ارزانفود شهر زیرزمینی اشکانی در همدان
یکی از شهرهای پنهان شکل گرفته دوره اشکانی در همدان شهر زیرزمینی ارزانفود از توابع بخش مرکزی همدان و در جنوب شرقی این شهر است که در آن مجموعه آثاری به صورت دست کند در عمق چهار تا شش متری زمین در غرب روستای ارزانفود کشف شده است.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) یافته های باستان شناسی بیانگر این واقعیت است که این مجموعه به صورت دست کند در بستری از سنگ های لاشه موسوم به شسیت ایجاد شده و بسیار گسترده بوده است.
این مجموعه شامل اتاق ها، سالن ها و راهروهای ارتباطی متعددی است که فضاهای موجود را به هم مرتبط می‌کند.
ورودی فعلی مجموعه در راس تپه و به صورت چاهکی به عمق تقریبی سه متر قرار دارد و ابعاد ورودی آن حدود ۷۰ در۷۰ سانتیمتر است.
ورودی یکی از دریچه‌ها یا هواکش‌های مجموعه است که در سقف راهرویی تعبیه شده و توسط حفارگران بازگشایی شده و این ورودی به یکی از اتاق‌های اصلی مجموعه منتهی می‌شود.
فضاها و اتاق های این مجموعه دارای ابعاد متغیر و احتمالا کاربری های متفاوتی هستند در بدنه بیشتر آنها سکوهای سنگی وجود دارد که شباهت زیادی به آخور احشام دارد.
در بالا و مجاورت سکوها و بدنه بیشتر فضاهای مجموعه حلقه با قلاب های تراشیده شده از سنگ بستر به شکل زیبا به چشم می خورد و این قلاب ها نیز کاربردی هستند و نظر قاطعی در خصوص عملکرد آنها وجود ندارد.
کاوش های باستان شناسی در پنج کارگاه در نقاط مختلف تپه انجام شده و هر کارگاه متشکل از تعدادی اتاق است که همگی به هم ارتباط دارند و در بعضی قسمت ها تک اتاق هایی دیده می شود که دارای یک ورودی و به صورت مستقل هستند.
سرپرست هیات باستان شناسی ارزانفود همدان با اعلام اینکه فضاهای بزرگتر ورودی های متعدد دارند که به احتمال زیاد به کاربری های آنها ارتباط دارد افزود: ارتفاع تقریبی فضاها متغیر است و به طور میانگین به اندازه قد یک انسان (حدود ۱۸۰ سانتیمتر) است.
'علی خاکسار' ادامه داد: در بدنه این اتاق‌ها حفره‌های پیه سوز مانند متعددی دیده می‌شود و فضاهای بازدید شده از ۲۵ اتاق تشکیل شده و راهروها و سالن‌های متعددی در آن به چشم می‌خورد.
وی گفت: در کاوش های انجام شده به منظور بازگشایی ورودی ها آثار معماری منظمی شناسایی شد که حاکی از وجود یک دوره استقراری قوی در سطح تپه بود که خوشبختانه در کاوش های اخیر بخش هایی از این معماری به صورت سنگچین اجرا شده به دست آمد.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همدان نیز گفت: ارزانفود یکی از مجموعه آثار دست‌کند زیرزمینی در ایران است که در سال ۱۳۸۹ به‌طور اتفاقی کشف و همان زمان برنامه‌ی پاک‌سازی و شناسایی در آن انجام شد.
'اسدالله بیات' افزود: این مجموعه شامل تعداد زیادی اتاق و فضای دست‌کند در عمق سه تا پنج متری زمین است و در دامنه‌ی ارتفاعات الوند و حدود ۳۰ کیلومتری شهر همدان قرار دارد.
وی بیان کرد: در بررسی و کاوش های انجام شده این مجموعه در دوره تاریخی اشکانی شکل گرفته و در دوره های بعد بویژه دوره های مختلف اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.
وی گفت: کشف ۸۰ اتاق حاصل کاوش های هیات باستان شناسی مستقر در روستای دست کند ارزانفود است.در فصل سوم کاوش های باستان شناسی ارزانفود اطلاعات متعددی از استقرار دوره های تاریخی در این مجموعه به دست آمده است.
وی همچنین معماری غنی مجموعه دست کند ارزانفود را به دوره ایلخانی نسبت داد و یادآور شد: این مجموعه شامل فضاهایی ساخته شده با سنگ های قلوه ای رودخانه ای و ملاگل است.
بیات در ادامه گفت: در جای جای سرزمین پهناور ایران آثار زیرزمینی با کاربری های به نسبت مشابهی وجود دارد که در گذر زمان به واسطه موقعیت و شرایط خاص این فضاها مورد استفاده مجدد واقع شده و در کالبد و کاربری آنها تغییرات محسوسی به وجود آمده است.
وی افزود: نمونه مشابه را در شهر سامن حدود ۱۵ کیلومتری ملایر – روستای انوج، حدود ۴۵ کیلومتری جنوب غرب ملایر، مجموعه زیرزمینی روستای کمری در ۵۰ کیلومتری شمال ملایر- را می توان نام برد.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همدان همچنین گفت: از عمده کاربری های عام که می توان برای این مجموعه ها متصور بود استفاده به صورت پناهگاه است.
بیات اظهار داشت: بررسی ها در مجموعه زیرزمینی ارزان نفود و نمونه های مشابه آن مثل سامن و انوج حاکی از آن است که اینها در ابتدا با اهداف و اغراض دیگری ایجاد شده اند چراکه بیشتر زاغه ها و پناهگاه ها در زیر منازل مسکونی و قلعه ها ایجاد شده و به صورت واحدهای منفرد، مجزا و اختصاصی کاربرد داشتند.
وی اضافه کرد: در آثار زیر زمینی ارزانفود این امر واضح است که آثار به عنوان یک مجموعه طراحی و ساخته شده و کاربری خاصی غیر از پناهگاه داشته است.
وی گفت: مجموعه دارای بخش های مختلف با کاربری های خاص متناسب با عملکردهای موردنیاز است و گستردگی و پیچیدگی این مجموعه اظهار نظر قطعی در خصوص قدمت، کاربری بخش ها، نخستین سازندگان مجموعه و دوره های متوالی استقرار و استفاده از آن را مشکل کرده و این امر نیازمند تداوم اقدامات پژوهشی است.
گفتنی است روستای ارزانفود در ۱۷کیلومتری جنوب غربی بخش مرکزی همدان واقع است. این روستا بدلیل قرارگرفتن دردامنه کوه های سمت جنوب غربی کوهستان الوند از مناظر بسیار زیبایی برخورداراست که از سمت غرب به کوه های کلاه قاضی وساوج بلاغ(به زبان محلی سرخ بلاغ) و از سمت شرق به روستای ترکمان و کوه قره داغ و از سمت جنوب به روستای تکمه داش ختم می شود.
نظرات