فراموش نشدن ارزش‌های معماری بافت تاریخی کرمان
بهرام فریور کارشناس معماری در نشست تخصصی «نویافته‌های معماری دوره اسلامی» گفت: بافت کهن کرمان یکی از ارزشمندترین بافت‌های شهری در ایران است که ارزش‌های معماری آن نباید فراموش شود.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) نشست تخصصی «نویافته‌های معماری دوره اسلامی» به مناسبت چهارمین سالگرد درگذشت زنده یاد باقر آیت‌الله زاده شیرازی با حضور جمعی از علاقه‌مندان به معماری و باستان شناسان توسط ایکوموس ایران (شورای بین المللی بناها و محوطه‌های تاریخی ایران) و با همکاری مرکز هنرپژوهی نقش جهان زیر نظر معاونت پژوهشی فرهنگستان هنر برگزار شد.
در این نشست بهرام فریور صدری درخصوص «طرح احیا و بازسازی بافت کهن شهر کرمان» سخن گفت و زهرا اهری به بررسی مقاله «شهر، جشن، خاطره» پرداخت.
بهرام فریور صدری که نخستین سخنران این مراسم بود با اشاره به بافت کهن کرمان، این بافت را یکی از ارزشمندترین بافت‌های شهری در ایران دانست و اظهار داشت: «طی ۳۵ سال گذشته همواره شاهد فرو ریزی این بافت بوده‌ایم و ریزش بافت تاریخی کرمان ادامه دارد، هرچند بیشتر بافت‌های کهن ایران به این بلا دچار شده‌اند.»
وی در ادامه با نگاهی اجمالی بر طرح‌ها و برنامه‌هایی که تاکنون درخصوص حفظ و احیای بافت کهن کرمان ارائه شده‌اند، از عدم تحقق و اجرایی نشدن آن‌ها گفت و تاکید کرد: «هدف کارشناسان و مسئولان، نجات این بافت تاریخی بود، بنابراین راه حل‌های عملیاتی برای آن ارائه شد تا از فرصت‌های باقی‌مانده برای احیای آن استفاده کنیم.»
صدری افزود: «بافت کهن کرمان در قسمت مرکزی و قلب شهر واقع شده و نقش تجاری خود را به صورت گسترده‌ای حفظ کرده است که شامل سه قسمت، بازار و مجموعه‌های وابسته به آن مانند حمام گنجعلی‌خان، کاروانسراها و...، مرکز و حاشیه می‌شود؛ هریک از این بخش‌ها به لحاظ اهمیت از درجات متفاوتی برخوردار هستند که نیازمند طراحی و برنامه‌ریزی خاص جهت مداخله در حفظ و احیای آن است.»
زهرا اهری دیگر سخنران این مراسم بود که با تأملی در موضوع «رابطه فضاهای شهری و جشن‌ها» به بیان رابطه شهر، جشن و نقش آن در شکل‌گیری خاطره‌های جمعی در دوره صفویه و قاجار پرداخت.
وی با ارائه تعریفی از شهر به ظرف مکانی و ویژگی‌های محلی که می‌توان تجمع افراد را در بر داشته باشد اشاره کرد و گفت: «برخی جشن‌های دوره صفوی، نقش مهمی برای نشان دادن فضاها داشتند و به مرور کاربرد مناسب خود را پیدا کردند. در این میان نمی‌توان از نقش عزاداری‌های ماه محرم در سازمان دادن شهرهای ایران چشم پوشی کرد. اگر اصفهان در زمان صفویه این پایگاه را ایجاد کرده بود تا ظرف مکانی شکل گیری خاطرات جمعی شود، در زمان قاجار تهران این نقش را ایفا می‌کرد.»
به عقیده وی اصولا شهر، مکان خاطره است. خاطره‌های جمعی مبتنی بر یک تجربه زنده، حاصل مشارکت فعال مردم در رویدادهای جمعی است. دراین میان شهر با خاطره‌های جمعی، قصه‌ی خود را می‌سازد و طبیعی است که آیین‌ها و مراسم، بخش بزرگی از این خاطرات را می‌سازند.»
به عقیده این پژوهشگر در زمان شاه عباس صفوی شیوه‌های مختلفی برای تحکیم این مهم اجرا می‌شد و اصفهان به عنوان مرکز حکومت صفوی مکانی مناسب برای ظهور جشن‌ها و شکل دادن به خاطرات جمعی و حضور مردم در اجتماع بود؛ به گونه‌ای که میدان‌های جدید در دوره صفوی برای ارتقای سلطنت صفوی ساخته می‌شدند.»
اهری جشن‌هایی مانند آب‌پاشان، شاطر، شترکشان در عید قربان و گل سرخ را مربوط به دوره‌ی صفوی دانست و افزود: «این جشن‌ها به‌گونه‌ای برای تجدید وحدت و تقویت هویت ملی برگزار می‌شدند و بازگو کننده قصه شهر هستند. شهر دوره صفویه، ترکیبی از چهار باغ و میدان نقش جهان، همگی یادگاری هستند که غرور و عزت ملی ما را به نمایش می‌گذارند.»
این پژوهشگر با اشاره به دوره قاجار، از عدم فراهم شدن چنین بستری جهت نمایش و شکل گیری خاطرات جمعی به واسطه برگزاری جشن‌های بزرگ همانند آنچه که در دوره صفوی برگزار می‌شد گفت و اضافه کرد: «پس از دوران صفوی و در دوره قاجار، هرگز بستر چنین نمایش و جشن‌هایی به‌صورت گسترده فراهم نشد و برگزاری مراسم مذهبی بیشتر شد. در این میان فقط جشن نوروز توانست به حیات خود ادامه دهد.»
وی با اشاره به ظرف مکانی جدید که در تهران شکل می‌گرفت تصریح کرد:«آنچه در میدان توپخانه و بعدها در بهارستان شاهد هستیم، هرگز همانند آنچه در میدان نقش جهان شکل گرفته بود نیست. زمانی که مردم عادی در مکانی حضور دارند از درباریان خبری نیست و این خلاف آن‌چیزی است که در دوره صفویه شاهد هستیم؛ چراکه شاه در دوره صفویه در مرکز جشن و در میان مردم حضور دارد و این تعریفی است که برای کاربرد عالی قاپو ارائه می‌شود.»
اهری افزود: «هنگامی که به مراسم ناصری می‌رسیم، رفت و آمد شاه با دور شو کور شو‌ها همراه می‌شود تا کسی در میان راه شاه نباشد و تنها مراسمی که در این زمان شاهد هستیم، تقریبا به همان سبک و سیاق گذشته برگزار می‌شود، مراسم عید قربان است که از همان سال‌های اول حکومت فتحعلی شاه در جلو باغ نگارستان برگزار می‌شد.»
این پژوهشگر درادامه از تغییر روند برگزاری جشن‌ها و گرایش جامعه به سوی مراسم مذهبی، اظهار داشت: «برگزاری جشن‌ها و مراسم عید قربان تا سال‌های آخر حکومت قاجار ادامه یافت تا آن‌که کم کم در زمان پهلوی جای خود را به سایر مراسم داد و به گستردگی که در زمان‌های گذشته برگزار می‌شد، نبود.»
در پایان این مراسم با حضور برخی از اعضای ایکوموس ایران و برخی اعضای انجمن مفاخر معماری ایران و تعدادی از باستان‌شناسان مانند مهدی حجت، اسکندر مختاری، محمدحسن محبعلی، محمدحسن طالبیان، محمدرضا حائری، حمیده چوبک، محمدحسین رایتی‌مقدم، میرعابدین کابلی و ثریا بیرشک؛ یاد و خاطره مرحوم باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی گرامی داشته شد.»
نظرات