده (۴) قانون حفاظت از خاک ( ارزشگذاری اقتصادی خاک) از طریق اجرای تبصره ذیل بند الف ماده (۲۳) قانون( الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت).
۶- اقدام به منطقه بندی ادارات کل حفاظت محیط زیست استان ها برای هم افزایی امکانات و استفاده از ظرفیت های موجود و ارتقاء و توانمندی های انجام پایش خاک.
۷- هماهنگی و همکاری با وزارت جهاد کشاورزی برای مدیریت زیست محیطی کود و سموم مطابق تبصره ماده ۱۰ و ماده ۱۸ قانون حفاظت از خاک.
۸- تدوین تصویب لایحه حفاظت خاک در دولت و ارائه آن به مجلس شورای اسلامی ایران.
۹- تدوین، تصویب و ابلاغ استاندارد کیفیت خاک و راهنماهای آن
۱۰- تهیه گزارش ملی از وضعیت بحرانی کمی و کیفی کشور به دولت
۱۱- تهیه نقشه های پتانسیل آلودگی خاک کشور
۱۲- ارائه گزارش بحران سوانح نفتی در ایجاد آلودگی خاک و لزوم برنامه ریزی و اجرا به منظور پیشگیری و مقابله با آن
۱۳- ممنوعیت صادرات خاک‌های کشاورزی، مرتعی و جنگلی
۱۴- تدوین دستورالعمل ها و آئین نامه های در دستور اقدام
۱۵- تدوین و ارائه برای تصویب دستورالعمل شاخص های زیست محیطی انواع مالچ
۱۶- بزرگداشت روز جهانی خاک
۱۷- قطعنامه مدیریت آلودگی خاک برای دستیابی به توسعه پایدار در UNEP-۳
۱۸- اقدامات درخصوص تحقق برنامه ۵ ساله ششم توسعه در حفاظت از خاک
۱۹- تدوین و تصویب کتاب خاک و امنیت غذایی در شورایعالی آموزش و پرورش
لازم به ذکر است، تهیه نقشه پایش خاک های آلوده و استقرار سامانه مدیریت زیست محیطی خاک، شناسایی واحدهای آلاینده و آلوده کننده، احیاء و پاکسازی خاک های آلوده ناشی از حوادث طبیعی غیر مترقبه، نظارت بر اجرای حذف و رفع منشاء آلودگی ، بازسازی خاک برای تحقق قانون حفاظت از خاک در دستور کار سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.
لینک اصل خبر در سایت سازمان حفاظت محیط زیستبا عنایت به شرایط اقلیمی کشور که حدود ۷۰ درصد آن را اقلیم خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد و سیستم توپوگرافی که نشان دهنده وضعیت پستی و بلندی شدید است روی هم رفته اکثریت سطح کشور را (بیش از ۵۰ درصد) خاک های انتی سول، اریدی سول و اینسپتی سول که خاک های جوان و یا خاک های مخصوص مناطق خشک هستند؛تشکیل می دهد.
خاک های الفی سول و مالی سول منحصراً روی یال شمالی رشته جبال البرز و نیز دشت های ساحلی دریای خزر که دارای اقلیم مرطوب و نیمه مرطوب است، تشکیل شده و مساحت آنها از ۳ در صد مساحت کل کشور تجاوز نمی کند.
کشور ایران دارای وسعتی حدود ۱۶۵ میلیون هکتار است که ازاین مساحت، ۱/۸۹ میلیون هکتار فاقد خاک است و ۹/۷۵ میلیون هکتار دارای خاک است که ۵/۵۷ هکتار خارج از چرخه کشاورزی است و تنها ۱۸.۵ میلیون هکتار در چرخه کشت بوده و از ۸ میلیون هکتار از اراضی آبی، فقط ۱.۲ میلیون هکتار به کلاس I بدون محدودیت تخصیص یافته است و ۸/۶ میلیون هکتار دارای محدودیت شوری، عمق، سنگریزه و .... است.
ارزش‌ماندگاری اقتصاد خاک مرغوب، دستیابی به غذای سالم و جامعه متوازن طبیعی بیش از ارزش اقتصادی بسیاری از طرح‌های عمرانی دستگاه‌های متولی است.
در آمارهای جهانی، ایران از نظر توسعه ناپایداری، بحران مدیریت منابع طبیعی و منابع انسانی در میان ۱۴۸ کشور در رده ۱۳۲ قرار دارد.
خاک از منابع تجدیدپذیر به شمار می رود اما براساس مراجع مختلف تشکیل هر سانتی¬متر خاک در شرایط مختلف آب و هوایی از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال طول می کشد.
بر اساس برآوردهای صورت گرفته ارزش خاک حدود ۱۷.۱ تریلیون دلار در هر سال محاسبه شده که نقش بسیار مهمی در چرخه حیات کره زمین ایفا می کند.
هزینه رفع آلودگی هر متر مکعب خاک به روش‌های مختلف، بین ۵۰ تا ۵۰۰۰ دلار است (ارزان ترین قیمت مرتبط به تبدیل خاک آلوده به بتن است).
مطابق ماده ۱۵ قانون حفاظت از خاک هدف از بازسازی خاک، اعاده به وضعیت سابق است که برای کاربری کشاورزی خاک و تولید مواد غذایی سالم،هزینه پاکسازی از ۳ دلار به ازاء هر متر مکعب خاک با روش شکستن (با کارایی پایین) تا ۳۹۰۰۰ دلار به ازاء هر متر مکعب خاک با روش لندفارمینگ (با کارایی بالا) خواهد بود.
از سوی دیگر، رفع آلودگی خاک فرآیندی بسیار درازمدت است که این زمان از دست رفته و فواید اقتصادی خاک در این دوره هم می تواند به عنوان هزینه های مربوطه در نظر گرفته و به آن اضافه شود.
از آنجا که بیشتر مناطق صنعتی کشور در نزدیکی شهرها واقعند، زمینهای مذکور ارزش اقتصادی زیادی دارند اما هر ساله صدها هزار متر مربع از زمینهای کشور توسط آلودگی حاصل از پسماند و پساب به زمینهای مرده تبدیل می شوند که دیگر هیچگاه کارایی قبلی خود را به دست نخواهند آورد. در بسیاری از موارد زمینهای آلوده دیگر توان خود را برای کاربری تعریف شده برای آنها از دست می‌دهند و به اصطلاح زمین مرده (brown field) می شوند.
طبق گزارش بانک جهانی، آلودگی منابع در سال ۲۰۰۴ خسارتی حدود ۸ میلیارد دلار به کشور وارد کرد که این رقم در سال ۲۰۰۹ به حدود ۱۰ میلیارد دلار رسید. بحران جهانی زمین، حاصل بحران منطقه‌ای تمام کشورهاست. از این‌رو نگرانی جهانی در مدیریت صحیح منابع، برون رفت کره زمین از بحران را به همراه خواهد داشت.
پرواضح است که اهرم این برون رفت، بدون نظارت دقیق سازمان حفاظت محیط‌زیست ، امکان پذیر نبوده و این نظارت نیز نیاز به ابزارهای سخت افزاری و نرم افزاری دارد که در این طرح تعبیه شده است.
با توجه به بحران‌ها و چالشهای ذکر شده امروزه استفاده بهینه از منابع آب و خاک و مهم تر از آن «برنامه پایش پیشگیری، کنترل و کاهش آلودگی منابع خاک» باید از برنامه‌های اصلی کشور باشد که اجرای آن، منجر به کاهش خسارتهای زیست محیطی، کاهش هزینه های رفع آلودگی مکان‌های آلوده، کاهش هزینه درمان خانوار، جلوگیری از اتلاف منابع مالی و در نهایت باعث برگشت سرمایه می شود.
بهبود وضعیت کیفیت خاک کشور، بهبود وضعیت اکوسیستم‌های طبیعی و تنوع زیستی، ارتقاء دانش و آگاهی سطوح مختلف جامعه از جمله تصمیم گیران و عموم مردم در خصوص منابع خاک و نقش آنها در مدیریت منابع پایه، بهبود وضعیت سلامت شهروندان، جلوگیری از بحران های امنیتی ناشی از آلودگی خاک و عدم امنیت غذایی و در نهایت افزایش سطح رفاه عمومی از پیامدهای مطلوب اجرای پروژه است.
بدون تردید انجام مطالعات پایه مربوس به پایش منابع خاک کشور، از الزامات فنی و علمی در سطوح مختلف مدیریتی بشمار می‌رود. با توجه به گستردگی و اهمیت منابع آلاینده خاک، طرح باید با دو ریکرد سنجش زمینی و ماهواده ای اجرا گذاشته شود.
سنجش ماهواده ای از جمله روش‌های نوین است که تاریخچه جهانی داشته و عملاً منجر به بهبود رویه نظارت و راهبری دستگاه حاکمیتی می‌شود ولی با توجه به فقدان زیرساختهای عمرانی و مالی، تاکنون توفیق چندانی برای نیل به اهداف پیش بینی شده در این راستا حاصل نشده است.
در نهایت با اجرای این پروژه ضمن ایجاد ساختار نوین در بخش سخت افزاری و نرم افزاری، می توان گستره نظارتی و راهبری سازمان حفاظن محیط زیست را در بعد حاکمیتی و وظایف سازمانی تقویت و بهبود بخشید.
اهم اقدامات انجام شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست برای تحقق قانون حفاظت از خاک
اقدامات برای تحقق درآمد زایی و اختصاص ردیف درآمدی خاک (ماده ۲۵)،
-تدوین و ارائه گزارش توجیه جذب درآمد قانون حفاظت از خاک توسط سازمان،
-ارائه گزارش پیش بینی درآمد جرائم ناشی از آلودگی منابع خاک به تفکیک استانها،
- بر اساس آمار منابع آلاینده خاک هر استان،
-تدوین کاربرگهای برنامه استراتژیک مدیریت زیست محیطی خاک،
- تهیه متن پیشنهادی برای تحقق ماده (۲۵) در قانون بودجه سنواتی، به همراه شاخص ها و عملیات عمرانی و میزان سرمایه گذاری مورد نیاز،
- تهیه ضوابط محاسبه خسارات ناشی از آلودگی خاک، تصویب موارد فوق در قانون بودجه سنواتی با همکاری مرکز برنامه، بودجه، فناوری اطلاعات، بازرسی و مدیریت عملکرد، هماهنگی با وزارتخانه ها برای پیش بینی اعتبارات لازم به منظور پیشگیری یا جبران خسارات ناشی از آلودگی خاک، (ماده ۵)
۲- تهیه مقررات تبصره ۲ ماده (۱۸) قانون حفاظت از خاک و ارائه به دولت (مقررات تعیین واحدهای بزرگ موضوع این ماده، مقاطع زمانی و ضوابط اندازهگیری آلایندگی و نحوه خوداظهاری را در قالب کاربرگ‌ها (فرم) و نمونههای مشخص)
۳- تهیه برنامه پایش پیشگیری، کنترل، کاهش، احیا و پاکسازی آلودگی خاک‌های کشور برای تحقق مواد ۱۱، ۱۴، ۱۵ قانون حفاظت از خاک،
۴- هماهنگی با واحدهای تولیدی، صنعتی، عمرانی، خدماتی، زیر بنایی و معدنی از طریق وزارتخانه های ذیربط برای تحقق مواد ۱۴، ۱۵، ۱۹ قانون حفاظت از خاک که مکلف به اعلام بلافاصله آلودگی خاک و احیاء و پاکسازی آن هستند و در غیر این صورت مشمول مجازات مقرر در قانون خواهند شد.
۵- هماهنگی و همکاری با سازمان برنامه و بودجه و معاونت آموزش و پژوهش برای تحقق ماده (۴) قانون حفاظت از خاک ( ارزشگذاری اقتصادی خاک) از طریق اجرای تبصره ذیل بند الف ماده (۲۳) قانون( الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت).
۶- اقدام به منطقه بندی ادارات کل حفاظت محیط زیست استان ها برای هم افزایی امکانات و استفاده از ظرفیت های موجود و ارتقاء و توانمندی های انجام پایش خاک.
۷- هماهنگی و همکاری با وزارت جهاد کشاورزی برای مدیریت زیست محیطی کود و سموم مطابق تبصره ماده ۱۰ و ماده ۱۸ قانون حفاظت از خاک.
۸- تدوین تصویب لایحه حفاظت خاک در دولت و ارائه آن به مجلس شورای اسلامی ایران.
۹- تدوین، تصویب و ابلاغ استاندارد کیفیت خاک و راهنماهای آن
۱۰- تهیه گزارش ملی از وضعیت بحرانی کمی و کیفی کشور به دولت
۱۱- تهیه نقشه های پتانسیل آلودگی خاک کشور
۱۲- ارائه گزارش بحران سوانح نفتی در ایجاد آلودگی خاک و لزوم برنامه ریزی و اجرا به منظور پیشگیری و مقابله با آن
۱۳- ممنوعیت صادرات خاک‌های کشاورزی، مرتعی و جنگلی
۱۴- تدوین دستورالعمل ها و آئین نامه های در دستور اقدام
۱۵- تدوین و ارائه برای تصویب دستورالعمل شاخص های زیست محیطی انواع مالچ
۱۶- بزرگداشت روز جهانی خاک
۱۷- قطعنامه مدیریت آلودگی خاک برای دستیابی به توسعه پایدار در UNEP-۳
۱۸- اقدامات درخصوص تحقق برنامه ۵ ساله ششم توسعه در حفاظت از خاک
۱۹- تدوین و تصویب کتاب خاک و امنیت غذایی در شورایعالی آموزش و پرورش
لازم به ذکر است، تهیه نقشه پایش خاک های آلوده و استقرار سامانه مدیریت زیست محیطی خاک، شناسایی واحدهای آلاینده و آلوده کننده، احیاء و پاکسازی خاک های آلوده ناشی از حوادث طبیعی غیر مترقبه، نظارت بر اجرای حذف و رفع منشاء آلودگی ، بازسازی خاک برای تحقق قانون حفاظت از خاک در دستور کار سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.
نظرات