نگاهی به مصوبه اخیر مجلس در مورد تدوین ضوابط و مقررات و ترویج الگوهای معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی
نمایندگان مجلس، در حالی شورای عالی شهرسازی و معماری را موظف به تدوین ضوابط و مقررات و ترویج الگوهای معماری و شهرسازی اسلامی ـ ایرانی کردند که با پیشنهاد نیره اخوان بیطرف نماینده اصفهان مبنی بر بازگشت ماده ۱۵۲ لایحه برنامه که در کمیسیون تلفیق حذف شده با ۳۸ رای موافق، ۷۳ رای مخالف و ۲۲ رای ممتنع از مجموع ۲۰۵ نماینده حاضر در صحن مخالفت کردند.
در ماده ۱۵۲ لایحه برنامه آمده بود: کلیه مالکان و سازندگان موظفند نسبت به رعایت اصول معماری ایرانی ـ اسلامی (معماری بومی) در طراحی و ساخت نمای ساختمان های خود براساس ضوابط و مقرراتی که تا پایان سال دوم برنامه پنجم به تصویب شورای معماری ایرانی ـ اسلامی می رسد اقدام نمایند.
در تبصره این ماده نیز آمده بود:در صورت عدم رعایت ضوابط و مقررات موضوع این ماده شهرداری مکلف است به هزینه متخلف نسبت به اصلاح نمای ساختمان اقدام و مطالبات را طبق مقررات شهرداری وصول نماید.
مجلس تنها شورای عالی شهرسازی و معماری را موظف کرد به منظور تدوین و ترویج الگوهای معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی، با تشکیل کارگروهی مرکب از نمایندگان دستگاههای ذی‌ربط و صاحبنظران و متخصصان رشته های معماری، شهرسازی و حوزوی نسبت به انجام پژوهش های کاربردی، سیاستگذاری، تدوین ضوابط و مقررات و ترویج الگوهای مورد نظر اقدام کند.
بر اساس تبصره یک این ماده نیز آمده است، مصوبات شورای فوق برای کلیه دستگاههای اجرائی، شوراهای اسلامی شهر و روستا و کلیه مالکان و سازندگان لازم الاجرا است.
همچنین در تبصره ۲ این ماده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سایر دستگاههای آموزشی موظف شدند، بر اساس توصیه‌های شورای عالی شهرسازی و معماری نسبت به بازنگری سرفصل ها و محتوای دروس مربوطه اقدام نمایند.
همچنین ضوابط و تهیه طرح های مناسب سازی ساختمان ها و فضاهای شهری و روستایی برای معلولین جسمی ـ حرکتی بررسی و تدوین می شود.
نگاهی به گذشته نه چندان دور
نگاهی به رویکرد هویت گرای دینی/ملی در عرصه اندیشه معاصر معماری ایران نشان می دهد، حدود ۱۵ سال پیش، بنا به پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی و پیرو رهنمودهای مقام معظم رهبری در مورد ضرورت رعایت اصول و ارزش های اسلامی در طرح های شهرسازی و معماری و همچنین تأکید معظم له در بندهای ۱۰ و ۱۲ منشور اقامه نماز، در تاریخ ۲/۷/۱۳۷۵ خورشیدی شورای عالی شهرسازی و معماری وقت کشور تصویب و مقرر نمود حوزه معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی مطالعه مستمر درباره شهرها و معماری اسلامی گذشته و حال ایران و جهان به منظور دسترسی به اصول و ارزشهای حاکم بر ساختار آنها و تطبیق این اصول با دانش نوین بشری و دستیابی به ارزش ها و اصول طراحی جدید شهری و معماری به انجام رساند و ظرف همان سال (۱۳۷۵) اصول و ضوابط طراحی شهری و همچنین اصول ضوابط معماری ساخت و ساز بناها براساس معیارها و ارزش های اسلامی با هدف رشد و اعتلای طراحی شهری و معماری اسلامی و ایرانی تهیه و به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران برسد....
این اصول و ضوابط قرار بود پس از تصویب شورای عالی شهرسازی از سوی کلیه مهندسان مشاور و مهندسان دارای پروانه فعالیتهای مهندسی در تهیه طرح‌های جامع، تفصیلی و هادی، تهیه طرح‌های شهرک سازی و طراحی بناها اعم از مسکونی، خدماتی، عمومی، اداری و تجاری لازم‌الرعایه باشد.
بعد ها بعد از قریب ۱۰ سال از مطرح شدن موضوع، «پیروز حناچی» معاون شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی دولت وقت، در مصاحبه‌ای که در آخرین روز‌های تصدی امر با یک پایگاه اطلاع رسانی تحت عنوان «هویت، با ایجاد شهرهای اسلامی باز نمی‌گردد!» به طور ضمنی به ناموفق بودنش در این عرصه سخن گفت و پیچیدگی‌های موضوع را بهانه قرار داد، در خبر دیگری نیز که همان زمان منتشر شد با عنوان «طرح شهر اسلامی به اهداف کاربردی نزدیک نشد» از زبان «ملیحه احمدی» معاون وقت امور طرح‌ها و دبیرخانه شورای عالی شهرسازی، خواندیم، «پیش‌بینی کارشناسان درباره نتایج مطالعات، همیشه درست نیست و گاهی کارشناسان در خلال مطالعه به نتایج دیگری نسبت به آنچه که پیش‌بینی شده است، می‌رسند.... هر چند این طرح به طرحی کاربردی تبدیل نشد اما مطالعه‌ای بنیادی برای تدریس در سطح دکتری به شمار می‌آید. نحوه مطالعه و منابع هر طرح در رسیدن به اهداف کاربردی بسیار موثر است با این حال برخی طرح‌ها جنبه کاربردی پیدا نمی‌کنند.»....
ظاهرا ۱۰ سال مطالعه و فعالیت در آن زمان برای دست یابی به نتایج کاربردی در عرصه شهر اسلامی و جامه عمل پوشاندن به تاکیدات مقام معظم رهبری کافی نبود و البته نتیجه عکس نیز حاصل شد. نهایتا در آن زمان چندان معلوم نشد قرار است سرنوشت این مصوبه به کجا بیانجامد....
در حوزه ساخت چه اتفاقی در حال وقوع است؟
واقعیت این است که بسیاری از معماران چندان علاقه ای به مطرح شدن بحث خاب هویتی در جایگاه معماری ایرانی/اسلامی ندارند؛ چندی پیش «داراب دیبا» مدرس معماری، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) با اشاره به غیر عملی بودن معماری اسلامی، تاکید کرد: «...امروز به‌جای معماری اسلامی می‌توانیم بگوییم معماری معاصر جوامع مسلمان یا معماری کشورهای اسلامی ولی آوردن قید اسلامی به معماری حالت سیاسی و تاریخی به این مقوله می‌دهد. به اعتقاد این طراح، به‌روزشدن معماری اسلامی امری لازم است و عملی‌شدن آن با مشکلاتی که وجود دارد تقریباً غیرممکن است...».
اخیرا مشرق نیوز طی گزارشی به بررسی طرح بحث برانگیز مسجد در حال ساخت امام رضا (ع) واقع در تقاطع خیابان انقلاب اسلامی با خیابان شهید نامجو، پرداخت و درحالی که مراحل ساخت آن رو به پایان است، سبک معماری مسجد امام رضا (ع) با جوهره عملکرد مسجد در منافات دید.
دکتر حسن بلخاری از اندیشمندان حوزه هنر اسلامی نیز اخیرا اشراره کرد حتی مساجد در حال فاصله گرفتن از معماری اسلامی هستند. ظاهرا اشاره وی به تغییراتی است که اخیرا توسط مهندسان مشاور حرکت سیال به مدیریت رضا دانشمیر در طرح قبلی مسجد مسجد جامع ولیعصر(عج) در مجاورت تئاتر شهر به طراحی عبدالحمید نقره کار داده شده است. دانشمیر در مصاحبه ای با روزنامه شرق در مورد چگونگی موفقیت خود در قانع کردن مسولین در حذف طرح نقره کار گفته است: دانشمیر با اشاره به طرح مصوب قبلی مسجد و نحوه تصویب طرح خود اضافه می کند: "اول خواستیم ایده را از وضع موجود برداشت کنیم که دیدیم وضع موجود غلط است. بنابراین وضع موجود را کات کردم... بعد از آن رفتیم با سازمان های امور مساجد و آدم های مختلفی که می بایست تصمیم گیری می کردند، مواجه شدیم. آن ها خوب، اولش موافق نبودند. یعنی هضمش براشان سخت بود و مرتب می گفتند این چیست؟ و مخالفت می کردند. البته خوب، من هم مقاومت می کردم. خوشبختانه بعد، قبول شد و کارمان ادامه پیدا کرد...".
دشوار است نپذیریم جریان هایی در کشور چندان موافق نگاه ایرانی/اسلامی به معماری حتی در فضاهایی چون مسجد، نیستند و چالشی بین دو رویکرد در جریان است.
رضا دانشمیر که ظاهرا طرف قرارداد جدید شرکت توسعه فضا های فرهنگی برای طراحی جدید مسجدجامع ولیعصر(عج)است در مصاحبه اخیر خود با روزنامه شرق با عنوان "ریسک می کنم و البته تاوان می دهم" با اشاره به این طرح می گوید: "پروژه ی دیگری - که مربوط به همین اواخر هم هست - مسجد ولی عصر است. پروژه ی مهمی ست. قصه ی مفصلی دارد؛ پایین تاتر شهر یک قطعه زمینی بوده که قرار بوده آن جا مسجدی ساخته شود - ظاهرا از قبل از انقلاب هم برنامه اش این طور بوده است. مدت ها متروک بوده و به عنوان پارکینک استفاده می شده تا بعدها که باز مقرر شده این جا مسجدی ساخته بشود. مشاوری آمده بود و مسجد خیلی بزرگ و کلاسیکی را آن جا پیش بینی کرده بود که با خود ساختمان تاتر شهر تناسب نداشت. ارتفاعش به اندازه ی گنبد سلطانیه بود؛ ۵۲ متر (تاتر شهر حدودا ۲۰ متر است) بنابراین، هنرمندان اعتراض کرده بودند که این ساختمان بزرگ است و تعادل ندارد و باید این طرح عوض شود. پروژه یک مدتی متوقف شده بود. کارفرمای پروژه - همان کسی ست که ما سینما ملت را برایش طراحی کردیم - زمانی که پروژه ی سینما در حال اتمام بود، آمد و از من خواست که کمک کنم تا این پروژه از این حالت بی تکلیفی، دربیاید....".
جالب اینجاست آنچه دانشمیر "بلاتکلیفی" می خواند در اصل طرحی است که روزنامه جمهوری اسلامی در خبر اخیر خود با عنوان "رویای ساخت مسجد جامع ولیعصر(عج) به حقیقت پیوست" از این مسجد ارائه می دهد که منطبق بر الگوهای ایرانی/اسلامی است، و البته طرحی که به قول حجتالاسلام میرحیدر جعفری امام جماعت مسجد و مدیر مجتمع فرهنگی ولیعصر(عج) "نقشه این مسجد تصویب شده است. این نقشه بیش از یک سال طراحی آن طول کشید. عملیات ساختمانی آن شروع شد و هم اکنون هم ادامه دارد. براساس نقشه اولیه کارساخت شروع شده است.... زمین این مسجد ۵۰۰۰ متر است. بنای این مسجد ۳۴۰۰۰ متر است. روی مسجد هیچ بنایی ساخته نمیشود.".
و در نهایت
سوالی که بار دیگر از جانب بعضی منتقدان مطرح می شود این است که علارغم فعالیت هایی که اینروزها توسط گروهی از مدیران شهری در راستای تحقق بخشی به هویت ملی و اعتقادی صورت می گیرد آیا جهت گیری عمومی سایر گروه های دست اندرکار و بعضا بسیار تاثیر گزار در عرصه شکل دهی فضای مصنوع نیز در این راستا است؟
آیا سیاستی جامع در راستای شکل گیری یک معماری ملی منشعب از ارزشهای فرهنگی و اعتقادی عمومی تعقیب می شود؟ آیا در جهت تدوین معیارهایی الزام آور در این راستا تلاشی صورت می گیرد؟ ...و بسیاری از این دست سوالات که چه بسا پاسخ به آنها آینده ای هویت مند و اصیل را برای معماری معاصر ایران رقم زند.
شاید این بار و با مصوبه مجلس این رویکرد تدوین گشته، نهادی جهت نظارت نهایی در انطباق طرح ها با منویات رهنمودهای مقام معظم رهبری در مورد ضرورت رعایت اصول و ارزش های ایرانی و اسلامی در طرح های شهرسازی و معماری تاسیس شود تا نظر نهایی را در حوزه طرح های نهایی ارائه کند.
منبع: آرونا
نظرات