لرزه های کوچک تیر خلاص بر پیکره زمین لرزه بزرگ
در ۱۰ روز گذشته، بروز چهار زمین لرزه نسبتا شدید و چندین زلزله کمتر از سه ریشتر در شهرستان دماوند و حومه آن سئوالاتی پیرامون ارتباط این رویداد طبیعی با زمین لرزههای احتمالی در دیگر نقاط استان تهران و از جمله پایتخت را مطرح میسازد.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) زمین لرزه به تکانهایی اطلاق می‌شود که بر اثر شکست یا حرکت پرشتاب شکستگیهای موجود در پوسته زمین ایجاد شده و در این فرایند انرژیهای درونی زمین سبب تشکیل شکست و یا فعالسازی گسلهای قدیمیتر می‌شود.
در تعریفی دیگر از سوی کارشناسان حوزه ژئوفیزیک، رهاشدگی انرژیهای نهفته زمین با سرعت بسیار که موجبات ارتعاشات در درجات مختلف بر روی پوسته زمین را فراهم میسازد، در اصطلاح، زلزله یا زمین لرزه خوانده می‌شود.تعریف و توصیف علمی این بلای طبیعی از نظر متخصصان امر هرچه که باشد، مردم آن را تکانهایی میشناسند که پس از احساس آن برای کسب اطلاعات بیشتر از شدت و میزان خسارات احتمالی به انواع و اقسام مراکز خبری صوتی، تصویری، نوشتاری و گاه تا حد زیادی شایعات روی میآورند.
شدت و ضعف این حادثه طبیعی در نقاط مختلف جهان متفاوت است؛ به‌عنوان مثال یک شهروند ژاپنی با لرزه های شدید سرزمین طلوع آفتاب و چگونگی رفتار در قبال آن چندان بیگانه نیست و از سوی دیگر مخابره حوادث ناشی از این رویداد طبیعی در کشورهای اروپایی اتفاق اغلب نادری است.
ایران نیز از جمله کشورهای مستقر بر روی گسلهای طبیعی لرزهای شمرده می‌شود و به شهادت تاریخ، این سرزمین زیبا در چند مرحله خسارات سنگین جانی و مالی در این خصوص متحمل شده است که از آن جمله میتوان به زمینلرزههای منجیل و بم اشاره کرد.
در این میان، تهران به لحاظ وجود گسلهای لرزه خیز و شکستگیهای مستعد برای بروز زمین لرزههای ریز و درشت در چهار گوشه خود چندان منطقه آرام و سر به راهی قلمداد نمیشود.
پایتخت ایران از جمله مناطق مستقر بر روی باریکه لرزهخیز کشور محسوب شده و تاریخ، شاهدی زنده بر بروز تکانهای طبیعی شدید و خسارتبار بر پیکره این خطه کهن طی ادوار گذشته است.
با نگاهی به تاریخ زمینلرزههای تهران و بررسی فعالیتهای گذشته گسلهای موجود در این دیار، البته بدون احتساب لرزشهای جسته و گریخته سالهای اخیر، خواهیم دید که در دوره های زمانی متعدد با وقوع زمین لرزههایی در طالقان، مشاء، جنوب (ری) و ...، تهران چندین بار به خود لرزیده است.
* ۴ لرزه در ۱۰ روز در دماوند
در ۱۰ روز گذشته شهرستان دماوند به‌عنوان محل استقرار یکی از گسلهای لرزهخیز، لرزشهای نسبتا شدیدی را به خود دید و حال این سئوال مطرح است که آیا به دنبال این لرزشها، زمینلرزههای دیگری نیز در راه است؟
شاید نگاهی گذرا به تکانهای روزهای گذشته شهرستان دماوند، کانون، شدت، عمق و دیگر شاخصههای علمی این رویداد طبیعی از درگاه خبرگزاری فارس که به سرعت پیگیر دقیقه به دقیقه زمین لرزههای دماوند بود، خالی از لطف نباشد.
روز جمعه ۲۱ بهمن ماه ۱۳۹۰ خورشیدی و در ساعت ۱۲٫۳۰ دقیقه شدیدترین زلزله ۱۰ روز اخیر دماوند علاوه بر این شهرستان، دیگر مناطق شمال شرق استان تهران نظیر پردیس، بومهن، رودهن و حتی فیروزکوه را نیز لرزاند.
شدت این زمین لرزه ۴٫۷ در مقیاس امواج درونی زمین (ریشتر) و کانون آن شهر کیلان اعلام شد.
زمین‌لرزه دوم، دو روز بعد یعنی ۲۳ بهمن‌‌ماه با شدتی به میزان ۲٫۵ ریشتر روی داد که کانون آن از سوی شبکه لرزه نگاری شرق تهران وابسته به مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، شهر آبسرد و نواحی اطراف آن اعلام شد.
۲۶ بهمن‌‌ماه یعنی سه روز پس از زلزله دوم، بار دیگر لرزه به جان دماوند و این بار نواحی غیرمسکونی حواشی روستای تمسیان در مناطق جنوب شرقی ۱۴ کیلومتری شهرستان دماوند افتاد و شدت آن به نقل از فرزاد شلیله، معاون اداری مالی فرمانداری دماوند ۳٫۴ ریشتر اعلام شد.
آخرین بخش از سلسله زمین لرزه های سریال گونه شهرستان دماوند به صبح دیروز، ۲۸ بهمن‌‌ماه و راس ساعت ۷ و ۱۹ دقیقه و ۲۰ ثانیه باز میگردد.
این زمین‌لرزه با شدت ۳٫۵ در مقیاس امواج درونی زمین در موقعیت جغرافیایی با عرض شمالی ۳۵٫۷۳ درجه و طول شرقی ۵۲٫۲۷ درجه ثبت شده است و در ۱۸ کیلومتری دماوند، ۲۲ کیلومتری کیلان، ۲۵ کیلومتری آبسرد و ۷۹ کیلومتری تهران رخ داد.
البته در این میان لرزه های کوچک کمتر از دو و سه ریشتر نیز روی داده است که به گفته فرزاد شلیله، معاون اداری مالی فرمانداری شهرستان دماوند "لرزش های کوچک در ردیف تکانهای ثبت شده محاسبه و متعاقبا مخابره نمیشود".
* آتشفشان قله دماوند فعال است
سیدهاشم طباطبائی رئیسی، استاد و مدرس علوم ژئوفیزیک در دانشگاه آزاد اسلامی دماوند است که در عین حال ریاست عملیات زمینی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران را نیز بر عهده دارد.
وی درباره زمینلرزههای اخیر شهرستان دماوند اظهار کرد: اصلیترین گسل تهدیدکننده پایتخت، شکستگیهای شمالی تهران است؛ اما شهرستان دماوند به دلیل استقرار در نزدیکی قله ای آتش فشانی به همین نام، خود به تنهایی عنواندار خطری برای تهران خواهد بود.
طباطبائی رئیسی ادامه داد: در شهرستان دماوند صرفا شرایط گسلها حاکم نیست؛ بلکه این شکستگی های لرزه خیز به تابعی مانند حرکت اورگانیزم های دهانه آتشفشانی قله دماوند نیز وابسته است.
وی اضافه کرد: اگر نگاهی به فعالیتهای اخیر قله دماوند داشته باشیم، تضاد گازها و بخارها از دهانه این قله را میتوان دلیلی بر فعالیت و حرکتهای ماگماهای درونی این عارضه طبیعی دانست.
استاد و مدرس علوم ژئوفیزیک در دانشگاه آزاد اسلامی دماوند با اشاره به نقاط تمرکز لرزه های شمال شرق استان تهران اظهار داشت: بر اساس تحقیقات به عمل آمده، تمرکز لرزه های چند سال گذشته شمال شرق استان تهران به دو نقطه مشخص شهرستان فیروزکوه و منطقه آبسرد از توابع شهرستان دماوند معطوف می‌شود.
* لرزههای کوچک مانع بروز زمین‌لرزه بزرگ
رئیس عملیات زمینی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران لرزههای کوچک را وقایع طبیعی مفیدی دانست و گفت: به رغم آنکه برخی از زمین لرزه های کوچک وحشت کرده و آن را پیشقراولی برای زلزلهای بزرگ میدانند، به واقع باید برای بروز این تکانهای جزئی و فاقد تلفات مالی و جانی خداوند متعال را شاکر بود.
طباطبائیرئیسی تصریح کرد: اگر فنری ارتجاعی را جوار ظرفی شیشهای قرار دهیم، رهاسازی یکباره این فنر فلزی میتواند به تخریب شدید آن ظرف شیشهای بینجامد؛ اما باز شدن تدریجی فنر مذکور آسیبی را متوجه ظرف موردنظر نمیکند.
رئیس عملیات زمینی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران با بسط این مثال به موضوع زمین‌لرزه خاطرنشان کرد: مثال فوق در خصوص زمین و سازه های ساخت دست بشر نیز صادق است؛ بدین ترتیب که لرزه های کوچک موجبات تعدیل تدریجی انرژی و فشار فوقالعاده درونی زمین را فراهم ساخته و از بروز تکانهای شدیدی که مسبب حوادث مخرب جبرانناپذیر می‌شود، جلوگیری میکند.
وی، عدم انجام مطالعات دقیق بر گسلهای تهدیدکننده پایتخت را نقیصهای بزرگ خواند و افزود: استقرار پایتخت در مسیر گسلهای زلزلهخیز فعال پذیرفتنی و هشدارهای اساتید متعدد علوم ژئوفیزیک پیرامون بروز زلزله بزرگ احتمالی در پایتخت قابل قبول است؛ اما حلقه مفقوده و نقیصه حائز اهمیت در این میان عدم انجام مطالعات دقیق بر گسلهای تهدیدکننده پایتخت است.
* اذهان مردم را مشوش نکنید
استاد و مدرس علوم ژئوفیزیک در دانشگاه آزاد اسلامی دماوند ضمن ارائه پیشنهادی در این زمینه تصریح کرد: منظور من از بیان این مطلب عدم وقوع زمین‌لرزه در پایتخت نیست؛ اما کارکرد منطقی آن است که در عوض پیشبینیهای بیاساس در انجام مطالعاتی آگاهانه با حضور کارگروهی متخصص و کارشناس اظهار نظرهایی بر اساس علم و دانش بیان شود.
طباطبائیرئیسی ادامه داد: اگر فعالیت های دانشبنیانی از این دست به‌عنوان مثال در زلزله های اخیر شهرستان دماوند فراهم بود، آنگاه قابلیت مطالعه خطواره های لرزه خیز با ویژگی آن قادر بود تا توان واقعی رویدادهای طبیعی یاد شده را مشخص کند.
* مطالعات دقیق ضروری است
وی با اشاره به تجربیات دیگر کشورهای لرزه خیز جهان در زمینه تحقیق و مطالعه خاطرنشان کرد: نه تنها دماوند، بلکه هیچیک از گسلهای پایتخت تاکنون مطالعات دقیقی را به خود ندیده است؛ در حالی که این مهم در کشورهای لرزهخیز جهان از سالیان گذشته مورد توجه مسئولان امر قرار گرفته و نتایج مثبت قابل توجهی نیز از آن استحصال شده است.
رئیس عملیات زمینی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه انجام مطالعات یادشده نیازمند فناوری وارداتی نیست، اظهار داشت: حضور دانشمندان ژئوفیزیک قابل و وجود فناوریهای داخلی کافی نیاز به کمکهای خارجی برای انجام مطالعات لرزهشناسی پایتخت را به صفر رسانده است.
طباطبائی رئیسی ادامه داد: از این رو، میتوان با تعریف پروژه مطالعات لرزه شناسی دماوند به طرحی ملی و بینالمللی ضمن دستیابی به واقعیتهای موجود از بیان اظهارنظرهای بیاساس جلوگیری کرد.
گزارش از: مهدی علمداری شندی- فارس
نظرات